REFORMACJA W EUROPIE W XVI WIEKU .WOJNY RELIGIJNE .

Sytuacja w jakiej dosz│o do reformy chrze£cija±skiej.

W drugiej po│owie XV wieku nast╣pi│ wzrost zamo┐no£ci spo│ecze±stwa, zaczΩ│y upowszechniaµ siΩ formy gospodarki rynkowej opartej na pieni╣dzu (w miejsce dawnych zobowi╣za± stanowych)-szczeg≤lnie armia. Jednocze£nie wzrostowi zamo┐no£ci towarzyszy poczucie winy. Ludzie boj╣ siΩ, ┐e osi╣gana zamo┐no£µ (nie zawsze w uczciwy spos≤b ) bΩdzie przeszkod╣ do ┐ycia wiecznego-zbawienia wiekuistego. Jednocze£nie doktryna katolicka zak│ada, ┐e cz│owiek osi╣ga zbawienie wiekuiste pod przewodnictwem ko£cio│a przez │askΩ Bo┐╣ i dobre uczynki. Za£ dobrym uczynkiem by│o kupienie sobie odpustu, a pieni╣dze uzyskane w ten spos≤b Ko£ci≤│ przeznacza│ na czynienie dobra.

Motywacje i cele reformator≤w.

Pobo┐ni ludzie zaczΩli zadawaµ sobie pytanie czy uczynki mog╣ byµ najlepsz╣ drog╣ do zbawienia wiekuistego? -rozumowano w ten spos≤b je┐eli uczynki s╣ drog╣ do zbawienia wiekuistego ,to cz│owiek mo┐e zmusiµ Boga do odpuszczenia grzech≤w poprzez przedstawienie dobrego pokwitowania za dobre uczynki, niejako wymuszaj╣c na Bogu zobowi╣zanie do zbawienia, ale czy natura ludzka jest na tyle doskona│a , ┐e mo┐e zbawiµ siΩ sama bez │aski bo┐ej?

Tego typu w╣tpliwo£ci szczeg≤lnie trapi│y pewnego mnicha - Marcina Lutra (1483-1546). Oburzony sprzedawaniem odpust≤w w jego rodzinnym mie£cie Wittemberdze w roku 1517 przybi│ na drzwiach miejscowego ko£cio│a 95 tez teologicznych(przeciwko odpustom) ,z kt≤rych wynika│o ┐e :Jedynie s│uszn╣ drog╣ do zbawienia wiekuistego jest │aska boska i g│Ωboka wiara. G│Ωboka wiara ,kt≤ra jest darem │aski bo┐ej jest ƒr≤d│em dobrych uczynk≤w . Ka┐dy cz│owiek ma prawo rozmawiaµ z Bogiem przez poznanie s│owa Bo┐ego w jego ojczystym jΩzyku. Po drugie papie┐ nie ma ┐adnej w│adzy nad miejscami w niebie. Po trzecie wystawno£µ ko£cio│a widzialnego i kult £wiΩtych nie jest wcale warunkiem koniecznym do zbawienia wiekuistego. W dwa lata p≤ƒniej niemiecki reformator zerwa│ ostatecznie z Rzymem. M. Luter g│osi│ konieczno£µ powrotu do takiego ko£cio│a jaki mia│ istnieµ w pierwszych wiekach chrze£cija±stwa. Za zasadniczy autorytet w sprawach wiary uwa┐a│ Pismo îwiΩte, tym samym przekre£laj╣c wagΩ orzecze± papie┐y, uchwa│y sobor≤w i autorytet ojc≤w ko£cielnych. Do komentowania biblii dopuszcza│ wszystkich wiernych, a ich zbawienie przede wszystkim uzale┐nia│ od wiary. Dobre uczynki mia│y byµ jedynie jej nastΩpstwem ,a zatem sprawdzianem. Luter redukowa│ liczbΩ sakrament≤w do dw≤ch: chrztu i komunii udzielanej pod dwoma postaciami, zar≤wno duchownym jak i wiernym. G│osi│ te┐ likwidacjΩ zakon≤w i odebranie maj╣tk≤w ziemskich posiadanych przez Ko£ci≤│. Has│a te szybko zyska│y popularno£µ i rozg│os w ca│ych Niemczech, gdy┐ z ich realizacj╣ wszystkie si│y polityczne i grupy spo│eczne wi╣za│y okre£lone nadzieje.

ReformacjΩ poparli: czΩ£µ Ksi╣┐╣t niemieckich(widz╣c w niej szansΩ wzmocnienia swej w│adzy ), rycerstwo, kt≤ra zainteresowane by│o przejΩciem d≤br ko£cielnych, mieszcza±stwo ,kt≤re oburzone by│o wysokimi op│atami na rzecz Ko£cio│a, ch│opi kt≤rzy liczyli na radykaln╣ poprawΩ swego po│o┐enia.

Niestety ch│op≤w wystΩpuj╣cych pod takimi has│ami spotka│ zaw≤d. Tzw. Wielka Wojna (1524-1525) ch│opska zosta│a krwawo st│umiona , co spotka│o siΩ z ca│kowit╣ aprobat╣ ze strony Lutra. Program powsta±c≤w sformuowano w 12 artyku│ach . Domagano siΩ zwrotu zagarniΩtych przez pan≤w wsp≤lnych u┐ytk≤w gminnych zmniejszenia danin czynsz≤w, pa±szczyzny. O sukcesach reformacji zadecydowa│y r≤wnie┐ inne czynniki . G│osz╣c potrzebΩ bezpo£redniego kontaktu cz│owieka z Bogiem , stanowi│a ona reakcjΩ na sformalizowan╣ obrzΩdowo£µ ,panuj╣c╣ u schy│ku £redniowiecza. Dokonywany przez Lutra przek│ad Biblii na jΩzyk niemiecki oraz wprowadzenie go do liturgii odpowiada│o narodowym aspiracjom i ambicjom -niedawno wynaleziony druk s│u┐y│ propagandzie luteranizmu ,co powodowa│o wzrost liczby drukarni i podwy┐szenie wysoko£ci nak│ad≤w. Towarzyszy│ temu rozw≤j szkolnictwa. Luter w odpowiedzi na bullΩ papiesk╣ -Leona X ,wzywaj╣c╣ go do odwo│ania b│Ωd≤w ,napisa│ 3 pisma polemiczne ,w kt≤rych broni│ dotychczasowego stanowiska . W 1520 r. spali│ publicznie egzemplarze bulli papieskiej za co zosta│ ob│o┐ony ekskomunik╣ . Po stronie papie┐a stan╣│ cesarz Karol V . Wezwa│ on Lutra na sejm Rzeszy w Wormacji , gdzie Luter £mia│o wy│o┐y│ swoje pogl╣dy . Nie zdo│a│ jednak pozyskaµ papie┐a ,kt≤ry edyktem z 1521 r. potΩpi│ jego naukΩ, wyj╣│ go spod ochrony prawa i poleci│ zniszczyµ jego pisma. Mimo to zwolennicy Lutra nie opu£cili go . Elektor saski Fryderyk M╣dry ukry│ go w swym zamku , gdzie min. Luter dokona│ przek│adu Nowego Testamentu na jΩzyk niemiecki.

Tomasz Munzer -sformu│owa│ zasady ideowe radykalnego nurtu reformacji. Szerzy│ ideΩ "Kr≤lestwa Bo┐ego" na ziemi tj. ustroju spo│ecznego w kt≤rym nie ma w│asno£ci prywatnej i podzia│u na klasy Nawo│ywa│ do walki orΩ┐nej o "Kr≤lestwo Bo┐e". Pod wp│ywem jego nauki ukszta│towa│ siΩ kierunek reformacyjny -ANABAPTYZM. Anabapty£ci nie uznawali wa┐no£ci chrztu niemowl╣t i przyjmowali ponownie chrzest w wieku doros│ym.

Innym reformatorem by│ Jan Kalwin (1509-1564) -Francuz. G│≤wnym za│o┐eniem jego doktryny by│a wiara w rygorystycznie pojmowane przeznaczenie . B≤g podzieli│ wszystkich ludzi na wybranych i potΩpionych , a wiΩc ich postΩpowanie w ┐yciu doczesnym jest tylko potwierdzeniem tego podzia│u. Zdaniem Kalwina ludzie zostaj╣ potΩpieni nie dlatego, ┐e grzesz╣ , ale grzesz╣ dlatego ┐e B≤g ich potΩpi│. Kalwin tak jak Luter uznawa│ te same dwa sakramenty, lecz negowa│ mo┐liwo£µ przemiany chleba i wina w cia│o i krew Chrystusa. Przejawem │aski bo┐ej mia│o byµ prowadzenie cnotliwego ┐ycia , na kt≤re sk│ada siΩ nieustanna praca i rezygnacja z jakichkolwiek przyjemno£ci. Nakazy te dotyczy│y zw│aszcza obchodzenia dni £wi╣tecznych. Kalwin zgadza│ siΩ na pobieranie procent≤w przy po┐yczkach -zwalczanych w £redniowieczu przez Ko£ci≤│ jajko lichwa ,natomiast w bogactwie upatrywa│ nagrodΩ za cnotliwe ┐ycie oraz zapowiedƒ zbawienia. Dlatego te┐ rozw≤j gospodarki rynkowej w Europie Zachodniej z jednej strony sprzyja│ doktrynie Kalwina ,z drugiej za£ strony torowa│a ona drogΩ nowym stosunkom spo│ecznym i gospodarczym. Organizacja Ko£cio│a by│a o wiele bardziej demokratyczna od lutera±skiej. Decyduj╣cy g│os mia│ w niej og≤│ wyznawc≤w a nie kr≤l czy ksi╣┐Ω. Zgromadzenie wiernych powo│ywa│o pastor≤w oraz wybiera│o £wieckich senior≤w, kt≤rzy w ich imieniu zarz╣dzali gmin╣ kalwi±sk╣. Dlatego te┐ min. we Francji (a p≤ƒniej w Polsce i na Litwie) kalwinizm znajdowa│ zwolennik≤w miΩdzy szlacht╣ i magnateri╣. Uniezale┐nia│ on do pewnego stopnia te warstwy od kr≤la przyznaj╣c stanom prawo oporu wobec "tyrana", zw│aszcza gdy ten pr≤bowa│ narzuciµ poddanym sw╣ wiarΩ. w jaki spos≤b przebiega│a reformacja?

Konflikty religijne objΩ│y Niemcy i FrancjΩ. Doprowadzi│o to do szeregu wojen wyznaniowych. W Niemczech sko±czy│o siΩ to pokojem w Augsburgu w 1555 r., na kt≤rym przyjΩto zasadΩ:"cuius regio eius religio"-"czyja w│adza tego religia". We Francji wydaniem edyktu nantejskiego-1598 r., gdzie hugenotom (wyznawcom Kalwina) przyznano prawo do praktykowania kultu religijnego, daj╣c w zastaw szereg twierdz na terenie Francji. Zwolennik≤w nowej wiary nazywano protestantami. Okre£lenie to powsta│o w 1529 r., gdy na sejmie Rzeszy Niemieckiej zaprotestowali oni przeciwko podjΩtej tam uchwale , zabraniaj╣cej szerzenia hase│ reformacyjnych. Konflikty wyznaniowe doprowadzi│y do wybuchu wojen religijnych. ObjΩ│y one znaczn╣ czΩ£µ Niemiec i FrancjΩ. Choµ reformacja znalaz│a wielu zwolennik≤w w Niemczech ,Ko£ci≤│ Katolicki nadal jeszcze stanowi│ tu potΩgΩ. Przy katolicyzmie pozosta│ cesarz oraz znaczna czΩ£µ Ksi╣┐╣t g│≤wnie p│d -niemieckich. MiΩdzy obu stronnictwami rozgorza│a d│ugoletnia walka . W 1555 r. w Augsburgu dosz│o do kompromisowego pokoju , gdzie przyjΩto zasadΩ: czyja w│adza tego religia. We Francji wojny toczono z przerwami do schy│ku XVI wieku. Wojny te poci╣ga│y za sob╣ wiele ofiar ludzkich i strat materialnych. Na czele zwalczaj╣cych siΩ oboz≤w sta│y dwie ga│Ωzie rodu kr≤lewskiego: panuj╣cy Walezjusze (obro±cy katolicyzmu) i Burbonowie (zwolennicy kalwinizmu) .

Szczeg≤lnym echem odbi│a siΩ noc £w. Bart│omieja (23-24 sierpie± 1572 r.) , kiedy to w Pary┐u dokonano podstΩpnie napadu i rzezi zgromadzonych tam przyw≤dc≤w protestanckich. Kres wojnom po│o┐y│ dopiero edykt nantejski-1598 r. w kt≤rym Henryk IV Burbon przyznawa│ tamtejszym kalwinistom zwanym hugenotami prawo do praktykowania kultu religijnego.

Rezultaty.

Pod koniec XVI w. mo┐na z grubsza podzieliµ EuropΩ na: protestanck╣-p≤│noc i katolick╣ -po│udnie. Na p≤│nocy du┐╣ rolΩ odgrywa│o mieszcza±stwo , na po│udniu szlachta. Reformacja niemiecka zapocz╣tkowa│a okres przemian ideologicznych, kt≤re stopniowo ogarnΩ│y ca│╣ EuropΩ Zach. i îrodkow╣. Ugruntowa│a ona rozbicie polityczne Niemiec. DziΩki zerwaniu z │acin╣ powsta│ niemiecki jΩzyk literacki, rozwinΩ│a siΩ literatura polemistyczna i satyryczna oraz poezja. Ko£ci≤│ katolicki wobec reformacji.

Sytuacja ko£cio│a w pierwszej po│owie XVI w.

W tym czasie wiele kraj≤w i spo│eczno£ci przyjΩ│o zreformowan╣ doktrynΩ wiary b╣dƒ wg. Lutra b╣dƒ wg. Kalwina. W Anglii kr≤l og│osi│ siΩ g│ow╣ ko£cio│a narodowego. Ko£ci≤│ Katolicki chc╣c zachowaµ stan posiadania i odzyskaµ utracone wp│ywy r≤wnie┐ zacz╣│ wprowadzaµ reformy. Pierwsze reformy dokonano na soborze Trydenckim w latach 1545-1563. Sob≤r obradowa│ z przerwami. Uchwalono na nim trydenckie wyznanie wiary. W sprawach doktrynalnych nic ko£ci≤│ nie zmieni│ tzn. uznawano nadal ca│╣ tradycjΩ za r≤wnorzΩdn╣ z Pismem SwiΩtym-┐r≤d│em wiary. Prawo do komentowania Pisma îw. przyznano wy│╣cznie Ko£cio│owi Za niezbΩdne do zbawienia , obok wiary ,uznano dobre uczynki (wiara bez uczynk≤w jest martwa ) . Utrzymano wszystkie dotychczasowe sakramenty. JΩzykiem liturgii ko£cielnej pozosta│a úacina. Nakazano r≤wnie┐ sta│e przebywanie w diecezjach biskupom oraz regularne zwo│ywanie synod≤w i nadzorowanie podleg│ego im kleru. W celu kszta│cenia kleru zaczΩto zak│adaµ seminaria duchowne . Za podstawΩ filozofii chrze£cija±skiej uznano dzie│o îw. Tomasza z Akwinu).

Skutecznym narzΩdziem oddzia│ywania na wiernych by│a propaganda wyznaniowa ( g│oszono kazania , publiczne dysputy z protestantami , drukowano literaturΩ teologiczn╣ ). W my£l zasady "przez oczy do duszy" starano siΩ na ni╣ oddzia│ywaµ przez bogate wyposa┐enie wnΩtrz ko£cielnych, przedstawienia teatralne , malowid│a. CzΩsto perswazjΩ │╣czono ze stosowaniem przymusu , propagandΩ z siΩganiem po pomoc pa±stwa w zwalczaniu wyznawc≤w protestantyzmu. W 1542 r. Papie┐ Pawe│ III powo│a│ do ┐ycia zorganizowany na nowych zasadach trybuna│ inkwizycji z│o┐ony z 6 kardyna│≤w. Inkwizytorami byli dominikanie. Inkwizycja utrzymywa│a licznych szpieg≤w i korzysta│a z donos≤w. Oskar┐onych poddawano czΩsto torturom dla wymuszenia zezna±. Skazywano ich na kary pieniΩ┐ne , pokutΩ wiΩzienn╣,wiΩzienie a nawet £mierµ. W Hiszpanii inkwizycja podlega│a bezpo£rednio Kr≤lowi i stanowi│a narzΩdzie w│adzy pa±stwowej. W 1559 r. zosta│ ustanowiony przez papie┐a Paw│a IV Indeks Ksi╣g Zakazanych. Katolikom surowo zabroniono czytania i rozpowszechniania Ksi╣g Zakazanych. Wa┐nym instrumentem oddzia│ywania Ko£cio│a by│ Zakon Jezuit≤w, zorganizowany na zasadach wojskowych (Zakon Towarzystwa Jezusowego ) . Zosta│ za│o┐ony przez Ignacego LoyolΩ. Jezuici byli doskonale wykszta│ceni i stanowili elitΩ intelektualn╣ £wiata katolickiego. Poprzez odpowiednie £rodki Ko£ci≤│ umacni│ swoj╣ pozycjΩ, a nawet zdo│a│ odzyskaµ utracone kraje min. PolskΩ.