Wojny religijne.

Wojny religijne to temat aktualny , niestety tak┐e dzisiaj : niedawne wypadki w by│ej Jugos│awii czy konflikt islandzko angielski w du┐ej mierze maj╣ podtekst wyznaniowy. Tego typu zawieruchy towarzysz╣ ludzko£ci od bardzo dawna. Czy by│y to na pocztu edykty cesarskie w Staro┐ytnym Rzymie, potyczki r≤┐nych grup , czy regularne wojny jak wyprawy krzy┐owe wszystkie te zjawiska mia│y wsp≤lny cel: zniszczenie jednego lub wielu wyzna± i jego wyznawc≤w , podporz╣dkowanie innej ideologii , wierze , wszystkie charakteryzowa│y siΩ okrutno£ci╣ i rozlewem krwi , czΩsto niewinnych ludzi. I tak by│o w przypadku konfliktu o charakterze religijnym w XV i XVI w. W okresie wielu przemian , kt≤re zachodzi│y w owym czasie w Europie ,wojen znalaz│y r≤wnie┐ swe miejsce wojny religijne , kt≤re zmieni│y wyznaniow╣ mapΩ Europy a┐ do dnia dzisiejszego. Przyczyn konflikt≤w XV-wiecznych nale┐y zapewne upatrywaµ w tzw. Kryzysie ko£cio│a zachodniego. Ju┐ w XIV w. Dochodzi│o do demoralizacji kleru. Mnisi przechodzili z klasztoru do klasztoru w zale┐no£ci od jego bogactwa , zakony toczy│y z klerem £wiec kim walki o wp│ywy z duszpasterstwa i dziesiΩciny. Na dworach biskupich a i papieskim rozprzestrzenia│o siΩ przekupstwo i troska o £ci╣ganie op│at od wiernych. Dosz│o do Wielkiej Schizmy Zachodniej: urzΩdowa│o dw≤ch papie┐y w Awinionie i Rzymie. Poza tym kryzys gospodarczy spotΩgowany klΩskami elementarnymi , zmiany £wiatopogl╣dowe. ZaczΩto coraz bardziej interesowaµ siΩ £mierci╣ a przez to rozwin╣│ siΩ proceder sprzeda┐y odpust≤w. Religijno£µ zamieni│a siΩ w dewacjΩ a ta w zabobony: dochodzi│o do palenia olbrzymiej ilo£ci niewinnych kobiet oskar┐onych o czary. Oskar┐enia o herezjΩ potΩgowa│y siΩ a inkwizycja zbiera│a swe ┐niwo. Nic dziwnego ┐e w takiej sytuacji krzewi│y siΩ duchy nawo│uj╣ce do ┐ycia religijnego i spo│ecznego.

Kryzys gos. I spo│. DosiΩga│ r≤wnie┐ EuropΩ i Czechy: feuda│owie zwiΩkszali obci╣┐enia ch│op≤w, przeciwstawno£ci narodowe , w rΩkach duchowie±stwa by│o 1 do 1/3 dochodu narodowego , a wy┐sza hierarchia ko£cielna g│≤wnie cudzoziemcy prowadzi│o to ku fermentowi w spo│ecze±stwie. Za rz╣d≤w panowania Wac│awa Luksemburskiego do wybuchu rewolucji antyfeudalnej o aspekcie antyko£cielnym i narodowo£ciowym. Jon Hus by│ tym duchownym czeskim , kt≤ry walcz╣c o j. czeski w Ko£ciele sta│ siΩ propagoterem nauki Wiklefa z Oxfordu: wystΩpowa│ przeciw £wieckiej w│adzy papiestwa , potΩpia│ kupczenie odpustami , wypomina│ wady duchowie±stwa , sta│ siΩ zwolennikiem predestynacji , w Pi£mie £w. Widzia│ jedyny wyk│adnik wiary. Za swe wypowiedzi Hus atakowany by│ najpierw przez kler niemiecki a potem ob│o┐ony kl╣tw╣ , zatwierdzon╣ przez papie┐a. Mimo to wci╣┐ g│osi│ swe idee , powo│any zatem zosta│ przed sob≤r w Konstancji z zapewnieniem bezpiecze±stwa osobistego , 6 VII 1415 zosta│ spalony na stosie. Ta £mierµ wywo│a│a wzburzenie w Czechach bΩd╣ce pocz╣tkiem rewolucji Husyckiej.

Og│oszono tzw. cztery artyku│y praskie 1. Prawa swobodnego g│oszenia s│owa Bo┐ego 2. Komunie pod dwiema postaciami 3. Sekularyzacji d≤br ko£cielnych 4. Karania grzech≤w £miertelnych przez w│adzΩ £wieck╣. Husyci obejmowali w swe posiadanie coraz wiΩcej £wi╣ty± usuwaj╣c z nich wierne papiestwu duchowie±stwo. W 1419 obalono w Pradze wrog╣ Husytom radΩ miejsk╣ . A gdy zmar│ Wac│aw IV Husyci odm≤wili uznania praw do korony czeskiej Zygmuntowi Luksemburskiemu. Ten rozpocz╣│ wyprawy odwetowe (od 1420) , Husyci nie tylko oparli siΩ nim ale od 1427 przesz│y do kontruderzenia . Swe zwyciΩstwa zawdziΩczaj╣ doskonale zorganizowanej armii przez Jana »i┐kΩ z Trocnova. Ich wyprawy spustoszy│y Morawy , zach. WΩgry , îl╣sk , SaksoniΩ oraz posiad│o£ci brandenburskie i zakonu Krzy┐ackiego. WszΩdzie gdzie przesz│y wojska Husyckie budzi│y ruchy antypapieskie i antyfeudalne. Z czasem dosz│o do rozwarstwienia w samym ruchu Husyckim: a. Kalisktyni- ograniczali swe postulaty do czterech artyku│≤w praskich by│a to szlachta , mieszczanie , bogate ch│opstwo. b. Toboryci radykalni za zniesieniem wszystkich obrzΩd≤w , odrzucali w│asno£µ , byli za r≤wno£ci╣ . Oparcie mieli w armii Husyckiej bo to oni byli jej trzonem: ubodzy rzemie£lnicy , biedota. Po £mierci »i┐ki (1424) dosz│o do sporu w obozie Husyckim. RewolucjΩ uratowa│ jednak Prokop Wielki zainicjowa│ przeniesienie walk na teren nieprzyjacielski : uchroni│ kraj od wojny domowej i zmusi│ do ustΩp≤w Zygmunta Luksemburczyka w celu porozumienia , dosz│o do soboru w Bazylei: Gdy kalikstyni byli gotowi na kompromis taboryci byli nieprzejednani. Dosz│o wiΩc do walki pod Lipanami (1434) gdzie kalikstyni zdradziecko zaatakowali toboryt≤w i zwyciΩ┐yli. Mimo to do uspokojenia z katolikami dosz│o dopiero w 1436 kiedy zatwierdzono tzw. kompakty , kt≤re gwarantowa│yby Czechom liturgiΩ w j. narodowym , komuniΩ pod dwoma postaciami , sankcjonowa│y dokonan╣ ju┐ sekularyzacjΩ d≤br ko£cielnych. W zamian czesi uznali prawa Zygmunta Luksemburczyka do korony. Niedobitki toboryst≤w stworzy│y ko£ci≤│ braci czeskich , kt≤ry przetrwa│ do reformacji. Pomimo d│ugiego okresu wojen Husyckich nie przynios│y one Czechom ani definitywnego zerwania z Papiestwem ani dog│Ωbnej reformy stosunk≤w ko£cielnych. Czechami wstrz╣snΩ│a jeszcze walka o koronΩ by│a to jednak walka o w│adzΩ miΩdzy stronnictwami. M≤wi╣c o XV w. Mo┐na jeszcze wspomnieµ o krucjatach przeciw Turkom. Rozejm miΩdzy WΩgrami a turcj╣ zosta│ zerwany na skutek nacisku Papiestwa obawiaj╣cego siΩ zwr≤cenia potΩgi tureckiej przeciw sobie. Armia chrze£cija±ska pod wodz╣ kr≤la W│adys│awa rozpoczΩ│a obleganie Warny. 10 XI 1444 dosz│o do decyduj╣cej bitwy , kt≤ra zako±czy│a siΩ klΩsk╣ wojsk chrze£cija±skich i £mierci╣ W│adys│awa. ZwyciΩstwa Turk≤w doprowadzi│y ich w ko±cu 1453 do opanowania Konstantynopola , jednak w 1456 pod Belgradem uda│o siΩ WΩgrom powstrzymaµ nap≤r turecki. Ambitne plany koalicji antytureckiej mia│ kr≤l WΩgier Maciej Korwin jednak jego £mierµ obr≤ci│a je w niwecz. Pa±stwa europejskie powoli gna│y ku renesansowi-odrodzeniu. W sztuce powr≤cono do dorobku staro┐ytno£ci , zaczΩto zajmowaµ siΩ cz│owiekiem jego wyj╣tkowym miejscem na ziemi. Powsta│y nowo┐ytne ideologie traktuj╣ce o ludzko£ci i w│adzy. D╣┐ono zatem do konfrontacji nowych pr╣d≤w umys│owych z wszechpotΩ┐n╣ niemal monopolistyczn╣ ide╣ Ko£cio│a mimo, i┐ sami humani£ci nie zerwali z ko£cio│em , ich my£li i pisma by│y wykorzystywane przez innych. Pierwszym wyrazicielem tych sprzeczno£ci stali siΩ Niemcy.

PostΩpuj╣cy kryzys spo│eczny , brak poprawy w Ko£ciele rewolucji husyckiej : demoralizacja kleru, wzrost bogactwa , ignorowanie konstruktywnej krytyki humanist≤w by│y to g│≤wne problemy nurtuj╣ce £wiat katolicki. Niemcy sta│y siΩ punktem zapalnym. Kraj wielu partykularyzm≤w , rozbi│y politycznie i gospodarczo z opozycj╣ ch│opsk╣ a i niekiedy mieszcza±sk╣ i rycersk╣. Je┐eli chodzi o duchowie±stwo reprezentowa│o ono niski poziom moralny i ucisk fiskalny . A poniewa┐ to ko£ci≤│ i religia mia│y decyduj╣cy wp│yw na wszystkie dziedziny ≤wczesnego ┐ycia ludzkiego zatem wszelkie antagonizmy znalaz│y uj£cie w wyst╣pieniach o charakterze religijnym. Do tych wyst╣pie± poci╣gn╣│ lud Marcin Luter. Marcin Luter bΩd╣c mnichem czΩsto rozmy£la│ nad problemami religijnymi , g│≤wnym År≤d│em dla niego sta│a siΩ Biblia. W niej znalaz│ podstawΩ do swej doktryny o zbawieniu: najwa┐niejsza jest wiara w boga i jego s│owa ewangelii bo natura ludzka jako u│omna zawsze prowadzi do grzechu. Jednak to nie ta doktryna a sprawa odpust≤w zadecydowa│y o wyst╣pieniu Lutra przeciw Ko£cio│owi w 1517 r. W Witenberdze Luter og│osi│ swe tezy . Od razu pojawiali siΩ zwolennicy i przeciwnicy . Luter rozpocz╣│ polemiki , potΩpi│ uznanie Husa za heretyka. W 1520 Luter przedstawi│ siΩ Ko£cio│owi Katolickiemu. Og│osi│ prymat w│adzy £wieckiej nad ko£cielna i mo┐liwo£µ interwencji w│adc≤w w sprawy ko£cielne , ewangeliΩ uzna│ za jedyne £r≤d│o prawdy i wiary. W odpowiedzi na to papie┐ Leon X podpisa│ potΩpiaj╣c╣ reformatora bullΩ Exsurgedomina . Wkr≤tce te┐ spalono ksi╣┐ki Lutra na stosie (bulle og│osi│ cesarz Kort V ale elektorzy niemieccy tego nie zrobili). Mimo to zwolennik≤w Lutra ros│a . Rzym chc╣c wr≤ciµ tΩ swawolΩ ┐╣da│ od cesarza radykalnych krok≤w , ten zatem w 1521 r. w Wormacji podpisa│ edykt uznaj╣ce Lutra jako heretyka i skazuj╣cy go na bonicΩ (Luter ukry│ siΩ u swego protektora elektora Sobieskiego Fryderyka Wordburga). Mimo to nauka Lutra nadal siΩ szerzy│a , zwolennicy jej rozpoczΩli rozruchy o pod│o┐u spo│ecznym. Na to Luter sformu│owa│ dogmatykΩ , liturgiΩ swego Ko£cio│a i nawo│ywa│ do pos│usze±stwa wobec w│adc≤w £wieckich. Mimo to nie uda│o siΩ powstrzymaµ wybuch≤w spo│ecznych. Rozpocz╣│ siΩ ruch antyfeudalny w£r≤d ch│op≤w , a na swe has│o wybra│ on sprawiedliwo£µ bo┐╣ chodzi│o g│≤wnie o oddanie ziemi ko£cielnej , skasowanie dziesiΩcin. Powstanie to przerodzi│o siΩ w wojnΩ ch│opsk╣ na czele kt≤rej sta│ Tomasz Munzer (uwa┐a│ on i┐ jedyn╣ forma kultu jest czytanie £w. , zaprzecza│ on wszelkim instytucj╣ ko£cio│a). By│ on za chrztem doros│ych- st╣d nazwa jego zwolennik≤w anabapty£ci. Wojna trwa│o od 1524-1526 i rozprzestrzeni│a siΩ na Tyrol , Solzburg , StyniΩ , KaryntiΩ , SzwabiΩ , WintenbergiΩ , AlzacjΩ , HesjΩ a┐ po TuryngiΩ i SaksoniΩ . Lud odnosi│ szereg zwyciΩstw domagaj╣c siΩ zmiany istniej╣cego porz╣dku . Wojna mi│a bardzo okrutny charakter gdy┐ panowie m£cili siΩ krwawo na zbuntowanych ch│opach. W wyniku jednak z│ej organizacji oddzia│≤w ch│opskich zaczΩ│y one ponosiµ klΩski. Wsie zosta│y spalone a wielu z uczestnik≤w zginΩ│a z rΩki kata. Mima tego zwyciΩstwa nad ch│opami w Niemczech nie dosz│o do pokoju . Nauki Lutra stawa│y siΩ popularne tak┐e w£r≤d ksi╣┐╣t Rzeszy z powodu nadziei na sekularyzacjΩ d≤br ko£cielnych. W 1529 czΩ£µ ksi╣┐╣t

Rzeszy z│o┐y│a protest przeciw ┐╣daniu cesarza Karola V a nie wprowadzaniu ┐adnych zmian w sprawach ko£cielnych (st╣d nazwa protestanci) . W 1531 r. zawarli zwi╣zek obrony w Schmolkolden . Mimo to do wojny jednak nie dosz│o z powodu niebezpiecze±stwa tureckiego. Z niesnasek religijnych dochodzi│o do niesnasek politycznych. Doprowadzi│o to do walk pomiΩdzy ksi╣┐Ωtami by 1555 r. dosz│o do zwo│ania sejmu w Augsburgi i uchwalenia pokoju religijnego . Wyznanie protestanckie uznane zosta│o jako prawnie a jego wyznawcy uzyskali prawo do wolnego kultu. Jednak najwa┐niejszym postanowieniem by│a zasada czyj kraj tego religia (cuius regio eius religio) czyni faktycznie nie by│o ┐adnej wolno£ci religijnej dla poddanych. Pr≤cz Niemiec do wyst╣pienia przeciw ko£cio│owi katolickiemu dosz│o te┐ w innych krajach.

W Szwajcarii reformacja zwi╣zana jest z osob╣ Ulricha Zwingliego. I w tym kraju dosz│o do wojny 1529 - 31 , kt≤ra zako±czy│a siΩ r≤wnouprawnieniem protestantyzmu i katolicyzmu. Inny reformator Szwajcarii Jan Kalwin za jedyne ƒr≤d│o wiary uzna│ BibliΩ i og│osi│ teoriΩ o predestynacji . W Genewie zorganizowa│ gminΩ ewangelick╣ i og│osi│ zasadΩ nietolerancji wobec wszelkich przeciwnik≤w. Wielu siΩ to nie podoba│o nie dosz│o jednak do walk. Inaczej natomiast by│o we Francji. Tutaj polityka religijna Franciszka I by│a nieco zmienna z jednej strony popiera│ on protestant≤w ze wzglΩdu na swych sprzymierze±c≤w w Niemczech , z kt≤rymi zwalcza│ Karola V w polityce wewnΩtrznej , z drugiej strony by│ ich przeciwnikiem. Przyczyni│ siΩ do okrutnych prze£ladowa± wszelkich heretyk≤w. Tak┐e nastΩpca Henryk II by│ wrogo nastawiony do reformacji i powo│a│ izbΩ do zwalczania herezji. 1551 edyktem kr≤lewskim zakazano wszystkiego co zwi╣zane by│o z reformacj╣. Mimo to francuscy kalwini wci╣┐ poszerzali swoje szeregi min. nale┐eli do nich ksiΩ┐a de Baurbon. Pr≤bowano pewnego uspokojenia poprzez nadawanie edykt≤w tolerancyjnych nie podoba│o siΩ to jednak katolikom. 1562 dosz│o do rzezi hugenot≤w w Wassy na co i ci odpowiedzieli si│╣ . RozpoczΩ│a siΩ d│uga wojna domowa (1562-1594) kt≤ra mimo i┐ prowadzona by│a pod has│ami religijnymi by│a w istocie konfliktem r≤┐nych interes≤w politycznych i gospodarczych. By│ to okres nietolerancji , gwa│t≤w , okrucie±stw. Jedn╣ z pr≤b by│o ma│┐e±stwo Henryka de Bourbon z siostr╣ kr≤lewsk╣ Ma│gorzat╣ Valais.

W czasie wesela jednak w tzw. Noc £w. Bart│omieja (23/24 VIII 1572) dosz│o do masakry przyby│ych do Pary┐a Huget≤w (za spraw╣ kr≤la Karola IX i jego matki Katarzyny Medycejskiej). Od 1574 wojna na skutek £mierci Karola IX przerodzi│a siΩ w wojnΩ o tron tzw. wojnΩ trzech heretyk≤w. O W│adzΩ walczyli bowiem brat Karola IX Henryk de Valois , nowy szwagier Henryk z Nawary (m╣┐ Ma│gorzaty) i Henryk ks. De Guise. Po zamordowaniu Henryka de Guise i Henryka de Valois pozosta│ Henryk de Bourbon z Nawary. Jako Henryk IV pokona│ katolik≤w i po oblΩ┐eniu Pary┐a przeszed│ na katolicyzm. Jeszcze innymi torami potoczy│y siΩ konflikty religijne w Anglii. Pocz╣tkowo Henryk VIII by│ zdecydowanym przeciwnikiem reformacji obawiaj╣c siΩ o autorytet swej w│adzy . Z czasem to siΩ jednak zmieni│o , gdy┐ Henryk VIII zacz╣│ siΩ obawiaµ coraz to silniejszego Karola V (cesarz) i chcia│ rozwodu z jego c≤rk╣ Katarzyn╣ Arago±sk╣. Papie┐ Klemens VII bΩd╣cy w ca│kowitej zale┐no£ci od cesarza nie wyrazi│ na to zgody. Henryk VIII wyst╣pi│ przeciw Rzymowi a wiΩkszo£µ spo│ecze±stwa popar│a go. W 1534 zalegalizowano w Parlamencie oderwanie od ko£cio│a Rzymskiego akt supremacji a w Anglii powsta│ niezale┐ny , narodowy Ko£ci≤│ zwany Anglika±skim z kr≤lem na czele. Rozpocz╣│ siΩ krwawy terror. Pos│usze±stwo nowej konfesji pozwoli│a Henrykowi VIII na wzmo┐enie terroru politycznego dziΩki czemu m≤g│ pozbyµ siΩ opozycji.

Sytuacja zmieni│a siΩ radykalnie w okresie panowania Moni c≤rki Henryka , kt≤ra powracaj╣c do katolicyzmu rozpoczΩ│a odwet na odstΩpcach od prawdziwej wiary. Sytuacja zn≤w siΩ odmieni│a po objΩciu tronu przez El┐bietΩ I . Jednak┐e nigdy nie dosz│o do wojen religijnych w XVI w. Wa┐nym konfliktem , pozornie religijnym by│a walka narodowowyzwole±cza w Niderlandach. W kraju rz╣dzonym przez znienawidzonych Habsburg≤w reformacja znalaz│a licznych zwolennik≤w. Kalwinizm i Luteranizm idealnie wyra┐a│y d╣┐enia bogatego mieszcza±stwa. Do protestant≤w przy│╣czy│a siΩ tak┐e katolicka szlachta tworz╣c wsp≤lnie stronnictwo gez≤w. RozpoczΩ│a siΩ walka z rz╣dami hiszpa±skimi. Wilhelm Ora±ski doprowadzi│ do uk│adu miΩdzy protestantami i katolikami dla zjednoczenia si│ w wojnie o niepodleg│o£µ. Po│udniowa czΩ£µ Niderland≤w g│≤wnie katolicka posi│kowa│a wojska hiszpa±skie . Dosz│o do podzia│u kraju na niepodleg│╣ (protestanck╣) - P≤│noc i wierne Habsburgom - Po│udnie . W 1588 proklamowano RepublikΩ Zjednoczonych Prowincji Niderland≤w .

Konflikty religijne XV i VI wieku poch│onΩ│y wiele istnie± ludzkich. Jednak┐e nie nale┐y w nich upatrywaµ w│╣czenia zmaga± ideologicznych. Pod ich przykrywk╣ dosz│o do pierwszych bunt≤w spo│ecznych (Niemcy) , narodowowyzwole±czych (Czechy , Niderlandy) czy umacniaj╣cych w│adzΩ kr≤lewsk╣ (Anglia). Co prawda pok≤j religijny z 1555 nie rozwin╣│ problem≤w to jednak dziΩki reformacji powsta│o wiele dzie│ a skostnia│y katolicyzm rozpocz╣│ sw╣ naprawΩ (sob≤r trydencki 1545-1563) . Mo┐na wymieniµ wiele za i przeciw i na pewno nale┐y potΩpiµ krwawe wojny ale na ≤wczesnym etapie rozwoju spo│ecze±stw by│y chyba niestety nieuchronne gdy┐ religia £ci£le │╣czy│a siΩ z polityk╣ a w│a£nie tw≤rcy humanistyczni i reformacja powoli to zmieni│y. O trwa│o£ci owych zmian £wiadczy fakt , i┐ i luteranizm , kalwinizm i anglikanizm trwaj╣ do dzi£. Niestety czasami trzeba zgodziµ siΩ , i┐ cel u£wiΩca £rodki ale miejmy mimo to nadziejΩ , i┐ £rodkami tymi przestan╣ byµ wojny.