POTOP SZWEDZKI Z II POúOWY XVII WIEKU

Na przyczyny ataku Szwed≤w na z│o┐y│ siΩ w wyj╣tkowy wzrost ekspansywno£ci Szwecji po wojnie 30 letniej z lat 1618-1648. Pozatym Szwecja obawia│a siΩ wzrostu Rosji na Ba│tykiem, co mog│o nast╣piµ w skutek wojny polsko-rosyjskiej z 1654r. Kr≤l polski ju┐ Jan Kazimierz u┐ywa│ obok tytu│u kr≤la polskiego tytu│ kr≤la Szwecji, czego nie aprobowa│ kr≤l szwedzki. Z kolei magnateria polska przyjmowa│a zdradzieck╣ postawΩ deklaruj╣c swoj╣ wsp≤│pracΩ z kr≤lem szwedzkim, chc╣c umocniµ swoj╣ pozycjΩ polityczn╣ w Polsce.

Atak wojsk szwedzkich rozpocz╣│ siΩ w sile 40 tys. dowodzonych przez kr≤la Karola X Gustawa z dw≤ch kierunk≤w: Z pomorza Zachodniego na WielkopolskΩ dochodz╣c pod Uj£cie, gdzie polskie pospolite ruszenie skapitulowa│o. Drugi kierunek to uderzenie z Inflant na LitwΩ dochodz╣c pod Kiejdany, gdzie przyw≤dcy szlachty Janusz i Bogus│aw Radziwi│ podpisali ugodΩ ze Szwedami. W ci╣gu kilku miesiΩcy Szwedzi opanowali ca│╣ PolskΩ, kr≤l polski schroni│ siΩ w G│og≤wkach na Opolszczyƒnie. W kraju rozpoczΩ│a siΩ bardzo ciΩ┐ka sytuacja polityczna, Szwedzi rabowali i wywozili dzie│a sztuki, nak│adali r≤┐ne kontrybucje, £ci╣gali £wiadczenia. W tej sytuacji stopniowo zaczΩ│y siΩ budziµ opory ca│ej ludno£ci polskiej, najpierw ch│op≤w, nastΩpnie mieszcza±stwa, p≤ƒniej szlachty, rozpoczΩ│a siΩ walka podjazdowa-partyzancka, wkr≤tce wybucha og≤lnokrajowe powstanie przeciwko Szwedom. W tych warunkach szlachta najpierw zawi╣zuje konfederacjΩ w Tyszowcach, potem w úa±cucie, w grudniu 1656 ta konfederacja sta│a siΩ podstaw╣ og≤lnej walki Polak≤w przeciwko Szwecji. W tym czasie kr≤l Jan Kazimierz wyda│ uniwersa│, wzywaj╣cy Polak≤w do walki. Wyj╣tkowym symbolem walki ze Szwedami by│a obrona klasztoru na Jasnej G≤rze. Obron╣ klasztoru dowodzi│ przeor Augustyn Kordecki, a wojskami szwedzkimi genera│ Miller. W bitwie pod CzΩstochow╣ obok uczuµ patriotycznych du┐╣ rolΩ odegra│y nastroje religijne, walczono przecie┐ z protestantami. Du┐╣ rolΩ w walkach ze Szwedami odegra│ Stefan Czarniecki, odnosi│ on kilka sukces≤w po 1656r., najwiΩkszym z nich by│o zwyciΩstwo pod Wark╣, a wcze£niej zdobycie Warszawy dwukrotnie odbijanej przez Szwed≤w.

Kr≤l polski Jan Kazimierz z│o┐y│ tzw. £luby lwowskie 1 stycznia 1656r., w nich to kr≤l zobowi╣za│ siΩ ô... lud od wszelkich niesprawiedliwo£ci uwolniµ...ö. Stopniowo poprawia│a siΩ sytuacja, niemniej znowu na PolskΩ spad│y nieprzewidziane ciosy, w 1657r. na PolskΩ naje┐dza ksi╣┐e Siedmiogrodu Rakoczy, dotar│ on a┐ do Warszawy, spustoszy│ rozleg│e tereny polskie. Ostatecznie musia│ siΩ wycofaµ, w nastΩpstwie bitwy pod MiΩdzybo┐em. Poza tym Prusy Ksi╣┐Ωce zamierza│y wsp≤│pracowaµ z Karolem X Gustawem, w tej sytuacji Jan Kazimierz zgodzi│ siΩ na traktaty welawsko-bydgoskie podpisane w 1657r. Wed│ug nich Prusy Ksi╣┐Ωce uzyska│y niezale┐no£µ i przesta│y byµ lennem polskim, poza tym uzyska│y w swoje lenno ziemiΩ lΩborsko - bytowsk╣, mia│y r≤wnie┐ prawo do przemarszu swoich wojsk przez teren Pomorza Gda±skiego. W 1658r. zosta│a zawi╣zana koalicja antyszwedzka przez PolskΩ, DaniΩ, HolandiΩ i AustriΩ. W wyniku walk Szwecja musia│a zgodziµ siΩ na traktat pokojowy w Oliwie.

Pok≤j w Oliwie podpisano 3 maja 1560r. i zako±czy│ on potop szwedzki z II po│owy XVII wieku. Wed│ug niego Polska obroni│a sw≤j stan posiadania nad Ba│tykiem, potwierdzono tak┐e traktaty welawsko - bydgoskie z 1657r. Jan Kazimierz zobowi╣za│ siΩ do nieu┐ywania tytu│u kr≤la szwedzkiego. Szwecja uzyska│a wiΩkszo£µ Inflant, a Polsce przypad│y tzw. Inflanty polskie z Dynenburgiem.