STOSUNKI POLSKO - KRZY»ACKIE OD XIII DO XVI W.
W dobie rozbicia dzielnicowego ksi╣┐Ω Konrad Mazowiecki znalaz│ siΩ w uci╣┐liwym s╣siedztwie Prus≤w. Ze wzglΩdu na to, ┐e nie m≤g│ daµ sobie z nimi rady, poradzono mu by sprowadzi│ do swojego ksiΩstwa bezrobotny pod≤wczas Zakon Rycerzy Naj£wiΩtszej Marii Panny. Zakon ten by│ utworzony w Ziemi îwiΩtej (1190) i sprowadzony przez kr≤la wΩgierskiego Andrzeja do powracania Po│owc≤w. Przej£ciowo zajmowa│ ziemie w po│ud. - wsch. Siedmiogrodzie (1211-1225 ). Kr≤l wΩgierski jednak zorientowa│ siΩ, ┐e zakon jest groƒn╣ potΩg╣ militarn╣ i d╣┐y do emancypacji spod jego wp│yw≤w. SytuacjΩ zakonu uratowa│ ksi╣┐Ω K. Mazowiecki, kt≤ry sprowadzi│ krzy┐ak≤w do swojego ksiΩstwa i nada│ im ziemiΩ che│mi±sk╣. Zadaniem i misj╣ krzy┐ak≤w by│o nawracanie poga±skich jeszcze Prus≤w. Teoretycznie rzecz bior╣c ziemie podbite przez Krzy┐ak≤w mia│y siΩ znaleƒµ we w│adzy ksiΩcia Mazowieckiego, Krzy┐acy jednak sfa│szowali dokument i podsunΩli go do podpisu papie┐owi. Podb≤j Prus≤w trwa│ do 1283 r. Na zajΩtych terenach Krzy┐acy utworzyli silne i dobrze zagospodarowane pa±stwo. Tajemnica sukcesu krzy┐ackiego tkwi w tym, ┐e mieli do czynienia z cywilizacj╣ "sk≤ry i drewna". Plemiona pruskie by│y rozproszone i stawia│y op≤r w spos≤b niezorganizowany. CzΩ£µ ludno£ci Prus≤w w│╣cznie z elitami, czyli ci kt≤rzy przyjΩli chrzest, stawali siΩ poddanymi zakonu. Inni kt≤rzy stawiali op≤r zostali wyciΩci. Ponadto krzy┐acy prowadzili politykΩ kolonizacji i umacniania siΩ w terenie tzn. na zajΩtych terenach budowali zamki z cegie│. Tak wiΩc na zajΩte tereny przybywa│a do£µ liczna grupa osadnik≤w z Niemiec. Nale┐y podkre£liµ, ┐e podb≤j krzy┐acki prowadzony by│ stosunkowo s│abymi i skromnymi si│ami. PrzewagΩ zapewnia│a technika, organizacja, dyscyplina. W tym samym czasie, na terenie p≤ƒniejszych Inflant powsta│o Pa±stwo Kawaler≤w Mieczowych (1202 - 1237 ), p≤ƒniej po│╣czone z zakonem krzy┐ackim. W XIII w. krzy┐acy nie byli zagro┐eniem dla polskiego stanu posiadania, a nawet uchodzili za sojusznik≤w w walkach z najazdem mongolskim. Sytuacja zmieni│a siΩ dopiero na pocz╣tku IV w. Na pocz╣tku XIV w. koronowanym w│adc╣ Polski by│ Wac│aw II czeski z rodu Przemy£lid≤w. O w│adzΩ ubiega│ siΩ r≤wnie┐ od 1304 r. ksi╣┐Ω W│adys│aw úokietek. úokietek by│ popierany przez papiestwo i kr≤la wΩgierskiego . W 1305 r. Wac│aw II zmar│. Jego naturalnym nastΩpc╣ zosta│ Wac│aw III. ╙w Wac│aw jako dziedzic korony polskiej w zamian za Mi£niΩ i úu┐yce przekaza│ margrabiom brandemburskim prawa do Pomorza Gda±skiego. Na Pomorzu Brandemburczycy cieszyli siΩ poparciem niemieckiej ludno£ci Gda±ska. W 1308 r. margrabiowie brandemburscy postanowili zrealizowaµ swoje prawa i podeszli pod Gda±sk. úokietek maj╣cy trudno£ci w Ma│opolsce ( k│opoty z Muskatem), nie m≤g│ pospieszyµ z pomoc╣ polskiej za│odze Gda±ska. Poradzono mu w≤wczas, by zwr≤ci│ siΩ o pomoc do krzy┐ak≤w (pomoc odp│atna )Brandemburczycy na wie£µ o zbli┐aniu siΩ Krzy┐ak≤w odst╣pili od oblΩ┐enia, ale kiedy weszli do miasta urz╣dzili rzeƒ. W 1309 r. Krzy┐acy zajΩli ca│e Pomorze. NastΩpnie za┐╣dali od úokietka takiej zap│aty, kt≤rej wielko£µ przekracza│a nie tylko mo┐liwo£ci p│atnicze ksiΩcia, ale r≤wnie┐ warto£µ zajΩtych ziem. Jednocze£nie zaproponowano úokietkowi, ┐e gdyby chcia│ siΩ zrzec praw do Pomorza, to oni sami chΩtnie mu zap│ac╣. úokietek odrzuci│ propozycjΩ. Natomiast krzy┐acy, by umocniµ swoj╣ pozycjΩ prawn╣ odkupili od Brandemburczyk≤w ich prawa, oczywi£cie za odpowiednio ni┐sz╣ cenΩ. úokietek ca│╣ sprawΩ odda│ do s╣du papieskiego. Odby│ siΩ proces w Inowroc│awiu ( 1320/1321 r.) úokietek proces wygra│, Krzy┐acy zostali skazani na zwrot zagarniΩtych ziem i na zap│acenie odszkodowania, ale wnie£li oni apelacjΩ do Rzymu i tam z przyczyn formalnych wykonanie wyroku za- wieszono. Nie mog╣c wygraµ drog╣ prawn╣, úokietek postanowi│ odzyskaµ Pomorze drog╣ militarn╣.
W 1325 r. zawar│ przymierze z Litw╣ potwierdzone £lubem jego syna Kazimierza z Aldon╣ c≤rk╣ Giedymina. (Sojusz militarny by│ niewiele wart , natomiast da│ Krzy┐akom bro± propagandow╣-chrze£cija±ski w│adca w przymierzu z poganinem niszczy chrze£cija±skie kraje. W tej sytuacji ani papie┐ , ani ziΩµ ( Karol Robert WΩgierski ) nie mogli przyj£µ mu z pomoc╣ , za£ na PolskΩ spad│o podw≤jne uderzenie : krzy┐ackie i Jana Luksemburskiego) W tym czasie Jan Luksemburski jako dziedzic korony Czeskiej ro£ci│ sobie pretensje do tronu Polskiego. Prowadzi│ on politykΩ , kt≤rej celem by│o b╣dƒ to odzyskanie korony polskiej, b╣dƒ zab≤r ziem polskich wsp≤lnie z Krzy┐akami. WstΩpem polityki by│o zho│dowanie ksiΩstw £l╣skich(1327-1329).Od tego czasu îl╣sk wchodzi│ w sk│ad Kr≤lestwa Czeskiego.
W latach 1327-1332 trwa wojna miΩdzy úokietkiem , Janem Luksemburskim i Zakonem Krzy┐ackim. Na pocz╣tku tej wojny úokietek pope│nia kilka niezrΩczno£ci dyplomatycznych , a mianowicie kiedy Krzy┐acy s╣ na wyprawie przeciw poga±skiej Litwie korzystaj╣c z posi│k≤w Litewskich uderza na ziemie zakonu (1326). Jest to powa┐ny b│╣d poniewa┐ w sojuszu z poganami uderzy│ na ziemie rycerzy bΩd╣cych na wyprawie krzy┐owej. úokietek nic t╣ wypraw╣ nie zyska│, co wiΩcej ludno£µ zakonu by│a po stronie swojej w│adzy (Pomorze, Prusy). Reperkusje tego niezrΩcznego kroku by│y takie , ┐e papie┐ chc╣c nie chc╣c musia│ odst╣piµ od sprawy úokietka , jednocze£nie Jan Luksemburski jak i Krzy┐acy uzyskali £wietne uzasadnienie ideologiczne dla prowadzenia dzia│a± przeciw Polsce, dla kt≤rej wojna by│a niezwykle ciΩ┐ka. Polacy nie mogli sprostaµ po│╣czonym si│om i tylko brak koordynacji dzia│a± miΩdzy sojusznikami sprawi│ , ┐e Kr≤lestwo Polskie tego okresu nie ponios│o zupe│nej klΩski. W tym te┐ roku dosz│o do bitwy pod P│owcami (27.IX.1331) , z tym, ┐e bitwa mia│a bardziej znaczenie propagandowe ni┐ militarne. Militarnie by│a nie rozstrzygniΩta. W 1332 r. Krzy┐akom uda│o siΩ opanowaµ ca│e Kujawy i w tak niekorzystnej sytuacji zawarto rozejm. 2.III.1333 r. W│adys│aw úokietek zmar│. NastΩpc╣ korony zosta│ syn úokietka Kazimierz zwany Wielkim.
Kazimierz zdawa│ sobie sprawΩ z tego, ┐e kr≤lestwo nie jest w stanie rozwi╣zaµ swoich problem≤w £rodkami militarnymi. Kazimierz nie by│ pozbawiony sojusz≤w. Jego sojusznikiem by│ w│adca WΩgier- Karol Robert, ┐on╣ kt≤rego by│a siostra Kazimierza-El┐bieta úokietk≤wna Korzystaj╣c z mediacji w│adcy WΩgier przysta│ na przed│u┐enie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowa± dosz│o w Wyszehradzie(WΩgry). Stronami rozm≤w byli: Zakon Krzy┐acki, Jan Luksemburski, Karol Robert i Kazimierz. Zjazd mia│ miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego zjazdu J. Luksemburski (w│adca Czech )zrzek│ siΩ pretensji do korony polskiej w zamian za 20 ty£. kop groszy praskich. Jednocze£nie J. Luksemburski chcia│ uzyskaµ zrzeczenie siΩ praw Kazimierza do îl╣ska. Na tym samym zjeƒdzie kr≤l wΩgierski Karol Robert i kr≤l czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznaj╣cy Polsce Kujawy pod warunkiem zrzeczenia siΩ przez Kazimierza Pomorza Gda±skiego i ziemi che│mi±skiej na rzecz Krzy┐ak≤w. Je£li chodzi o Krzy┐ak≤w, Kazimierz nie chcia│ zrezygnowaµ ze swych uprawnie± do Pomorza Gda±skiego. Ponownie odwo│a│ siΩ do drogi procesowej. Proces taki mia│ miejsce w neutralnej Warszawie w 1338 r. i toczy│ siΩ do roku 1339. Trybuna│ obraduj╣cy w Warszawie pod przewodnictwem legata papieskiego skaza│ Krzy┐ak≤w na zwrot zagrabionych ziem(Pomorza i ziemi Che│mi±skiej ) i zap│acenie wysokiego odszkodowania. Ale wyrok mia│ tylko znaczenie moralne, poniewa┐ Krzy┐acy wnie£li apelacjΩ do papie┐a. W 1339 r. mia│ miejsce II zjazd w Wyszehradzie.
W trakcie tego zjazdu zapad│y nastΩpuj╣ce postanowienia:
- je£li by Kazimierz zszed│ z tego £wiata bez dziedzica, w≤wczas kr≤lem Polski mia│ zostaµ syn Karola Roberta i E.
úokietk≤wny - Ludwik
- w│adca wΩgierski zobowi╣zywa│ siΩ w zamian poprzeµ roszczenia Polski w stosunku do Krzy┐ak≤w oraz udzieliµ
poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.
Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wygl╣da│y w nastΩpuj╣cy spos≤b:
KsiΩciem halickim by│ Boles│aw Jerzy Tr≤jdenowicz z mazowieckiej linii Piast≤w. W│adca ten zmar│ bezpotomnie, a wiΩc Kazimierz uchodzi│ za jego prawowitego spadkobiercΩ. W trakcie proces≤w z Krzy┐akami zaczyna siΩ wykszta│caµ pojΩcie Korony Kr≤lestwa Polskiego, jako instytucji prawnej niezale┐nej od osoby w│adcy. Tak wiΩc w trakcie proces≤w w Warszawie £wiadkowie operuj╣ argumentacj╣, ┐e Pomorze jest ziemi╣ przynale┐n╣ do Korony Polskiej. W poprzednim procesie w Inowroc│awiu, operowano argumentacj╣, ┐e Pomorze by│o dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie ekspansji na Ru£ Halick╣, aczkolwiek u┐ywano pojΩµ z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie te po przy│╣czeniu nie by│y prywatn╣ w│asno£ci╣ w│adcy, lecz ziemiami przy│╣czonymi do Korony K.P. PojΩcie Korony odpowiada│y naszym pojΩciom pa±stwa lub najwy┐szego urzΩdu sprawowania w│adzy. Korona stanowi│a konstrukcjΩ prawn╣ - osobΩ prawn╣ niezale┐n╣ od os≤b fizycznych. Ekspansja na Ru£ by│a zgodna z interesami pa±stwa(zwiΩkszenie dochod≤w pa±stwa skarbu ), zgodna z interesami mo┐now│adztwa Ma│opolskiego, kt≤re spodziewa│o siΩ nada± i maj╣tk≤w na tamtych terenach, by│o tak┐e zgodne z interesami mieszcza±stwa Ma│opolskiego (Krak≤w), mo┐liwo£µ bezpiecznych i korzystnych kontrakt≤w handlowych. Zaanga┐owanie siΩ Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a tak┐e konflikt o îl╣sk z Luksemburgami(1341-1345) w jaki£ spos≤b rozproszy│y si│y Kr≤lestwa. Tak wiΩc w 1343 r. Kazimierz zosta│ niejako zmuszony do podpisania z Krzy┐akami pokoju wieczystego w Kaliszu. Moc╣ tego pokoju Pomorze Gda±skie mia│o byµ wieczyst╣ ja│mu┐n╣ dla Zakonu Krzy┐ackiego, natomiast Polska odzyskiwa│a Kujawy .Prawie wszyscy ksi╣┐Ωta £l╣scy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego tak┐e po jego rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w sk│ad kr≤lestwa czeskiego. W oporze trwa│ tylko ksi╣┐Ω £widnicki Bolko popierany przez Kazimierza Wielkiego. Doprowadzi│o to do kilkuletniej wojny polsko- czeskiej, w czasie kt≤rej wojska Kazimierza operowa│y na îl╣sku, a Czesi atakowali Krak≤w. W 1348 r. zosta│ zawarty z Czechami pok≤j w Namys│owie, moc╣ kt≤rego potwierdzono przynale┐no£µ îl╣ska do Korony Czeskiej, za£ Luksemburgowie ponownie zrzekli siΩ pretensji do korony polskiej i Mazowsza, kt≤re czΩ£ciowo zosta│o w│╣czone do Polski czΩ£ciowo sta│o siΩ lennem. Na odcinku p│d. - wsch. w 1351 r. ostatecznie uda│o siΩ przy│╣czyµ Ru£ Halick╣ do Polski. Obszar Rusi Halickiej by│ w tym czasie obszarem konflikt≤w miΩdzy Polsk╣ a Litw╣. I nie toczono wojny z Rusi╣ Halick╣, lecz prowadzono wojny o Ru£ Halick╣.(1349-1351) Jednym, ostatnim zapamiΩtania wydarzeniem jest traktat sukcesyjny miΩdzy Ludwikiem WΩgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny zosta│ poparty przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzieli│ sukcesor szlachcie polskiej (przywilej w Budzie 1355 r.)
Po roku 1343 sprawa krzy┐acka znik│a z polityki polskiej. W zasadzie ca│a aktywno£µ polityczna Polak≤w skupiona by│a na Rusi Halickiej , mia│y tak┐e miejsce zatargi z Litw╣ o ziemie sporne na tym obszarze ( Ru£ W│odzimiersk╣ ).R≤wnie┐ L. WΩgierski nie kontynuowa│ polityki antykrzy┐ackiej. Krzy┐acy natomiast w tym czasie prowadzili wojny z Litw╣ ( jeszcze poga±sk╣ ). Sytuacja na Litwie przedstawia│a siΩ w ten spos≤b , ┐e co prawda Litwini ulegali Krzy┐akom na p≤│nocy, ale prowadzili ekspansjΩ na po│udniu i wschodzie, narzucaj╣c swoje panowanie ksiΩstwom ruskim. Krzy┐acy r≤wnie┐ czΩsto wykorzystywali nieporozumienia w litewskiej rodzinie panuj╣cej, popieraj╣c coraz to innych pretendent≤w do tronu. Prze│om nast╣pi│ w roku 1385 , kiedy Polska i Litwa zawar│a uniΩ w Krewie.
Warunki unii :
1. W zamian za uzyskanie rΩki Jadwigi i tronu polskiego Jagie││o zobowi╣zuje siΩ przyj╣µ chrzest w obrz╣dku │aci±skim wraz ze swoimi braµmi i nawr≤ciµ LitwΩ na chrze£cija±stwo. Przy│╣czyµ do Polski ziemie Litwy i Rusi, odzyskaµ utracone przez PolskΩ terytoria (Pomorze). W│a£ciwie by│ to program polityczny W│adys│awa Jagie││y, kt≤ry trwa│ przez ca│e jego panowanie (1386-1434).
Unia w Krewie spotka│a siΩ z oporem bojar≤w litewskich, na kt≤rych czele stan╣│ ksi╣┐Ω Witold. Ksi╣┐Ω Witold sprzymierzy│ siΩ nawet z Krzy┐akami i razem z nimi naje┐d┐a│ LitwΩ. W 1392 r. Jagie││o zawar│ ugodΩ z Witoldem, moc╣ kt≤rej przekaza│ mu w│adzΩ na Litwie, zachowuj╣c og≤lne zwierzchnictwo. Tymczasem Witold mia│ bardzo ambitne plany rozci╣gniΩcia swojego w│adztwa na po│udniowym-wschodzie. Aby zabezpieczyµ siΩ na p≤│nocy zawar│ w 1398 roku uk│ad moc╣ kt≤rego przekazywa│ »mudƒ Zakonowi Krzy┐ackiemu. Plany Witolda uleg│y jednak za│amaniu. W 1399 roku pod Worskl╣. Musia│ wiΩc powr≤ciµ do koncepcji p≤│nocnej. Zainspirowa│ powstanie na »mudzi, co £ci╣gnΩ│o wyprawy krzy┐ackie na LitwΩ. Wcze£niej jednak w 1401 roku zawarto UniΩ WILE╤SKO-RADOMSKÑ.
Moc╣ tej unii Witold zosta│ uznany ksiΩciem do┐ywotnim Litwy pod zwierzchni╣ w│adz╣ Jagie││y. Unia pozwoli│a na sojusz polsko-litewski w wojnie z Krzy┐akami w 1404 roku. W 1402 r. Zakon krzy┐acki najecha│ na LitwΩ. Polakom uda│o siΩ uzyskaµ poparcie kurii papieskiej, kt≤ra zakaza│a najazd≤w. W 1404 roku zosta│ zawarty pok≤j w Raci╣┐u. Warunkiem tego pokoju by│o zatwierdzenie zakonu przy jego ziemiach, Polacy mogli wykupiµ ziemiΩ dobrzy±sk╣ zostawion╣ krzy┐akom jeszcze przez W│adys│awa Opolczyka. Sumy na wykupienie zosta│y zebrane przez sejmiki szlacheckie.. Natomiast »mudƒ nadal pozostawa│a w rΩkach Krzy┐ak≤w. W dalszym ci╣gu trwa│y napiΩcia na granicy krzy┐acko-polskiej, a jeszcze bardziej krzy┐acko-litewskiej W 1408 r. wielkim mistrzem zosta│ Urlyk von Jungingen.. W 1409 r.(maj) na »mudzi wybuch│o wielkie powstanie za wiedz╣ i wol╣ ksiΩcia Witolda. W trakcie rokowa± polsko-krzy┐ackich pose│ polski Miko│aj Tr╣ba dopu£ci│ siΩ tzw. kontrolowanego przecieku. Wielki mistrz spyta│ pos│a polskiego, czy kr≤l polski udzieli pomocy Witoldowi, je┐eli Krzy┐acy t│umi╣c powstanie na »mudzi bΩd╣ zmuszeni do wypowiedzenia wojny Litwie, kt≤ra popiera i wspomaga buntownik≤w. W≤wczas pose│ polski niby siΩ wygada│-tak powiada : kr≤l polski poprze ca│╣ sw╣ potΩg╣ , na co mistrz Krzy┐ak≤w odkrzykn╣│ : tu was mam i wypowiedzia│ wojnΩ Polsce. Na co dyplomacja polska og│osi│a, ┐e jest ofiar╣ agresji, lecz to nie Polska z│ama│a warunki dwukrotnie zaprzysiΩ┐onego pokoju kaliskiego, co wiΩcej kr≤l polski mia│ s│uszne prawo wezwaµ do obrony swoich ziem wszystkich swoich poddanych │╣cznie ze schizmatykami i poganami.
Wojna trwa│a w latach 1409-1411, jej kluczowym momentem by│a bitwa pod Grunwaldem
(15 lipiec 1410 r.), by│o to naj£wietniejsze zwyciΩstwo orΩ┐a polskiego w dobie £redniowiecza. Rozgromiona zosta│a ca│a armia krzy┐acka, prys│ mit o potΩdze zakonu. Pocz╣tkowo miasta i zamki krzy┐ackie przechodzi│y na stronΩ polsk╣, jednak politycznych cel≤w wojny nie uda│o siΩ osi╣gn╣µ. Omawiaj╣c bitwΩ pod Grunwaldem nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ, ┐e przeciw Krzy┐akom wyst╣pi│a po│╣czona koalicja si│ polskich, litewskich, by│y r≤wnie┐ posi│ki ruskie i tatarskie. Zakon natomiast mia│ w swoich szeregach wielu tzw. go£ci z kraj≤w zachodnioeuropejskich. W szeregach wojsk zakonnych walczyli ksi╣┐Ωta pomorscy. Sojusznikiem zakonu by│ cesarz-Zygmunt Luksemburski, kt≤ry nawet wypowiedzia│ wojnΩ Polsce w tym okresie.
1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto pok≤j polsko-krzy┐acki. Krzy┐acy zrezygnowali ze »mudzi na okres ┐ycia Jagie││y i Witolda, ziemia dobrzy±ska mia│a pozostaµ przy Polsce. Kupcy obu pa±stw maj╣ swobodΩ handlu na przeciwnych terytoriach. Zakon zobowi╣za│ siΩ wyp│aciµ Polsce 100 tys. kop groszy tytu│em wykupu je±c≤w.
W historiografii istnieje szereg spor≤w na temat wykorzystania b╣dƒ niewykorzystania zwyciΩstwa pod Grunwaldem. Nie nale┐y jednak zapominaµ, ┐e zakon mimo poniesionej klΩski by│ wielk╣ i dobrze zorganizowan╣ potΩg╣ militarn╣, polityczn╣ i gospodarcz╣. Tak wiΩc mimo klΩski zdo│a│ szybko odzyskaµ utracone zamki, za£ twierdza Malbork przy nik│ej ilo£ci piechoty wojsk polskich by│a faktycznie nie do zdobycia. Ponadto zaczyna│a siΩ jesie±, istnia│y du┐e k│opoty z aprowizacj╣ zgromadzonych si│. Ponadto Litwini nie byli zainteresowani w umacnianiu potΩgi kr≤la polskiego.( W│asne cele osi╣gnΩli - odzyskali »mudƒ ). W 1412 roku odby│ siΩ w kt≤rym udzia│ wziΩli: Jagie││o, Witold, Zygmunt Luksemburski. Przyrzekli oni sobie przyjaƒ± i pok≤j, co wiΩcej po┐yczy│ Zygmuntowi 30 tys. kop groszy pod zastaw tzw. Grod≤w spiskich. Miasta te pozostawa│y przy Polsce do 1789 roku.
W 1413 roku Polska i Litwa podpisa│y nastΩpn╣ UniΩ w Horodle. Unia mia│a charakter zdecydowanie antykrzy┐acki, wystawiono trzy dokumenty: wsp≤lny kr≤la i Witolda, oraz osobno pan≤w polskich i litewskich. Unia ta zacie£nia│a wiΩzy miΩdzy Polsk╣ a Litw╣, ale zaznacza│a odrΩbno£µ pomiΩdzy krajami. Litwini zobowi╣zali siΩ do porozumienia z Polakami przy wyborze wielkiego ksiΩcia. II dokument- w razie £mierci kr≤la bez prawych nastΩpc≤w, nowa elekcja w Polsce zostanie przeprowadzona w porozumieniu z Witoldem i Litwinami. III dokument - bojarzy litewscy zostan╣ dopuszczeni do rod≤w heraldycznych (mogli pieczΩtowaµ siΩ herbami szlachty polskiej) Wielu bojar≤w otrzyma│o wtedy te same prawa co szlachta polska i zosta│a przyjΩta do polskich herb≤w. Byli to bojarowie wyznania katolickiego. Na Litwie wprowadzono wtedy podzia│ na :kasztelanie i wojew≤dztwa. Obie strony zobowi╣zywa│y siΩ do wsp≤lnych narad w Lublinie i Parczewie. W 1414 roku mia│a miejsce nastΩpna wojna z Zakonem tzw. wojna g│odowa, poniewa┐ Krzy┐acy zamknΩli siΩ w swoich zamkach i nie wystΩpowali w pole. Pod wp│ywem wys│annika papieskiego obie strony zgodzi│y siΩ na rozejm i przedstawienia swoich pretensji papie┐owi, cesarzowi b╣dƒ soborowi, kt≤ry wtedy obradowa│.
W 1414-1418 mia│ miejsce sob≤r w Konstancji. Na tym to soborze delegacja polska, w sk│ad kt≤rej wchodzi│ wybitny polski uczony Pawe│ W│odkowic, wyst╣pi│a z pogl╣dem, ┐e moc╣ prawa naturalnego poganie maj╣ prawo do posiadania ┐ycia, mienia i w│asnych pa±stw, a co za tym idzie, cesarz nie ma prawa do nadawania ziem poga±skich jakiejkolwiek osobie b╣dƒ instytucji jako ziem niczyich ( chodzi│o o podstawy prawne istnienia pa±stwa zakonnego ). Krzy┐acy odpowiedzieli paszkwilami. W 1419 roku mia│a nastΩpna wojna z Krzy┐akami, z tym ┐e znowu odwo│ano siΩ do arbitra┐u Zygmunta Luksemburskiego. Wyrok wydany przez cesarza wywo│a│ oburzenie polskiej szlachty. By│o to w gruncie potwierdzenie warunk≤w I pokoju toru±skiego.
W 1422 roku wybuch│a nastΩpna wojna, nie przynios│a rozstrzygniΩcia, ale w roku 1422.IX.27 zawarto z Krzy┐akami pok≤j nad jeziorem Melno. Polska odzyska│a niekt≤re ziemie przygraniczne, ale Krzy┐acy zrezygnowali ze »mudzi na rzecz Litwy po wsze czasy. W latach 30-tych (1430-1435) Krzy┐acy w│╣czyli siΩ do rozgrywek wewnΩtrznych na Litwie popieraj╣c jednego z pretendent≤w do tronu wielkoksi╣┐Ωcego( w 1431 r. zmar│ Witold ). To wywo│a│o konflikt z Polsk╣, kt≤ry przerodzi│ siΩ w wojnΩ. Krzy┐acy popierali îwidrygie││Ω, Polacy za£ Kiejstutowicza Zygmunta. Zygmunt Kiejstutowicz wznowi│ uniΩ z Polsk╣ w zamian za uzyskan╣ pomoc. Wojna przeci╣gnΩ│a siΩ do 1435 roku ( po £mierci Jagie││y ), Polacy byli posi│kowani przez czeskich husyt≤w, kt≤rzy pustoszyli ziemie zakonne i wreszcie w Brze£ciu Kujawskim w 1435 roku (grudzie±) Krzy┐acy przyjΩli upokarzaj╣ce warunki :
a) nie bΩd╣ s│uchali rozkaz≤w cesarskich
b) je£li z│ami╣ postanowienia pokoju, wtedy poddani maj╣ prawo do wypowiedzenia pos│usze±stwa
Po pokoju w Brze£ciu Kujawskim polityka polska zaanga┐owa│a siΩ w sprawy wschodnie, natomiast na ziemiach pa±stwa zakonnego dosz│o do pewnych proces≤w emancypacyjnych tamtejszego spo│ecze±stwa. W 1440 roku stany pruskie szlachty i miast zawi╣za│y konfederacjΩ tzw. ZWIÑZEK PRUSKI.
Zwi╣zek pocz╣tkowo tolerowany, a nawet akceptowany przez Krzy┐ak≤w jako stanowa reprezentacja spo│ecze±stwa bardzo szybko wszed│ w zatarg z pa±stwem zakonnym. Sprawa opar│a siΩ o s╣d cesarski i papieski. Cesarz wyda│ wyrok nakazuj╣cy rozwi╣zanie zwi╣zku, a przyw≤dc≤w na karΩ £mierci skaza│. Papie┐ natomiast ob│o┐y│ cz│onk≤w zwi╣zku pruskiego kl╣tw╣. Nie nale┐y przy tym zapominaµ, ┐e zar≤wno mieszcza±stwo, jak i w przewa┐aj╣cej czΩ£ci rycerstwo ziem pruskich by│o pochodzenia niemieckiego. A wiΩc owe wyroki dotyczy│y spraw wewnΩtrznych pa±stwa krzy┐ackiego.
W 1454 roku w Prusach wybuch│o powstanie. Powsta±cy opanowuj╣ miasta : Gda±sk, Elbl╣g, Grudzi╣dz, Che│mno. Delegacja stan≤w pruskich przyby│a do Krakowa z pro£b╣ o w│╣czenie Prus do korony K.P. Staje siΩ to przyczyn╣ d│ugiej wojny zwanej WOJNÑ TRZYNASTOLETNIÑ ( 1454-1466 ). Wojna zaczΩ│a siΩ dla Polski do£µ niepomy£lnie, bowiem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu za┐╣da│a przywilej≤w, kt≤re zreszt╣ uzyska│a tzw. przywilej cerkwicki, a nastΩpnie ponios│a klΩskΩ w bitwie pod Chojnicami ( 18.IX.1454 r.).
Wojna ukaza│a nieprzydatno£µ pospolitego ruszenia jako si│y militarnej. W miΩdzyczasie bowiem w sztuce i sposobach wojowania zasz│y du┐e zmiany. G│≤wn╣ si│╣ militarn╣ by│y wojska zaciΩ┐ne wynajmowane ca│ymi oddzia│ami, kt≤re z│o┐one by│y z profesjonalist≤w. Oddzia│y takie by│y niczym firma us│ugowa, £wiadcz╣ce us│ugi w dziedzinach militarnych w│adcy, kt≤ry by│by w stanie zap│aciµ. A wiΩc o mo┐liwo£ci zwyciΩstwa w wojnie decydowa│y zasoby finansowe pa±stwa. Zmieni│ siΩ r≤wnie┐ spos≤b wojowania, albowiem oddzia│y te, je£li nie zosta│y op│acone zgodnie z umow╣ bra│y w zastaw bronione przez siebie twierdze i zamki, kt≤re strona przeciwna mog│a od nich odkupiµ. W ten spos≤b zajΩty zosta│ przez stronΩ polsk╣ Malbork. Trzeba podkre£liµ, ┐e ca│a wojna trzynastoletnia w gruncie rzeczy toczy│a siΩ w oparciu o zasoby finansowe : Gda±ska, Elbl╣ga, Torunia (mieszcza±stwo niemieckie). Prze│om militarny w wojnie nast╣pi│ w 1462 roku (IX), kiedy wojska zaciΩ┐ne w s│u┐bie polskiej odnios│y zwyciΩstwo w îwieciu ko│o jeziora »arnowieckiego. W nastΩpnym roku (IX) 1463 flota polska odnosi zwyciΩstwo w bitwie na Zalewie Wi£lanym ( po│╣czone floty Gda±ska i Elbl╣ga ). W 1466 roku zostaje podpisany II POK╙J TORU╤SKI, gdzie nastΩpuje podzia│ pa±stwa krzy┐ackiego: Pomorze Gda±skie, zachodni pas Prus z Malborkiem i Elbl╣giem oraz Warmia i Ziemia Che│mi±ska wracaj╣ bezpo£rednio do Polski otrzymuj╣c nazwΩ PRUS KR╙LEWSKICH. Reszta ziem zakonu tzn. wschodnia czΩ£µ Prus pozostaje przy Krzy┐akach jako lenno polskie.(Prusy krzy┐ackie)