KSZTAúTOWANIE SI╩ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

W ka┐dym ustroju istniej╣ dwa elementy: uprawnienia osoby i spos≤b sprawowania w│adzy. W prawie rzymskim na bazie kt≤rego ukszta│towa│y siΩ systemy ustrojowe Europy zach. i £rodkowej rozr≤┐nia siΩ dwa elementy: w│asno£µ prywatn╣ i w│adzΩ publiczn╣. Ten spos≤b my£lenia nigdy w Europie nie zagin╣│, co wiΩcej uleg│ pog│Ωbieniu przez doktrynΩ chrze£cija±sk╣. W ca│ym £redniowieczu nie znik│o pojΩcie praw naturalnych, poprzez kt≤re B≤g wyra┐a wszechmoc swojego istnienia i pojΩcia republiki. M≤wiono o spo│eczno£ci chrze£cija±skiej - RES PUBLICA CHRISTIANA. Po raz pierwszy w polskiej terminologi politycznej pojΩcie republiki jako sprawy powszechnej, w przeciwie±stwie do spraw wy│╣cznych (prywatnych ), pojawia siΩ w czasach K. Sprawiedliwego, a jeszcze bardziej je£li chodzi o w│asno£µ prywatn╣ w wielkich przywilejach wystawionych Ko£cio│owi w latach 1210 i 1215, kiedy dobra ko£cielne │╣cznie z osobami kt≤re do nich nale┐╣, zosta│y wyjΩte spod ciΩ┐ar≤w prawa ksi╣┐Ωcego. Wtedy to, dobra te uzyska│y immunitet czyli nietykalno£µ w dziedzinie s╣dowej i gospodarczej. Za£ stan duchowny uprawnienia do pos│ugiwania siΩ prawem kanonicznym. Zaraz za stanem duchownym pod╣┐y│ stan rycerski i mo┐now│adczy. Rycerze jak i mo┐now│adcy byli ju┐ posiadaczami ziemi na prawie rycerskim, a wiΩc byli zwolnieni z danin i pos│ug o charakterze gospodarczym, ich obowi╣zkiem by│a s│u┐ba wojskowa na koszt w│asny. Wiek XIII to okres rozdrobnienia feudalnego, a tak┐e mo┐na powiedzieµ wielkiej prywatyzacji - czyli rozdzielania siΩ w│adzy publicznej od w│asno£ci prywatnej. Wi╣┐e siΩ to z kolonizacj╣ na prawie niemieckim, a tak┐e z polityk╣ nada± i immunitet≤w jak╣ musz╣ prowadziµ poszczeg≤lni ksi╣┐Ωta chc╣c zjednaµ poparcie rycerstwa , mo┐now│adca, mieszka±c≤w miast itd. Ju┐ w│adca Wac│aw II czeski musia│ przysiΩgaµ, ┐e dochowa wszystkich istniej╣cych praw a urzΩdy ziemskie bΩdzie obsadza│ przez mieszka±c≤w danych ziem. Po upadku rz╣d≤w Przemy£lid≤w ani úokietek ani Kazimierz nie musieli nadawaµ nowych przywilej≤w czy zwolnie± aczkolwiek musieli szanowaµ istniej╣ce ju┐ prawa. Za Kazimierza Wielkiego nast╣pi│o prawne zamkniΩcie stan≤w, kiedy to spisano statuty wi£licko - piotrkowskie(1346 - 1347 ) Piastowie byli uwa┐ani za naturalnych pan≤w i dziedzic≤w tej ziemi i nie musieli uzasadniaµ swojej legitymizacji sprawowania w│adzy, ale wszystko wskazywa│o na to, ┐e na Kazimierzu wyga£nie linia naturalnych pan≤w i dziedzic≤w, do w│adzy zostanie przywo│ana inna dynastia (Andegawen≤w ). Wynika│o to z uk│adu o sukcesji miΩdzy Kazimierzem a Ludwikiem, ale gwarantem tego uk│adu by│y stany. Ludwik, aby zapewniµ sobie sukcesjΩ potwierdzi│ wszystkie przywileje szlacheckie z 1355 r. Lecz przed Ludwikiem stanΩ│a podobna sprawa: nie mia│ on syna i chcia│ koronΩ polsk╣ przekazaµ jednej ze swoich c≤rek. »eby otrzymaµ poparcie wyda│ wielki przywilej w Koszycach w 1374 r., w kt≤rym zwalnia│ szlachtΩ od podatk≤w z wyj╣tkiem dw≤ch groszy od │ana ch│opskiego, a tak┐e ogranicza│ darmowy udzia│ szlachty w pospolitym ruszeniu tylko do obrony granic pa±stwowych. Poza granicami zobowi╣zywa│ siΩ p│aciµ. Szlachta dotrzyma│a przyrzeczenia, z tym , ┐e niedok│adnie, poniewa┐ na kr≤la polskiego zosta│a powo│ana m│odsza z c≤rek - Jadwiga. Po £mierci Jadwigi r≤wnie┐ musia│ zaprzysi╣dz dotrzymania przywilej≤w, ale by│ powszechnie przez szlachtΩ uznany i akceptowany. Przed Jagie││╣ r≤wnie┐ pojawi│y siΩ problemy miΩdzy nim a ju┐ w jaki£ spos≤b wykszta│con╣ spo│. szlacheck╣. Tak wiΩc szlachta poprzez sejmiki bardzo sprawnie zebra│a pieni╣dze na wykup ziemi dobrzy±skiej.. Dalszym krokiem w rozwoju przywilej≤w szlacheckich by│ akt wydany przez Jagie││Ω w Piotrkowie w 1388 r. za potwierdzeniem dawnych przywilej≤w, przywilej piotrkowski gwarantowa│ szlachcicowi, ┐e kr≤l wykupi go z niewoli, je£li siΩ do niej dosta│ podczas wyprawy paza granice kraju, oraz zapewnia│ ┐o│d podczas pe│nienia s│u┐by wojskowej w wysoko£ci 3 grzywien kopii. Wa┐niejsze bodaj w skutkach od przywilej≤w piotrkowskich sta│y siΩ zobowi╣zania Jagie││y z 1422 r, podjΩte podczas zbierania pospolitego ruszenia na wyprawΩ wojenn╣. Szlachta korzystaj╣c ze zjazdu w obozowisku pod Czerwi±skiem wymog│a na kr≤lu postanowienie dotycz╣ce nietykalno£ci maj╣tkowej bez prawomocnego wyroku s╣dowego oraz zakaz │╣czenia w jednym rΩku stanowisk sΩdziego ziemskiego i starosty. W roku 1423 uzyska│a inny wa┐ny przywilej ekonomiczny tzw. WARCKI. Najwa┐niejsze z pkt. tego przywileju to mo┐liwo£µ usuniΩcia "nieu┐ytecznego lub buntowniczego" so│tysa mimo zagwarantowanego mu dokumentem lokacyjnym prawa dziedziczno£ci. To dawa│o szlachcie mo┐liwo£µ przejΩcia maj╣tk≤w, folwark≤w so│tysich. Najwa┐niejszym z przywilej≤w by│y przywileje jedlne±sko - krakowskie - 1430 - 1433 nadane przez Jagie││Ω w zamian za zapewnienie nastΩpstwa tronu polskiego, jednemu z syn≤w kr≤la. W przywilejach tych kr≤l gwarantowa│ w imieniu swoim i swoich nastΩpc≤w ┐e nikogo bez wyroku s╣dowego wiΩziµ nie bΩdziemy. Z tego przywileju by│y wyjΩte 4 artyku│y staro£ci±skie: gwa│t, rozb≤j, podpalenie, morderstwo na drodze.

Szlachta mia│a najwiΩksze mo┐liwo£ci wywierania wp│ywu na w│adzΩ pa±stwow╣. Szlachta posiada│a w swoim rΩku : reprezentacjΩ w postaci sejmik≤w ziemskich czyli zjazd≤w szlachty z danej ziemi: urzΩdy ziemskie mog│y byµ obsadzane tylko przez szlachcic≤w z danej ziemi i nadzwyczajne sposoby reprezentacji to : pospolite ruszenie, gdzie spotyka│a siΩ szlachta z ca│ego kr≤lestwa oraz instytucja konfederacji. Konfederacja to zwi╣zek zbrojnych mΩ┐≤w, kt≤rzy przysiΩgaj╣ sobie nawzajem, ┐e nie ust╣pi╣ dot╣d, dok╣d nie osi╣gn╣ zamierzonych cel≤w lub te┐ nie przywr≤c╣ nale┐nej im sprawiedliwo£ci., je£li prawo wobec nich zosta│o naruszone. Konfederacje notujemy ju┐ w czasach K. Wielkiego, a tak┐e w konfederacje zwi╣zani byli polscy husyci walcz╣cy z wojskami Z. Ole£nickiego.