Widmo zag│ady
KAMPANIA WRZEîNIOWA
Wczesnym £witem 1 wrze£nia 1939 r. si│y zbrojne Niemiec hitlerowskich rozpoczΩ│y dzia│ania wojenne przeciw Polsce. O godz. 4.45 na polsk╣ plac≤wkΩ na Westerplatte w porcie gda±skim spad│y pierwsze pociski z pancernika ôSchleswig - Holsteinö , kt≤ry zawin╣│ do Gda±ska parΩ dni wcze£niej. W│adze hitlerowskie og│osi│y przy│╣czenie Wolnego Miasta do Rzeszy. Wojska niemieckie przekroczy│y granicΩ z Polsk╣ na ca│ej jej d│ugo£ci. Na Rzeczpospolit╣ runΩ│a masa czo│g≤w i ciΩ┐kiego sprzΩtu, a artyleria pokry│a pozycje polskie lawin╣ ognia. Samoloty hitlerowskie podjΩ│y intensywne bombardowanie cel≤w na terenie Polski: Pucka, Tczewa, a nawet Grodna. Pad│y pierwsze ofiary w£r≤d ludno£ci cywilnej. W obliczu otwartej, niczym nie uzasadnionej agresji prezydent Mo£cicki wyda│ odezwΩ do obywateli Rzeczypospolitej, w kt≤rej stwierdzi│ podjΩcie przez Niemcy agresji przeciw Polsce oraz zwr≤ci│ siΩ do obywateli z apelem o obronΩ wolno£ci i niepodleg│o£ci.
Bohatersko broni│a siΩ 182-osobowa za│oga Westerplatte, odpieraj╣c dziesi╣tki szturm≤w niemieckich i lawinΩ ognia artyleryjskiego. Obro±cy Poczty Polskiej w Gda±sku zostali wymordowani przez Niemc≤w po zdobyciu gmachu. Od wczesnego ranka 1 wrze£nia bombowce niemieckie atakowa│y GdyniΩ, Puck i Hel. Obron╣ wybrze┐a dowodzi│ kadm. J≤zef Unrung. Po odp│yniΩciu do Anglii trzech kontrtorpedowc≤w ôBurzaö, ôGromö i ôB│yskawicaö trzon floty polskiej stanowi│ stawiacz min ôGryfö, kontrtorpedowiec ôWicherö i okrΩty podwodne ôWilkö, ôRy£ö, ô»bikö, ôOrze│ö i ôSΩpö. Nie by│y one jednak w stanie sprostaµ potΩ┐nej marynarce hitlerowskiej. L╣dowa Obrona Wybrze┐a pod dow≤dztwem p│k. Stanis│awa D╣bka odpiera│a ataki przewa┐aj╣cych si│ niemieckich.
W g│Ωbi kraju spustoszenia dokonywa│o lotnictwo niemieckie, kt≤re mimo ogromnej ofiarno£ci obrony przeciwlotniczej i eskadr my£liwc≤w polskich mia│o tak ogromn╣ przewagΩ, i┐ niemal bezkarnie atakowa│o cele w £rodku kraju, transporty wojska i sprzΩ-
tu. 2 wrze£nia odby│o siΩ ostatnie uroczyste posiedzenie sejmu. Nazajutrz W≤dz Naczelny marsza│ek Rydz-îmig│y zapowiedzia│ konieczno£µ ewakuacji urzΩd≤w pa±stwowych na prawy brzeg Wis│y. 4 wrze£nia odby│y siΩ rozmowy na temat rekonstrukcji rz╣du. Proponowany na wicepremiera do spraw gospodarki wojennej gen. Kazimierz Sosnkowski postawi│ jako warunek powo│anie rz╣du koalicyjnego. Premier Sk│adowski odm≤wi│ twierdz╣c, ┐e by│oby to niew│a£ciwe w krytycznej sytuacji pa±stwa. Do rz╣du powo│ano bardzo niepopularn╣ osobΩ, by│ego komendanta twierdzy brzeskiej p│k. Wac│awa Kostka-Biernackiego.
Napa£µ na PolskΩ sta│a siΩ przedmiotem gor╣czkowej wymiany zda± miΩdzy stolicami g│≤wnych pa±stw europejskich. Wieczorem pierwszego dnia wojny rz╣dy Anglii i Francji wys│a│y do Berlina jednobrzmi╣ce noty, ┐╣daj╣ce zaprzestania agresji i wycofania wojsk niemieckich z Polski oraz zapowiadaj╣ce w przeciwnym razie wype│nienie zobowi╣za± sojuszniczych wobec Polski. W odpowiedzi Ribbentrop o£wiadczy│ cynicznie, ┐e ca│a odpowiedzialno£µ za wojnΩ spada na PolskΩ oraz,┐e twierdzenie o agresji niemieckiej jest nieprawdziwe. Anglia i Francja gotowe by│y podj╣µ inicjatywΩ Mussoliniego zwo│ania konferencji pokojowej w sprawie Polski pod warunkiem uczestnictwa w niej delegacji polskiej i zaprzestania agresji niemieckiej. Hitler odrzuci│ te warunki. 3 wrze£nia o godz. 9.00 ambasador angielski w Berlinie przedstawi│ Ribbentropowi norΩ stwierdzaj╣c╣ stan wojny miΩdzy Wielk╣ Brytani╣ i Niemcami. Podobne o£wiadczenie z│o┐y│ ambasador francuski. Obydwaj sprzymierze±cy Polski przyst╣pili do wojny po jej stronie, co przekszta│ci│o konflikt polsko-niemiecki w wojnΩ europejsk╣.
Tymczasem po│o┐enie wojenne Polski uleg│o pogorszeniu. W wyniku dzia│a± niemieckich front podzieli│ siΩ na cztery ogromne bitwy: p≤│nocn╣, pomorsk╣, zachodni╣ i po│udniow╣.
Sytuacja w sz≤stym dniu wojny by│a powa┐na. ú╣czno£µ wodza naczelnego a dow≤dcami armii szwankowa│a. Prze│amanie oporu armii odwodnej ôPrusyö na kierunku warszawskim stwarza│o konieczno£µ og≤lnego odwrotu za Wis│Ω. 4 wrze£nia marsza│ek Rydz-îmig│y utworzy│ armiΩ ôLublinö pod dow≤dztwem gen. Tadeusza Piskora dla os│ony przepraw przez Wis│Ω, na kt≤re kierowa│y siΩ armie z zachodniego odcinku frontu. W nocy z4 na 5 wrze£nia rozpoczΩto ewakuacjΩ i instytucji pa±stwowych oraz z│ota banku Polskiego z Warszawy. W dwa dni p≤ƒniej w £lad za rz╣dem stolicΩ opu£ci│ W≤dz Naczelny, przenosz╣c siΩ za sztabem do Brze£cia, co utrudni│o warunki │╣czno£ci z poszczeg≤lnymi armiami. Gen. Walerian Czuma otrzyma│ rozkaz obrony stolicy przed zagonami pancernymi zmierzaj╣cych w jej kierunku. Komisarzem Cywilnym Obrony Warszawy zasta│ prezydent miasta Stefan Starzy±ski.
16 wrze£nia sytuacja Polski by│a krytyczna. Powoli zamyka│y siΩ wielkie kleszcze niemieckie nad Bugiem. WiΩksza czΩ£µ £rodkowej i zachodniej Polski by│a w rΩku Boga. ZginΩ│y ju┐ dziesi╣tki tysiΩcy ┐o│nierzy i ludno£ci cywilnej. W£r≤d wielu bestialstw, jakich dopu£cili siΩ najeƒdƒcy, szczeg≤lnie drastyczny by│ odwet na ochotnik≤w broni╣cych Bydgoszczy w ôkrwaw╣ niedzielΩö 10 wrze£nia, gdy rozstrzelano bez s╣du 5 tys. os≤b.
17 wrze£nia rozpocz╣│ siΩ nowy akt polskiej tragedii. O godz. 2.00 w nocy ambasadora RP w Moskwie Wac│awa Grzybowskiego zbudzono i wezwano do Komisariatu Spraw Zagranicznych, by mu odczytaµ notΩ stwierdzaj╣c╣: ô Wojna niemiecko-polska ujawni│a wewnΩtrzne bankructwo pa±stwa polskiego [...] Warszawa jako stolica nie istnieje.
Rz╣d radziecki przyj╣│ brak aktywno£ci w│adz polskich za dow≤d nieistnienia pa±stwa, a to ostatnie za podstawΩ do wtargniΩcia na teren Polski.
Agresja radziecka przypieczΩtowa│a klΩskΩ armii polskiej.
Stopniowo upada│y ostatnie o£rodki oporu polskiego. 19 wrze£nia ucich│y strza│y na KΩpie Oksywskiej - ostatnim bastionie L╣dowej Obrony Wybrze┐a. Jej dow≤dca p│k Stanis│aw D╣bek odebra│ sobie ┐ycie. Dow≤dztwo niemieckie zapowiada│o rozstrzelanie 20 Polak≤w za ka┐dego poleg│ego pod stolic╣ Niemca. 26 wrze£nia Sta┐y±ski stwierdzi│ przez radio, ┐e w stolicy nie ma £wiat│a, wody i ┐ywno£ci oraz, ┐e straty w£r≤d ludno£ci s╣ ogromne. Do miasta wkroczyli Niemcy.
Przez ca│y wrzesie± broni│a siΩ za│oga Helu pod dow≤dztwem kmdr W│odzimierza Steyera, odpieraj╣c setki atak≤w z powietrza, l╣du, morza. W obliczu beznadziejnej sytuacji w ca│ym kraju 2 paƒdziernika obro±cy Helu skapitulowali.
Na wskutek wielkiego nasilenia i za┐y│o£ci walki obie g│≤wne strony walcz╣ce ponios│y w kampanii wrze£niowej du┐e straty. Po stronie polskiej poleg│o oko│o 70 tys. ┐o│nierzy i oficer≤w, a 133 tys. odnios│o rany. Do niewoli niemieckiej dosta│o siΩ oko│o 300 tys. ┐o│nierzy i oficer≤w, do radzieckiej za£ - 80 tys. we wrze£niu oraz dalsze 50 tys., kt≤rych wy│apano jesieni╣ po zako±czeniu dzia│a±. Do Rumunii przedosta│o siΩ oko│o 32 tys., na WΩgry - 35 tys., na LitwΩ 15 tys., na úotwΩ - 1,3 tys. ┐o│nierzy i oficer≤w. Straty radzieckie szacuje siΩ na oko│o 8-10tys. zabitych i rannych.
KlΩska armii polskiej wynika│a przede wszystkim z ogromnej przewagi Niemiec, prawie dwukrotnej w sile ┐ywej, blisko trzykrotnej pod wzglΩdem si│y ognia, piΩciokrotnej w samolotach i dziesiΩciokrotnej w czo│gach, a wiΩc g│≤wnie w szybko£ci i sile uderzenia. 17 wrze£nia przeciw walcz╣cym jeszcze 25 wielkim jednostkom polskim stanΩ│y obok 75 niemieckich tak┐e 52 wielkie jednostki Armii Czerwonej. Du┐e znaczenie mia│o niekorzystne dla Polski ukszta│towanie frontu, otaczaj╣cego si│y polskie z trzech stron, a po wkroczeniu armii radzieckiej - z czterech stron.
Kampania wrze£niowa zako±czy│a siΩ klΩsk╣ armii polskiej i ustanowieniem na terenie Rzeczypospolitej okupacji niemieckiej i radzieckiej. Zbrojny op≤r Polski po│o┐y│ jednak kres pokojowym podbojom hitlerowskim i zapocz╣tkowa│ tworzenie koalicji antyhitlerowskiej. Niestety, sprzymierze±cy Polski nie wype│nili swych zobowi╣za± , czym nie tylko pogr╣┐yli sojusznika polskiego, ale zaszkodzili i sobie, dopuszczaj╣c do rozbijania cz│onk≤w koalicji przez Hitlera po kolei i w osamotnieniu. Przewaga Anglii i Francji na froncie zachodnim we wrze£niu 1939 r. by│a trzykrotna w sile ┐ywej, prawie czterokrotna w samolotach, a 2,5 tys. czo│g≤w francuskich nie mia│o przeciwko sobie w og≤le niemieckiej broni pancernej. Mimo to ani Anglia, ani Francja dzia│a± przeciw Trzeciej Rzeszy nie podjΩ│y. Wszyscy wy┐si dow≤dcy niemieccy i wielu historyk≤w zachodnich stwierdza│o, i┐ ofensywa przeciw Niemcom na zachodzie mog│a doprowadziµ do stosunkowo szybkiego pokonania Trzeciej Rzeszy.
Sta│o siΩ inaczej - po rozgromienie swej armii Polska wydana zasta│a na pastwΩ dw≤ch najbardziej bezwzglΩdnych i okrutnych re┐im≤w imperialistycznych w dziejach.
PRZEKSZTAúCENIA TERYTORIALNO - POLITYCZNE
Zgodnie z ustaleniami zawartymi w tajnym protokole dodatkowym do uk│adu Ribbentrop - Mo│otow z 23 sierpnia 1939 r. rz╣dy Niemiec hitlerowskich i ZSRR ustanowi│y ju┐ w dniu 22 wrze£nia tymczasow╣ liniΩ demarkacyjn╣ wzd│u┐ Pisy, Narwi, Wis│y i Sanu. Sprawa ostatecznego uregulowania granicy pozostawa│a jeszcze w zawieszeniu. Strona radziecka oferowa│a zrzeczenie siΩ na korzy£µ Niemiec ziem etnicznie polskich w zamian za LitwΩ oraz rezygnacjΩ przez Berlin z pr≤b jakiejkolwiek rekonstrukcji pa±stwa polskiego.
27 wrze£nia 1939 r. do Moskwy przyby│ powt≤rnie Ribbentrop, by uzgodniµ z rz╣dem radzieckim podzia│ │up≤w wojennych. W wyniku przeprowadzonych rozm≤w 28 wrze£nia podpisano radziecko - niemiecki ôtraktat o granicach i przyjaƒniö. Ustalona granica miΩdzy Niemcami i ZSRR przebiega│a wzd│u┐ Pisy, Narwi, linii Ostro│Ωka-Treblinka, Bugu, linii Be│┐ec-Wis│ok oraz Sanu. Obie strony zapowiedzia│y te┐ solidarn╣ obronΩ wsp≤lnej granicy.
Po stronie radzieckiej znalaz│a siΩ Bia│ostocczyzna oraz wojew≤dztwa lwowskie, stanis│awowskie, tarnopolskie, wo│y±skie, poleskie, nowogr≤dzkie i wile±skie.
Po niemieckiej stronie granicy znalaz│o siΩ 48,6% obszaru Drugiej Rzeczypospolitej i oko│o 20,4 mln. ludno£ci, w tym zaledwie 6,4% Niemc≤w, po stronie radzieckiej - 50% terytorium i oko│o 14,3 mln. ludno£ci, z czego oko│o 6.0 mln.,czyli 42% stanowili Polacy. Na terenie zajΩtym na razie przez LitwΩ, obejmuj╣cym oko│o 1,6% obszaru Polski przedwrze£niowej, znajdowa│o siΩ oko│o 0,5 mln. os≤b, w tym oko│o 2/3 Polak≤w.
W│adze hitlerowskie nie potraktowa│y zagarniΩtych ziem polskich jednolicie. Znaczn╣ czΩ£µ tych ziem w│╣czono na mocy dekretu z 8 paƒdziernika 1939 r. do Rzeszy. Dotyczy│o to wojew≤dztw: pozna±skiego, pomorskiego, £l╣skiego, 3/4 wojew≤dztwa │≤dzkiego z úodzi╣, po│owy warszawskiego i kilku powiat≤w kieleckiego i krakowskiego.
POLITYKA NIEMIECKA NA ZIEMIACH OKUPOWANYCH
Od pocz╣tku okupacji niemieckiej ziemie polskie sta│y siΩ polem do£wiadczalnym rasizmu i nihilizmu w wydaniu hitlerowskim. Dominuj╣cym elementem okupacji by│o panowanie okrutnej si│y nad sprawiedliwo£ci╣. Plany niemieckie przewidywa│y odmienne potraktowanie ziem w│╣czonych do Rzeszy oraz obszaru Generalnego Gubernatorstwa. Tereny przy│╣czone mia│y byµ forsownie germanizowane ju┐ podczas wojny, a proces ten zako±czyµ siΩ mia│ w ci╣gu dziesiΩciu lat ca│kowitym zatarciem polsko£ci tych ziem. AkcjΩ zniemczania zamierzano oprzeµ na ha£le zawartym w Mein Kampf Hitlera: ôTylko ziemiΩ mo┐na germanizowaµ, ludzi - nieö. Ludno£µ polska mia│a byµ z tych obszar≤w usuniΩta, jej miejsce za£ mieli zaj╣µ koloni£ci niemieccy.
Proces masowych wysiedle± ludno£ci polskiej z ziem wcielonych do Rzeszy zapocz╣tkowa│y w│adze hitlerowskie tu┐ po zako±czeniu dzia│a± wojennych, np. w Gdyni - 10 X, a w Poznaniu - z pocz╣tkiem listopada 1939 r. Pewn╣ czΩ£µ wysiedlonych kierowano na roboty do Niemiec, resztΩ do GG.
W│adze hitlerowskie zaczΩ│y te┐ organizowaµ na ziemiach polskich sieµ oboz≤w koncentracyjnych podlegaj╣cych G│≤wnemu UrzΩdowi Bezpiecze±stwa Rzeszy (RSHA).
Jednym z g│≤wnych cel≤w hitleryzmu by│o od pocz╣tku wyniszczenie »yd≤w, traktowanych przez zbrodnicz╣ ideologiΩ nazistowsk╣ jako ôpodludzieö
W│adze hitlerowskie stosowa│y te┐ r≤┐ne po£rednie formy niszczenia polskiego ┐ycia spo│ecznego i kulturalnego. ZamkniΩto wszystkie szko│y wy┐sze i £rednie, a w nielicznych pozostawionych szko│ach elementarnych uczono Polak≤w jΩzyka niemieckiego i rachunk≤w. Zlikwidowano prasΩ polsk╣, a ksiΩgarnie, muzea i biblioteki b╣dƒ spalono, b╣dƒ wywieziono w g│╣b Niemiec. Trzebiono wszelkie £lady polsko£ci - tablice i szyldy, nazwy polskich miast i wsi. Bydgoszcz przemianowano na Bromberg, Toru± na Thorn, ú≤dƒ na Litzmannstadt. Niszczono ko£cio│y katolickie, zakazano modlitw i kaza± w jΩzyku polskim. KsiΩ┐y polskich wywo┐ono masowo do oboz≤w. »ycie codzienne Polak≤w na ziemiach wcielonych do Rzeszy sta│o siΩ piek│em.
Nieco tylko lepiej wygl╣da│a sytuacja w GG.
SPRAWA POLSKA NA ARENIE MI╩DZYNARODOWEJ
Zgodnie z zasadami konstytucyjnymi, dla zapewnienia formalnej ci╣g│o£ci w│adzy pa±stwowej, prezydent Ignacy Mo£cicki przekaza│ sw≤j urz╣d W│adys│awowi Raczkiewiczowi, kt≤ry 30 wrze£nia 1939r. zosta│ zaprzysiΩ┐ony w Pary┐u jako nowy prezydent Polski. Poniewa┐ jednocze£nie do dymisji poda│ siΩ ca│y internowy w Rumunii gabinet S│awoja-Sk│adkowskiego, prezydent Raczkiewicz powo│a│ do ┐ycia 30 paƒdziernika 1939 r. nowy rz╣d, kt≤rego szefem zosta│ gen.W│adys│aw Sikorki
W sk│ad rz╣du Sikorskiego weszli przedstawiciele g│≤wnych opozycji antysanacyjnej: SN, SP, SL, PPS oraz niekt≤rzy politycy sanacyjni. Wicepremierem w nowym gabinecie mianowano Stanis│awa Stro±skiego (SN). Sprawy zagraniczne przej╣│ August Zaleski. Istotn╣ rolΩ odgrywali dotychczasowi ambasadorzy RP w Pary┐u - Juliusz úukasiewicz i Londynie - Edward Raczy±ski.
Podstaw╣ prawn╣ dzia│alno£ci rz╣du emigracyjnego by│a konstytucja kwietniowa. Siedzib╣ polskiego rz╣du emigracyjnego by│ Pary┐. Gabinet Sikorskiego uzna│a najwcze£niej Francja. 2 listopada 1939 r. uczyni│y to Stany Zjednoczone, a w dwa dni p≤ƒniej - Wielka Brytania.
9 grudnia prezydent Raczkiewicz stworzy│ RadΩ Narodow╣ RP, kt≤ra mia│a pe│niµ funkcjΩ organu doradczego. W sk│ad Rady wchodziµ mia│o od 12 do 24 cz│onk≤w ze wszystkich partii rz╣dowych. Przewodnicz╣cym Rady wybrano Ignacego Paderewskiego.
Mimo trudnych warunk≤w rz╣d Sikorskiego szybko sformu│owa│ zasady swej polityki. Rz╣d podkre£li│, ┐e nale┐y ┐ywiµ niez│omn╣ nadziejΩ, i┐ Polska
wyjdzie z tych groƒnych przej£µ zwyciΩsko, oczyszczona i wzmocniona.
Nowy rz╣d od pocz╣tku swej dzia│alno£ci skupi│ siΩ g│≤wnie na tworzeniu armii polskiej.
Przychylne Polsce stanowisko zaj╣│ Watykan. 30 listopada przed papie┐em Piusem XII stanΩ│a grupa uchodƒc≤w z prymasem Polski kardyna│em Augustem Hlondem na czele, by us│yszeµ s│owa wsp≤│czucia i pociechy.
Tymczasem Hitler i Stalin zacie£niali wsp≤│pracΩ. W lutym 1940 r. Niemcy i ZSRR zawar│y uk│ad handlowy.
POCZÑTKI PODZIEMNEGO PA╤STWA I WOJSKA POLSKIEGO
Jeszcze nie przebrzmia│y ostatnie strza│y kampanii wrze£niowej, a w kraju rozpoczΩto organizowanie podziemnego wojska i w│adz politycznych. Inicjatywa stworzenia centralnego kierownictwa podziemnego wysz│a od gen. Micha│a Tokarzewskiego-Karaszewicza, kt≤ry jako jeden z dow≤dc≤w armii ôPozna±ö dotar│ w odwrocie do Warszawy, gdzie zosta│ zastΩpc╣ gen. R≤mmla. Gdy zapad│a decyzja o kapitulacji stolicy, 29 wrze£nia 1939 r. Tokarzewski przedstawi│ R≤mmlowi plan zorganizowania w okupowanym kraju podziemia zbrojnego i zaproponowa│, by udaj╣cy siΩ do niewoli gen. R≤mmel przela│ na niego pe│nomocnictwo dowodzenia w ca│ym kraju, otrzymane od Naczelnego Wodza. Tego┐ dnia do broni╣cej siΩ jeszcze Warszawy przylecia│ samolotem z Rumunii specjalny wys│annik Rydza-îmig│ego, mjr Edmund Galinat, kt≤ry zna│ przedwojenne przygotowania do tego rodzaju dzia│a± na wypadek obcej okupacji i mia│ siΩ zaj╣µ organizacj╣ podziemia z ramienia internowanego Wodza Naczelnego.
Gen. R≤mmel zdecydowa│ jednak przekazaµ dow≤dztwo gen. Tokarzewskiemu, oddaj╣c mu Galinata do pomocy jako zastΩpcΩ. Tokarzewski zaleci│ Galinatowi odszukanie przygotowanych kontrakt≤w, a gdy nie da│o to rezultatu - zezwoli│ na powr≤t do Rumunii. W momencie kapitulacji Warszawy gen. Tokarzewski dysponowa│ ju┐ gotow╣ koncepcj╣ organizacji podziemnej i piΩtnastoma oficerami, kt≤rzy tworzyli zal╣┐ek jego sztabu. Pierwsz╣ akcj╣ mia│ byµ zamach na Hitlera podczas defilady zwyciΩstwa w Warszawie. Do wykonania zamachu w dniu 5 paƒdziernika 1939 r. nie dosz│o, gdy┐ w│adze niemieckie oczy£ci│y ulice z przechodni≤w.
Tokarzewski za│o┐y│ S│u┐bΩ ZwyciΩstwu Polski (SZP), kt≤rej by│ przyw≤dc╣. SZP mia│a byµ organizacj╣ wojskowo-polityczn╣, kt≤rej celem statutowym by│a walka o wyzwolenie Polski w granicach przedwojennych.
Wiadomo£µ o utworzeniu SZP zosta│y ƒle przyjΩte w Pary┐u. Zamiast poprzeµ istniej╣c╣ ju┐ organizacjΩ, gen. Sikorski postanowi│ j╣ rozwi╣zaµ i na jej miejsce powo│aµ now╣ - Zwi╣zek Walki Zbrojnej (ZWZ), podporz╣dkowany £ci£le rz╣dowi emigracyjnemu. Na czele ZWZ stan╣│ gen. Kazimierz Sosnkowski przebywaj╣cy we Francji.
KlΩska Francji i przeniesienie rz╣du emigracyjnego RP do Londynu zbieg│y siΩ ze zmian╣ systemu dowodzenia armi╣ podziemn╣.
Wa┐n╣ dziedzin╣ pracy konspiracyjnej by│a informacja i propaganda. W£r≤d wielu setek tytu│≤w wydawanych w≤wczas przez tajne drukarnie i redakcje pism na plan pierwszy wysuwa│y siΩ organy Delegatury Rz╣du i Komendy G│≤wnej ZWZ: Biuletyn Informacyjny i Rzeczpospolita Polska. Ka┐de niemal ugrupowanie podziemne wydawa│o swoj╣ prasΩ. Ukazywa│o siΩ wiele pism harcerskich, literackich, satyrycznych i artystycznych. Pod koniec 1939 r. wydawano podziemnie 30 tytu│≤w, w 1940 r. - ponad 200, a w 1941 r. - 290. Informowa│y one spo│ecze±stwo o rozwoju sytuacji europejskiej, kre£li│y wizje przysz│o£ci, podtrzymywa│y na duchu i kszta│towa│y postawy spo│eczne wobec okupacyjnej rzeczywisto£ci.
Organizatorzy polskiego pa±stwa i wojska podziemnego od pocz╣tku okupacji ogromne ryzyko i p│acili najczΩ£ciej ┐yciem za sw╣ pracΩ. Z rΩki okupanta hitlerowskiego zginΩli m.in. w latach 1939-1941: Adolf Bni±ski, Aleksander DΩbski, Mieczys│aw Niedzia│owski, Maciej Rataj, Ryszard îwiΩtochowski, W│adys│aw Tempka, a J≤zef Cyrankiewicz trafi│ do O£wiΩcimia.
NajciΩ┐sze ofiary nie powstrzymywa│y jednak organizator≤w konspiracji do pracy na rzecz przysz│ej Polski, w najtrudniejszych w jej historii warunkach bronili nar≤d przed apati╣ i wewnΩtrznym rozk│adem, przygotowywali przes│anki odrodzenia pa±stwowego i podtrzymywali warto£ci, kt≤re od pokole± okre£la│y to┐samo£µ narodow╣.