Dzieje unii Polski z Litw╣

Na wiele lat przed £mierci╣ Kazimierz Wielki zapewni│ nastΩpstwo tronu w Polsce dynastii wΩgierskiej.Uk│ad mia│ obowi╣zywaµ tylko w przypadku bezpotomnej £mierci naszego monarchy.Zgodnie z wczesniejszymi postanowieniami,17 listopada 1370 zasiad│ na polskim tronie Ludwik WΩgierski,siostrzeniec ostatniego Piasta.Nowy kr≤l jednak ponad sprawy polski stawia│ wzmocnienie w│asnej pozycji na po│udniu Europy oraz u│o┐enie wzajemnych stosunk≤w z Luksemburgami.W│adzΩ w jego imieniu sprawowa│a wspierana przez mo┐nych matka-El┐bieta úokietk≤wna.St╣d te┐ nie mia│ wΩgierski monarcha silnej pozycji w Polsce.Podobnie jak Kazimierz Wielki,tak┐e i ten w│adca nie doczeka│ siΩ syna.Aby zapewniµ sukcesjΩ tronu dla jednej z c≤rek,wyda│ w 1374 r. w Koszycach s│ynny przywilej znacznie obni┐aj╣cy podatki szlacheckie -do 2 groszy z │anu ziemi.Od tej pory datujΩ siΩ sta│y wzrost znaczenia szlachty w pa±stwie polskim. Dwa lata po £mierci kr≤la Ludwika przyby│a do Krakowa jego dziesiΩcioletnia c≤rka Jadwiga.Zaraz po koronacji panowie polscy rozpoczΩli poszukiwania odpowiedniego kandydata na mΩ┐a dla m│odziute±kiej w│adczyni.Najw│a£ciwszym okaza│ siΩ wielki ksi╣┐Ω litewski Jagie││o.Litwa zajmowa│a w tym czasie obszary nad Niemnem i Wili╣ oraz tereny ksiΩstw ruskich.Jej waleczni mieszka±cy byli spokrewnieni z poga±skimi plemionami Prus≤w.W przesz│o£ci czΩsto napadali i grabili polskie ziemie.Jednak pod koniec XIV wieku mo┐ni obu stron uznali,┐e tylko po│╣czenie si│ daje szansΩ pokonania wsp≤lnego wroga-zakonu krzy┐╣ckiego. W 1385 miΩdzy Polsk╣ a Litw╣ zosta│ zawarty uk│ad w Krewie,na mocy kt≤rego Jagie││o mia│ po£lubiµ JadwigΩ i zostaµ kr≤lem Polski oraz przyj╣µ wraz z ca│╣ Litw╣ chrze£cija±stwo.Litwa mia│a byµ po│╣czona z Polsk╣.W ten spos≤b dosz│o do zawarcia unii polsko-litewskiej.CzΩ£µ mo┐nych pan≤w litewskich by│ niechΩtna ca│kowitemu w│╣czeniu Litwy do Polski.Dlatego przywr≤cono wkr≤tce pe│n╣ odrΩbno£µ Litwie i ustanowiono tam osobnego wielkiego ksiΩcia,kt≤rym zosta│ Witold, stryjeczny brat Jagie││y.îµis│y zwi╣zek dw≤ch pa±stw zosta│ jednak utrzymany,poniewa┐ wielki ksi╣┐e litewski uznawa│ zwierzchni╣ w│adzΩ kr≤la polskiego.Unia wzmocni│a si│y Polski i Litwy,co mia│o wielkie znaczenie dla oczekuj╣cej oba kraje walki z Krzy┐akami.Chrzest Litwy i unia Polski i Litwy w Krewie w 1385 r. zaniepokoi│y Krzy┐ak≤w.Zakon nie m≤g│ ju┐ bezkarnie napadaµ na ziemie litewskie pod pozorem nawracania. Od tej chwili zakon pr≤bowa│ sk│≤ciµ PolskΩ z Litw╣ i doprowadziµ do zerwania unii. Gdy to siΩ nie uda│o, Zakon rozpocz╣│ przygotowywania do orΩ┐nej rozprawy z obu pa±stwami.Tak┐e i w Polsce my£lano o wojnie z Zakonem.Dobrze pamiΩtano krzywdy i zdrady,jakich pa±stwo polskie dozna│o od Krzy┐ak≤w w ci╣gu wielu lat.PamiΩtano przecie┐ o zagarniΩciu przez nich Pomorza Gda±skiego.Przede wszystkim jednak Polacy i Litwini zrozumieli,┐e Zakon bΩdzie d╣┐y│ do rozbicia po│╣czonych uni╣ Polski i Litwy.Nieuchronnie zbli┐a│a siΩ nowa wojna. Po d│u┐szych sporach z Krzy┐akami decyduj╣ca bitwa rozegra│a siΩ 15 lipca 1410 na polach miΩdzy wsiami Ludwikowo,Sztymbark i Grunwald.Krwawy b≤j trwa│ ca│y dzie± i-jak przekazuje kronikarz Jan D│ugosz-,,W│adys│aw,kr≤l polski,nie rychle wprawdzie i ciΩ┐kim okupione trudem,zupe│ne jednak nad mistrzem i Krzy┐akami otrzyma│ zwyciΩstwo''. Wielu rycerzy zakonnych,jak i sojusznik≤w poleg│o.Zgin╣│ wieliki mistrz,Urlich von Jungingen.Sztandary pokonanych rzucano do st≤p W│adys│awa Jagie│l│y.KlΩska Zakonu Krzy┐ackiego wywo│a│a zdumienie w ca│ej Europie i obali│a mit jako ,┐e Krzy┐acy s╣ nie do pokonania Po tej klΩsce Krzy┐acy nigdy ju┐ nie zdo│ali odbudowaµ swej dawnej potΩgi. W 1411 podpisano uk│ad pokojowy z Zakonem Krzy┐ackim,a w 1413 podpisany zosta│ akt unii polsko-litewskiej w Horodle.Dokument ten by│ rozwiniΩciem wcze£niejszego zwi╣zku zawartego w 1385 r. w Krewie. Unia horodelska wprowadzi│a instytucjΩ odrΩbnego wielkiego ksiΩcia na Litwie,wybierano przy udziale pan≤w polskich.Litewskie rody bojarskie uzyska│y te┐ wiele przywilej≤w. W 1466 dziΩki Kazimierzowi Jagiello±czykowi jednemu z syn≤w Jagie││y podpisano w Toruniu kolejny uk│ad z Krzy┐akami. Polska odzyska│a ca│e Pomorze z Gda±skiem i Toruniem, ziemiΩ Che│mi±sk╣,micha│owsk╣ a tak┐e Malbork,Elbl╣g i WarmiΩ z Olsztynem. Tereny te odt╣d nazywano Prusami Kr≤lewskimi.Pa±stwo zakonne zmniejszy│o siΩ,a jego stolicΩ przeniesiono do Kr≤lewca. Po £mierci Kazimierza Jagiello±czyka tron w Polsce obj╣│ Jan Olbracht.Tak jak poprzednicy zatwierdzi│ i poszerzy│ przywileje szlacheckie,co spowoda│o dalsze os│abienie w│adzy kr≤lewskiej. To w│a£nie za jego panowania utrwali│ siΩ zwyczaj tzw.sejm≤w walnych. NastΩpnym z Jagiellon≤w na polskim tronie by│ Zygmunt Stary.Nowy monarcha stara│ siΩ prowadziµ rozwa┐n╣ politykΩ w oparciu o mo┐now│adctwo.Nak│ania│a go do tego druga ┐ona,zwolenniczka silnej w│adzy kr≤lewskiej,W│oszka-Bona Sforza.Za najwiΩksze osi╣gniΩcie Zygmunta Starego uwa┐a siΩ rozwi╣zanie sprawy Krzy┐ackiej. W 1525 10 kwietnia na Rynku Krakowskim ostatni wielki mistrz Zakonu krzy┐ackiego,pierwszy £wiecki ksi╣┐e Prus Albrecht Hohenzollern,sk│ada│ ho│d podda±czy kr≤lowi polskiemu Zygmuntowi Staremu z dynastii Jagiellon≤w.Moc╣ tego Zygmunt Stary przysta│ na to ,aby wielki mistrz Zakonu przeszed│ na luteranizm i utworzy│ z ziem nale┐╣cych do Zakonu £wieckie ksiΩstwo zwi╣zane z Polsk╣ zale┐no£ci╣ lenn╣.Prawo dziedziczenia ksiΩstwa pruskiego po Albrechcie i jego potomkach przypada│o na trzech jego braci:Jerzego,Kazimierza i Jana. Po wyga£niΩciu wszystkich potomk≤w lini mΩskiej sk│adaj╣cej siΩ z czterech margrabi≤w,ca│y kraj nadany Albrechtowi,ze wszystkimi miastami i zamkami mia│ wr≤ciµ do korony. Po £mierci ojca rz╣dy przej╣│ Zygmunt August kt≤rego koronacja mia│a miejsce jeszcze za ┐ycia Zygmunta Starego.Za czas≤w Zygmunta Augusta dosz│o do kolejnej unii polsko-litewskiej.Szlachta polska od dawna domaga│a siΩ £ci£lejszego powi╣zania Litwy z Polsk╣. Nie wystarcza│y jej zasady dotychczasowego zwi╣zku miΩdzy oba pa±stwami:po│╣czenie Polski i Litwy osob╣ wsp≤lnego w│adcy.»╣danie to popiera│a szlachta litewska,gdy┐ d╣┐yla do uzyskania tych samych przywilej≤w,jakie mia│a szlachta Polska.Zwolennikiem nowej unii by│ kr≤l polski i wielki ksi╣┐e litewski Zygmunt August.Nie mia│ on dzieci i obawia│ siΩ,┐e z chwil╣ jego £mierci Polska i Litwa wybior╣ sobie odrΩbnych w│adc≤w.Obawy te podzielali r≤wnie┐ inni zwolennicy unii.Przeciwko unii wystΩpowa│a jedynie magnateria litewska,obawiaj╣ca siΩ utracenia swego dotychczasowego znaczenia. W 1569 w Lublinie zosta│ zwo│any wsp≤lny sejm polsko-litewski.Mia│ on bardzo burzliwy przebieg.Dosz│o nawet do tego, ┐e czΩ£µ pos│≤w litewskich opu£ci│a miejsce obrad,nie chc╣c siΩ zgodziµ na przy│╣czenie do Polski Podlasia,Wo│ynia i Ukrainy.Po d│ugich sporach i naradach podpisano wreszcie akt unii. Polska i Litwa stanowiµ mia│y jedno pa±stwo-Rzeczpospolit╣ Obojga Narod≤w,czyli rzecz wsp≤ln╣,Na czele pa±stwa mia│ staµ jeden, wsp≤lnie wybrany kr≤l.Jeden te┐ odt╣d by│ sejm,wsp≤lne przymierza i wojny oraz jednakowe pieni╣dze.Szlachta litewska zosta│a zr≤wnana wprawach z e szlacht╣ polsk╣ .Litwa zachowa│a oddzielny skarb,wojsko i w│asne prawa.Odzielne by│y tak┐e wszystkie urzΩdy.