Upadek Cesarstwa rzymskiego.

Cesarstwo przetrwa│o VII wiek≤w, wykazuj╣c stabilno£µ niepor≤wnywaln╣ z jakimkolwiek wielkim pa±stwem archaicznym. ZawdziΩcza│o tΩ trwa│o£µ znakomitej, systematycznie doskonalonej, choµ niezbyt licznej armii, sprawno£ci aparatu biurokratycznego, zapewnieniu rozkwitu ekonomicznego r≤┐nym czΩ£ciom imperium i zainteresowaniu do£µ szerokich krΩg≤w spo│ecze±stwa istnieniem takiego w│a£nie pa±stwa. Kiedy dwa ostatnie czynniki uleg│y zachwianiu w III w., zmizernia│a tak┐e si│a zewnΩtrzna mocarstwa. W epoce p≤ƒnego Cesarstwa uzyska│o ono jednak ponownie pokaƒny presti┐, kt≤ry za│ama│a dopiero bitwa pod Hadrianopolem w 378 roku. Cesarstwo zachodnie przetrwa│o jednak jeszcze ponad wiek. Koniec IV i V stulecie to ju┐ tylko beznadziejna walka cesarstwa o utrzymanie przynajmniej wiΩkszo£ci terytori≤w pa±stwa. Kurczy│o siΩ ono jednak nieustannie, choµ nie brakowa│o w tym schy│kowym okresie dobrych wodz≤w, tak┐e na tronie cesarskim. Upadek zachodniego cesarstwa to pocz╣tek ko±ca £wiata staro┐ytnego. Nie mo┐emy jednym zdaniem, wskazuj╣c na jedn╣ przyczynΩ wyja£niµ zagadki upadku wielkiego imperium. Najlepiej powiedzieµ, ┐e upadek by│ nastΩpstwem procesu, kt≤rego natΩ┐enie przypad│o na III-V w. n.e. År≤de│ jego wypada szukaµ zar≤wno w uk│adzie stosunk≤w wewnΩtrznych jak i zewnΩtrznych. W zwi╣zku z ciΩ┐k╣ sytuacj╣ pa±stwa na plan pierwszy wysunΩ│o siΩ wojsko, kt≤re poch│ania│o wszystkie dochody pa±stwa. Jego negatywna rola w kryzysie cesarstwa zas│uguje na odrΩbne zaznaczenie. Nie mo┐na jednak t│umaczyµ trudno£ci pa±stwa w III wieku n.e. tylko czynnikami zewnΩtrznymi, by│oby to przesad╣. Aczkolwiek bezustanne najazdy odegra│y zasadnicz╣ rolΩ w upadku mocarstwa.

"Zmierzch" Cesarstwa Rzymskiego by│ zjawiskiem wielop│aszczyznowym, a przy jego powstaniu powa┐n╣ rolΩ odegra│y czynniki ekonomiczne, kt≤rych ujemny wp│yw zaznaczy│ siΩ ju┐ uprzednio, lecz w zwi╣zku z trudn╣ sytuacj╣ Rzymu wyst╣pi│y one ze wzmo┐on╣ si│╣. Za│amanie w dziedzinie gospodarczej wi╣┐e siΩ z systemem niewolniczym. Praca niewolnicza z│ama│a inwencjΩ techniczn╣, doprowadzi│a do powstania warstwy ludzi nie pracuj╣cych i permanentnie niskiego spo┐ycia, kt≤ry by│ zwi╣zany z tym, ┐e £rodki materialne posiada│a nieliczna grupa zamo┐nych (│╣cznie z armi╣). Inn╣ przyczyn╣ gospodarcz╣, by│ upadek systemu monetarnego. Zjawisko pogarszania siΩ pieni╣dza pojawia│o siΩ w cesarstwie w formie sporadycznej ju┐ w I w. n.e. Ludno£µ obraca│a gorsz╣ monet╣ jako pe│nowarto£ciow╣. Wojny, donatywy dla wojska tak wycie±czy│y maj╣tek cesarski, ┐e Karakalla by│ zmuszony uciec siΩ do fa│szowania monet. Operacje te przynosi│y chwilow╣ ulgΩ, jednak w efekcie powodowa│y, jak ka┐da postΩpuj╣ca dewaluacja, ruinΩ gospodarcz╣, podkopywa│y zaufanie do pa±stwa i wywo│a│y odwr≤t od pieni╣dza. NastΩpn╣ przyczyn╣ by│ skrajnie niski postΩp techniczny. Hamowa│ on nieub│aganie gospodarkΩ pa±stwa. Ma│e o£rodki rzemie£lnicze znajdowa│y siΩ w miastach, miasteczkach i wsiach. Rzemie£lnicy na og≤│ wyrabiali swe produkty na swoje i okoliczne zapotrzebowania. Zostawa│ niedosyt, ┐e w odleglejszych miejscach te┐ jest dobry rynek zbytu (dobry czyli op│acalny). Niestety niemo┐liwo£µ wyprodukowania wiΩkszej ilo£ci i trudno£ci z transportem towaru nie pozwala│y rozwijaµ siΩ gospodarce. W rezultacie w III i IV w. dosz│o do ostrej recesji gospodarczej.

Do upadku Imperium Romanum przyczyni│a siΩ tak┐e u│omno£µ kierowania pa±stwem wynikaj╣ca z niedostatecznej struktury politycznej pa±stwa rzymskiego. Od czas≤w wielkich podboj≤w zarysowa│a siΩ tendencja do coraz wiΩkszej koncentracji na w│adzy w rΩkach nielicznej grupy ludzi - oligarchii arystokratycznej. Jednak┐e i ona nie potrafi│a zapewniµ ani porz╣dku publicznego, ani utrzymaµ wojska w ryzach, co doprowadzi│o do chaosu na co lekarstwem by│a bardziej lub mniej absolutna dyktatura. Przestarza│y system podatkowy nie zmienia│ siΩ od d│u┐szego czasu. Podczas wielu lat zmian i reform cesarstwo nie kwapi│o siΩ do wiΩkszych zmian w tym zakresie. ZwiΩkszanie podatk≤w, danin oraz £ci╣ganie nale┐no£ci w naturze (gdy niemo┐no£ci╣ by│o wyp│acenie siΩ walut╣) wbrew pozorom nie by│o korzystne dla og≤│u pa±stwa, poniewa┐ nie mog│a zaistnieµ teza "bogaty obywatel to bogate pa±stwo". Przed £mierci╣ ostatni mo┐now│adca ca│ego cesarstwa rzymskiego Teodozjusz wyni≤s│ do godno£ci August≤w dw≤ch swoich syn≤w (byli to Arkadiusz oraz Honoriusz). Ruch ten przyczyni│ siΩ do trwa│ego podzia│u imperium na cesarstwo wschodnie i zachodnie. By│o to posuniΩcie, kt≤re w du┐ym stopniu os│abi│o pa±stwo.

Po szczytowym okresie (II w.) Rzym prze┐y│ w III w. powa┐ny kryzys wywo│any dzia│aniem czynnik≤w zar≤wno gospodarczych, jak i politycznych. Powi╣zany by│ on z problemami niewolnictwa. Potrzeby pa±stwa spowodowa│y zepchniΩcie kolon≤w do roli poddanych, zale┐nych od wielkich w│a£cicieli ziemskich.

Imperium rzymskie, kt≤re w II w. by│o nadal silnie zaludnione, poczΩ│o prze┐ywaµ od III w. n.e. kryzys ludno£ciowy. Wskazuj╣ na to £rodki podejmowane przez cesarzy rzymskich, kt≤rzy starali siΩ, niestety bezskutecznie, przeciwdzia│aµ temu zjawisku. Na ten stan rzeczy z│o┐y│y siΩ prawdopodobnie masowe epidemie, kt≤re dziesi╣tkowa│y ludno£µ, p≤ƒniej za£ wp│yw na to mia│y nieustaj╣ce wojny i najazdy Pers≤w i German≤w w g│╣b cesarstwa. Kolejnym problemem pa±stwa by│ wzrost nieu┐ytk≤w rolnych gdy ludno£µ wiejska zaczΩ│a nagminnie przenosiµ siΩ do miasta. By│o to niezadowalaj╣ce zjawisko, poniewa┐ od ilo£ci uprawianej ziemi zale┐a│y wp│ywy podatkowe pobierane w naturze. LikwidacjΩ nieu┐ytk≤w pa±stwo stara│o siΩ rozwi╣zaµ na r≤┐ne sposoby, ale niestety ┐adne £rodki nie zdo│a│y jednak, a zw│aszcza na zachodzie, powstrzymaµ pog│Ωbiaj╣cego siΩ procesu. Po£redni╣ przyczyn╣ upadku by│o prze┐ycie siΩ niewolniczego systemu produkcji (IV w.), co doprowadzi│o spo│ecze±stwo rzymskie do wyst╣pienia stosunk≤w charakterystycznych dla porz╣dku zwanego feudalizmem. Nale┐y wskazaµ r≤wnie┐, ┐e arystokracja z czas≤w p≤ƒnej Republiki zdradza│a sk│onno£µ do bezdzietno£ci i celibatu. Mo┐na wobec tego uznaµ, ┐e w skutek bezpotomno£ci dosz│o do wymarcia najbardziej utalentowanych rod≤w i tym samym do pewnej degradacji spo│ecznej. Os│abione wewnΩtrznie cesarstwo uleg│o za│amaniu. Jego czΩ£µ zachodnia zalana zosta│a przez plemiona germa±skie, kt≤re wytworzy│y w zachodniej Europie nowy porz╣dek polityczny.

Imperium Romanum, zmagaj╣ce siΩ z kwestiami zewnΩtrznymi i rozk│adem wewnΩtrznym widzia│o w chrze£cija±stwie jeszcze jednego wroga. Konsekwencj╣ tej postawy by│y piΩtrz╣ce siΩ w III w. prze£ladowania chrze£cijan, kt≤re trwa│y a┐ do rz╣d≤w Dioklecjana. W p≤ƒniejszym czasie cesarstwo spodziewa│o siΩ znaleƒµ w religii sojusznika, zosta│o jednak wci╣gniΩte do spor≤w religijnych, a jego interwencje przyczynia│y siΩ tylko do zaostrzenia sytuacji.

Napewno nie s╣ to wszystkie przyczyny, kt≤re spowodowa│y upadek cesarstwa rzymskiego. W£r≤d historyk≤w staro┐ytnych kultur tocz╣ siΩ nieustanne dyskusje i polemiczne spory nad w│a£ciw╣ interpretacj╣ wydarze± z pierwszych piΩciu wiek≤w naszej ery. Przedstawione przeze mnie przyczyny s╣ jedynie pr≤b╣ wyr≤┐nienia niekt≤rych z nich, wed│ug mojej oceny istotnych w procesie UPADKU CESARSTWA RZYMSKIEGO.