II ROZBI╙R POLSKI
Drugi rozbi≤r Polski sta│ siΩ nie tylko ko±cem pa±stwowo£ci ale i gospodarki. Wprowadzona przez zaborc≤w rabunkowa eksploatacja ≤wczesnego przemys│u i obci╣┐enie wsi wysokimi kontrybucjami spowodowa│o upadek polskich manufaktur i bank≤w. Szybko ros│y ceny ┐ywno£ci. Warszawa sta│a siΩ wkr≤tce najdro┐szym miastem w Europie. Ludno£µ popada│a w coraz wiΩksz╣ nΩdzΩ. Nie by│o czym op│acaµ urzΩdnik≤w, wojska i dostawc≤w. Nastroje pogarsza│o rozkradanie maj╣tku narodowego przez dygnitarzy targowicko-grodzie±skich. Ich pysznienie siΩ bogactwem powodowa│o rosn╣c╣ nienawi£µ uzewnΩtrznian╣ w pie£niach rewolucyjnych, plakatach i ┐╣daniach ukarania targowiczan. Szczeg≤lnie wrzenie powsta│o w szeregach wojska polskiego.Rz╣dy targowiczan przywr≤ci│y w│adzΩ hetman≤w, co postawi│o m│odych oficer≤w w opozycji, a tym samym sk│oni│o do udzia│u w spiskach powsta±czych. Szczeg≤lnie aktywni byli ci kt≤rych pozbawiono orderu Virtuti Militari i nabytego w wojnie 1792 r. stopnia. W lutym 1793 r. lud Warszawy uniemo┐liwi│ zajΩcie Arsena│u przez wojska carskie. Na miejsce Sieversa,opowiadaj╣cego siΩ za zachowaniem okrojonej Polski, mianowany zosta│ nowy ambasador rosyjski gen. Josif A. Igelstrom,kt≤ry w swoich dzia│aniach opar│ siΩ na targowiczanach. On to za┐╣da│ po wykryciu spisku w wojsku i aresztowaniu przyw≤dc≤w od wznowionej Rady Nieustaj╣cej redukcji wojska do po│owy i wcielenia go do armii carskiej.
CzΩ£µ dzia│aczy Sejmu Czteroletniego i oficer≤w przebywaj╣cych na emigracji w Saksonii przygotowywa│a walkΩ zbrojn╣ w kraju. Na terenie wszystkich zabor≤w powstawa│y organizacje spiskowe. Podniecaj╣ce wie£ci nap│ywaj╣ce z rewolucyjnej Francji i z bliskiego îl╣ska, gdzie w 1793 r. dosz│o do wyst╣pie± spo│ecznych r≤wnie┐ zachΩca│y do podjΩcia dzia│a±. W maju 1793 r. zawi╣zano sprzysiΩ┐enie powsta±cze.
Ob≤z powsta±czy by│ zr≤┐nicowany politycznie. Umiarkowana prawica to stronnictwo patriotyczne z okresu Sejmu Czteroletniego z kr≤lem Stanis│awem Augustem na czele. Tej grupie nie uda│o siΩ uzyskaµ wiΩkszych wp│yw≤w. NajwiΩksze znaczenie w powstaniu mieli przedstawiciele centrum, nie wychodz╣cy poza KonstytucjΩ 3 Maja, licz╣cy na sprzyjaj╣c╣ sytuacjΩ miΩdzynarodow╣ i nie chc╣cy ograniczyµ praw szlachty . Byli to miΩdzy innymi Ignacy Potocki,Ignacy Wyssogota Zakrzewski , J≤zef Wybicki , Andrzej Kapostas. Do lewicy powstania tzn. do grupy tzw. polskich jakobin≤w nale┐eli miΩdzy innymi : Tomasz Maruszewski, Jan Alojzy Orchowski , Hugo Ko││╣taj i Jakub Jasi±ski. Jakobini g│osili has│a walki powsta±czej z udzia│em mo┐liwie szerokich mas spo│ecze±stwa, ukarania zdrajc≤w, demokratycznych w│adz i realizacji postanowie± w sprawie ch│opskiej. Tworzyli oni rewolucyjn╣ atmosferΩ powstania.
Podejmowano zabiegi o uzyskanie pomocy zewnΩtrznej. SprzysiΩ┐eni liczyli na FrancjΩ. Mimo misji Ko£ciuszki do Pary┐a, Francja nie zamierza│a anga┐owaµ siΩ po stronie Polski traktuj╣c powstanie jako szlacheckie. Tym wiΩksze znaczenie mia│y przygotowania w kraju. Wybuch powstania planowano na jesie± 1793 r.. Po dokonaniu inspekcji powsta±czych si│ Ko£ciuszko, kt≤ry we wrze£niu 1793 r. zosta│ wyznaczony na naczelnego wodza i dyktatora powstania odroczy│ termin do wiosny nastΩpnego roku.
Dwunastego marca 1794 r. brygadier Antoni J≤zef Madali±ski odm≤wi│ przeprowadzenia redukcji swojego oddzia│u kawalerii i rozpocz╣│ marsz w kierunku Krakowa na czele 1200 ludzi. By│ to faktyczny wybuch powstania. Og│oszenie powstania przez Ko£ciuszkΩ nast╣pi│o 24 marca na rynku w Krakowie. Z│o┐y│ przysiΩgΩ na wierno£µ narodowi jako Najwy┐szy Naczelnik Si│y Zbrojnej Narodowej , a nastΩpnie og│osi│ w ratuszu ô Akt powstania obywatel≤w, mieszka±c≤w wojew≤dztwa krakowskiego ô.Ko£ciuszko powo│a│ pod bro± mΩ┐czyzn w wieku od 18 do 28 roku ┐ycia i zapowiedzia│ uzbrojenie wszystkich miast i wsi. Zgromadziwszy wok≤│ siebie po nadej£ciu Madali±skiego ponad 4 tys. ┐o│nierzy i 2 tys. kosynier≤w wyruszy│ na WarszawΩ. Wojsko carskie £cigaj╣ce Madali±skiego zast╣pi│o mu drogΩ .Si│ami rosyjskimi dowodzi│ genera│ Teodor Denisow {otrzyma│ nieco wcze£niej od Stanis│awa Augusta Order Or│a Bia│ego}. Genera│ rozdzieli│ swoje wojska i 4 kwietnia Ko£ciuszko spotka│ siΩ pod Rac│wicami ze s│absz╣ kolumn╣ genera│a Tormasowa . Dow≤dzca wojsk rosyjskich nie zaczeka│ na Denisowa i sam zaatakowa│ umocnion╣ liniΩ Ko£ciuszki . Na lewym skrzydle gdzie dowodzi│ genera│ J≤zef Zaj╣czek odni≤s│ powodzenie - atak prowadzi│ pu│kownik Pustowa│ow , uczestnik bitew pod Ziele±cami i Dubienk╣ na czele batalionu pu│ku jegr≤w Jekaterynos│awskich . O zwyciΩstwie rozstrzygne│o uderzenie w centrum , na g│≤wn╣ kolumnΩ Tormasowa . Wykona│o je , pod wodz╣ samego naczelnika , trzystu dwudziestu kosynier≤w , wspartych czterema kompaniami regularnej piechoty . Ko£ciuszko zdo│a│ drog╣ wiod╣c╣ w okopie tak blisko podprowadziµ swe oddzia│y ,┐e bateria rosyjska zd╣┐y│a tylko dwa razy wystrzeliµ kartaczami . Pierwszy dopad│ dzia│a i zdoby│ je Wojciech Bartos , ch│op z RzΩdowic {nastΩpnego dnia wynagrodzony rang╣ chor╣┐ego i nazwiskiem G│owacki}. W bitwie zgin╣│ r≤wnie┐ Pustowa│owi niemal wszyscy jegrzy . W bitwie tej zdobyto 12 dzia│ , mn≤stwo broni rΩcznej , sztandar kawalerii , zabito i poraniono oko│o 1000 ┐o│nierzy a do niewoli wziΩto tylko 22 - ch│opi nie znajac s│owa pardon na £mierµ bili. U schyt│ku dnia ukaza│y siΩ pu│ki Denisowa - nie odwa┐y│ siΩ on jednak zaatakowaµ . Denisow cofn╣│ siΩ ku Kazimierzy a Ko£ciuszko ku S│omnikom . Pomimo zwyciΩstwa w polu droga do Warszawy zosta│a zamkniΩta.
Tymczasem w Warszawie- mimo os│abienia pod Rac│awicami za│ogi carskiej Igelstrom zamierza│ opanowaµ Arsena│ i rozbiµ garnizon polski. Nie dosz│o jednak do tego, poniewa┐ wys│annik Ko£ciuszki Tomasz Maruszewski rozwin╣│ dzia│alno£µ agitacyjn╣ mobilizuj╣c lud. W ci╣gu dw≤ch dni 17 i 18 kwietnia toczy│y siΩ w Warszawie walki, w kt≤rych decyduj╣c╣ rolΩ odegra│y biedniejsze warstwy ludno£ci : rzemie£lnicy, s│u┐ba, czeladƒ z Janem Kili±skim na czele. Igelstrom musia│ wycofaµ siΩ z Warszawy trac╣c 60 % garnizonu. W│adzΩ prezydenta Warszawy z polecenia kr≤la obj╣│ Ignacy Zakrzewski, a komendantem wojskowym zosta│ gen. Stanis│aw Mokronowski. Zakrzewski og│osi│ akces do powstania krakowskiego i przeprowadzi│ wybory do Rady ZastΩpczej Tymczasowej. Umiarkowany charakter w│adzy nie zadowoli│ ludu a szczeg≤lnie powsta│ego 24 kwietnia radykalnego klubu jakobin≤w.
Powstanie rozszerza│o siΩ.W dniach 22-23 kwietnia Jakub Jasi±ski stoj╣c na czele radykalnego sprzysiΩ┐enia opanowa│ Wilno. Ros│y si│y powsta±cze skupione wok≤│ Ko£ciuszki w Ma│opolsce. Obok radykalizacji ludno£ci miejskiej widoczne by│y zmiany nastroj≤w w£r≤d ch│op≤w. Domagali siΩ oni reform . Ko£ciuszko 7 maja w obozie pod Po│a±cem wyda│ Uniwersa│ po│aniecki, w kt≤rym przyznano ch│opom wolno£µ osobist╣, zagwarantowano nieusuwalno£µ z ziemi, zmniejszono pa±szczyznΩ, ch│op≤w s│u┐╣cych w wojsku zwolniono z niej ca│kowicie. Radykalny od│am powstania , jakobini z Hugo Ko││╣tajem na czele wysuwa│ program uw│aszczenia ch│op≤w. Wa┐nym krokiem by│o ustanowienie dozorc≤w dbaj╣cych, aby postanowienia w stosunku do ch│op≤w by│y realizowane przez pan≤w. Uniwersa│ po│aniecki tylko w ma│ym zakresie wszed│ w ┐ycie. Szlachta nie chcia│a zrezygnowaµ z przywilej≤w. Ko£ciuszko nie chc╣c pozbawiaµ siΩ poparcia szlachty ( bez niej nie mo┐na by│o w≤wczas my£leµ o walce o niepodleg│o£µ ) musia│ mimo subiektywnego przekonania o konieczno£ci bardziej radykalnych rozwi╣za± szukaµ kompromis≤w.
W Warszawie polityka Rady ZastΩpczej Tymczasowej spotka│a siΩ z krytyk╣ zar≤wno jakobin≤w jak i zbli┐aj╣cego siΩ Ko£ciuszki. W nocy z 8 na 9 maja jakobini postawili szubienice dla targowiczan. W obliczu ┐╣da± ludu Rada ZastΩpcza rozszerzy│a kompetencje s╣du kryminalnego, kt≤ry skaza│ na £mierµ hetman≤w O┐arowskiego, Zabie││Ω, marsza│ka Rady Nieustaj╣cej Ankwicza i biskupa Kossakowskiego.
Ko£ciuszko rozwi╣za│ RadΩ ZastΩpcz╣ Tymczasow╣ , a tak┐e powsta│╣ w Wilnie RadΩ Najwy┐sz╣ Litewsk╣ i powo│a│ zapowiedzian╣ w Akcie powstania RadΩ Najwy┐sz╣ Narodow╣, w sk│ad kt≤rej weszli i jakobini i moderaci.
Prasa i propaganda, kt≤ra podlega│a Dmochowskiemu wp│ynΩ│a na wzrost nastroj≤w rewolucyjnych. Ko││╣taj, kt≤ry obj╣│ Wydzia│ Skarbu wprowadzi│ progresywne podatki,zastosowa│ rekwizycje , np.sreber ko£cielnych na bicie monet, wprowadzi│ do obiegu pierwsze bilety skarbowe buduj╣c podstawy finansowe powstania. Przejmowano zak│ady przemys│owe, egzekwowano dostawy zabezpieczaj╣c zaopatrzenie nie tylko dla wojska ale i cywilnej ludno£ci Warszawy.
Jakobini wzmogli swoj╣ dzia│alno£µ ideologiczn╣. Doprowadzi│o to do nowych wyst╣pie± ludu warszawskiego (28 czerwiec). Teraz ju┐ bez s╣du wyci╣gniΩto przemoc╣ z wiΩzie± targowiczan oraz ludzi podejrzanych o sprzyjanie im i powieszono ich {biskup Massalski , kasztelan Czetwerty±ski} . Ten krok przera┐onych francuskim radykalizmem odsun╣│ od jakobin≤w wielu zwolennik≤w.
Tymczasem sytuacja militarna powstania uleg│a pogorszeniu. Dziesi╣tego maja 1794 r. armia pruska w sile 17 tys. ludzi przekroczy│a granice Polski. Nie mog╣c siΩ przeciwstawiµ po│╣czonym si│om rosyjsko-pruskim Ko£ciuszko poni≤s│ klΩskΩ pod Szczekocinami ( 6 czerwiec ) - na polu bitwy obecny by│ i sprawowa│ komendΩ kr≤l pruski Fryderyk Wilhelm 2 . Pmiewa┐ na polu znajdowa│ siΩ kr≤l nale┐a│o przedefilowac przed Jego Kr≤lewsk╣ Mo£ci╣ - kroczenie oddzia│≤w wed│ug starsze±stwa genera│≤w. Ale to nie by│o powodem przegranej - Ko£ciuszko mia│ 12 tys. wojska przeciw 24 , 29 dzia│ przeciw 122 . Mimo tej przewagi centrum lini wytrzyma│o szar┐Ω 14 szwadron≤w jazdy carskiej ( centrum tworzyli kosynierzy wsparci przez piechotΩ. Ko£ciuszko cofn╣│ siΩ pod Kielce , bitwa by│a przegrana . Polegli w niej gen. Jan Grochowski i J≤zef Wodzicki , Wojciech - Bartos G│owacki odni≤s│ ciΩ┐k╣ ranΩ i zmar│ , pochowany zosta│ w kolegiacie w Kielcach. NastΩpnie przysz│a klΩska genera│a Zaj╣czka pod Che│mem ( 8 czerwiec ) gdzie pospolite ruszenie , kosynierzy i pikinierzy rozbiegli siΩ w panice - nie wytrzymali pr≤by ze £wie┐o przyby│ym z Rosji korpusem gen. Ottona Wilhelma Derfeldena , oraz kapitulacja bez walki Krakowa ( 20 sierpnia ). Armia powsta±cza zaczΩ│a siΩ wycofywaµ w kierunku Warszawy. Powsta│ plan przeniesienia powstania do Wielkopolski. Ju┐ w pierwszej fazie przygotowa± insurekcyjnych w kraju i na emigracji liczono na szeroki udzia│ Wielkopolan. Wskazywa│y na to ich kontakty z wys│annikami Ko£ciuszki oraz powi╣zania z Towarzystwem Patriotycznym w Warszawie.
Wybuch powstania spowodowa│ na tych ziemiach wzmocnienie pruskich garnizon≤w i liczne aresztowania w£r≤d os≤b podejrzanych o dzia│alno£µ spiskow╣. Publikowano patenty kr≤lewskie nakazuj╣ce polskim poddanym pod groƒb╣ konfiskaty d≤br powr≤t w granice pruskich posiad│o£ci. Pomimo tych gr≤ƒb formowano na terenach objΩtych powstaniem Wielkopolskie Odzia│y Strzelc≤w, a w czerwcu 1794 r. Rada Najwy┐sza Narodowa wyda│a odezwΩ ô Do obywatel≤w prowincji Wielkopolskiej ô wzywaj╣c╣ do powstania.
Nast╣pi│o to jednak dopiero w sierpniu w chwili gdy wiΩkszo£µ oddzia│≤w pruskich i rosyjskich oblega│a WarszawΩ bronion╣ przez 23 tys. wojska i ca│╣ zdoln╣ do walki ludno£µ.
Z pomoc╣ wielkopolskim powsta±com mia│y przyj£µ regularne oddzia│y wojska z Warszawy. Pr≤by przedarcia siΩ jakie podejmowano sko±czy│y siΩ niepowodzeniami.
Wybuch powstania w Wielkopolsce na ty│ach armii pruskiej oblegaj╣cej WarszawΩ spowodowa│, ┐e kr≤l pruski po niepowodzeniach szturm≤w, obawiaj╣c siΩ odciΩcia armii od reszty kraju, zdecydowa│ siΩ na przerwanie oblΩ┐enia.
Druga faza dzia│a± powsta±czych w Wielkopolsce rozpoczΩ│a siΩ w chwili przybycia na te ziemie regularnego wojska pod wodz╣ Henryka D╣browskiego w sile 2300 os≤b. Wraz z nim na te ziemie przyby│ J≤zef Wybicki przystΩpuj╣c do organizowania w│adz powsta±czych.
Wojska powsta±cze wkroczy│y w granice pierwszego pruskiego zaboru i 2 paƒdziernika zajΩ│y Bydgoszcz.
Tymczasem w okresie oblΩ┐enia Warszawy sytuacja na wschodzie uleg│a pogorszeniu. Na Litwie mimo kr≤tkotrwa│ych sukces≤w powsta±cy musieli siΩ w sierpniu wycofaµ pod naporem przewa┐aj╣cych si│ rosyjskich i oddaµ Wilno. Jednocze£nie wobec pokojowych deklaracji Turcji stoj╣cy dotychczas ze swoj╣ armi╣ na Ukrainie genera│ Suworow przeprawi│ siΩ przez Polesie i rozbi│ s│aby korpus powsta±czy broni╣cy przeprawy przez Bug. Walcz╣cy ju┐ w Polsce gen.Iwan Fersen d╣┐y│ do po│╣czenia siΩ z Suworowem. Wyst╣pienie Ko£ciuszki przeciw Fernsenowi sko±czy│o siΩ klΩsk╣ pod Maciejowicami (10 paƒdziernika) , si│y rosyjskie liczy│y oko│o 12 tys. , polskie oko│o 8 tys.bitwa trwa│a oko│o 7 godzin - popis wielkiego mΩstwa artylerii i piechoty polskiej . Fernsen ca│kowicie oskrzydli│ s│abszego przeciwnika, kt≤remu rozlewisko rzeki Okrzejki utrudnia│y odwr≤t . Ko£ciuszko przeceni│ w│asna przewagΩ moraln╣ , ostatni broni╣cy siΩ czyli Dzia│y±czycy i fizylierzy zajΩli pozycjΩ w dworze maciejowickim , wystrzelawszy │adunki , wepchniΩci do piwnicy walczyli do ko±ca bagnetami .
KlΩska ta w zasadzie niewielka mia│a negatywne znaczenie moralne, oznacza│a bowiem utratΩ dla powstania Ko£ciuszki, kt≤ry po upadku z konia , ranny zosta│ wziΩty do niewoli , do niewoli dostali siΩ r≤wnie┐ trzej genera│owie Sierakowski , Kami±ski i Kniaziewicz , ranny Niemcewicz.
Nowym naczelnikiem zosta│ 11 paƒdziernika Tomasz Wawrzecki. Sytuacja wojskowa powstania stawa│a siΩ coraz trudniejsza. Nie potrafi│ on zorganizowaµ skutecznej obrony Warszawy.
Dnia 4 listopada Suworow zaatakowa│ szturmem PragΩ. Po kilku godzinach Praga zosta│a zdobyta. Obro±com, a tak┐e ludno£ci cywilnej zgotowano krwaw╣ zemstΩ- rzeƒ Pragi. Wawrzecki opu£ci│ WarszawΩ wraz z wojskiem.Jakobini okazali siΩ niezdolni do przejΩcia w│adzy. Ostatecznie armia uleg│a rozproszeniu pod Radoszycami 16 listopada.By│ to koniec powstania. Przyw≤dc≤w osadzono w wiΩzieniach rosyjskich, pruskich i austriackich. InsurekcjΩ ko£ciuszkowsk╣ uznano za jeden z najbardziej prze│omowych zdarze± w historii spo│ecze±stwa, narodu i pa±stwa Polskiego. Powstanie ko£ciuszkowskie objΩ│o wszystkie dzielnice porozbiorowego pa±stwa i skierowane by│o przeciwko dw≤m zaborcom Rosji i Prusom. Mia│o charakter wojny rewolucyjnej .Trwa│o prawie osiem miesiΩcy od 12 marca do 16 listopada. Bra│o w nim udzia│ prawie 300 tys. ludzi z czego po│owa to regularne formacje, reszta to pospolite ruszenie. Ko£ciuszko organizowa│ powszechny system rekrutacji do armii, kadrΩ oficersk╣ stanowili uczniowie Szko│y Rycerskiej. Powstanie ko£ciuszkowskie zapocz╣tkowa│o demokratyczne przemiany w spo│ecze±stwie polskim i stanowi│o wa┐ny krok w rozw╣zaniu sprawy ch│opskiej.
Po drugim rozbiorze likwidacja pa±stwa polskiego by│a przes╣dzona. Powstanie 1794 r. by│o jedyn╣ szans╣ ratowania Polski. Udzia│ w walce o niepodleg│o£µ sta│ siΩ wa┐nym elementem wzmacniaj╣cym poczucie narodowe najszerszych warstw spo│ecznych. Rac│awickie kosy pozosta│y trwa│ym symbolem mΩstwa i ofiarno£ci ch│op≤w. R≤wnocze£nie perspektywa przemian spo│ecznych deklarowana w uniwersa│ach ko£ciuszkowskich odstrΩcza│a czΩ£µ szlachty od ca│kowitego zaanga┐owania siΩ w walkΩ co by│o jedn╣ z przyczyn klΩski.
Upadek powstania by│ przede wszystkim wynikiem znacznej przewagi militarnej zaborc≤w.
Polska by│a w swojej walce ca│kowicie osamotniona. Za to Francja skorzysta│a na oporze Polski. Powstanie sk│oni│o Prusy do wycofania siΩ z wojny na zachodzie i zawarcia separatystycznego pokoju z rewolucyjn╣ Francj╣. Powstanie ko£ciuszkowskie uratowa│o rewolucjΩ francusk╣.
1619-1732 - powstanie 13 kolonii
1651 - akt nawigacyjny (kolonie)
1697 - elekcja Wettina i Contiego
1700-21 - wojna p≤│nocna
1701 - akt o nastΩpstwie tronu w Anglii
1701 - koronacja Fryderyka na kr≤la pruskiego
1702 - bitwa pod Kliszowem
1703 -pocz╣tek budowy Petersburga
1704 - konfederacja warszawska
elekcja Leszczy±skiego
- konfedracja sandomierska
- sojusz z R. w Narwie
1706 - Karol 12 uderza na SaksoniΩ
1709 - bitwa pod Po│taw╣
1715 - konf. tarnogrodzka
1717 - sejm niemy
1721 - pok≤j w Nystad
1732 - traktat Loewenwolda
1733 - elekcja Lasa - Wettin jednak
1733 - pozbawienie dysydent≤w praw politycznych
1740 - £mierµ Karola 6
1741 - bitwa pod Ma│ujowicami
1742 - pok≤j we Wroc│awiu
1744-45 - druga wojna £l╣ska
1748 - pok≤j w Akwizgranie
1755 - pocz╣tek wojny ang.-fran. o kolonie
1756-63 - wojna siedmioletnia
1763 - pok≤j w Hubertsburgu
1763 - pok≤j w Pary┐u
1764 - sejm konwokacyjny
1765 - Szko│a Rycerska
1767 - konfederacje innowiercz w S│ucku i Toruniu
1767 - konfederacja w Radomiu
1767 - maszyna przΩdzalnicza o napΩdzie wodnym - Arkwright
1768-72 - konfederacja barska
1769 - Austriacy zajΩli Spisz
1770 - Prusy odciΩ│y Prusy Kr≤l. i czΩ£µ Wielkopolski
1772 5 sierpie± - 1 ROZBI╙R POLSKI W PETERSBURGU
1773 - bosto±skie picie herbaty
1773 - sejm rozbiorowy
1773-75 - powstanie Jemieliena Pugaczowa
1773-94 - KEN
1773 - Rada Nieustaj╣ca
1775 - Towarzystwo do Ksi╣g Elementarnych
1776 4 lipiec - Deklaracja niepodleg│o£ci
1777 - bitwa pod Saratog╣
1779 - bitwa pod Savannah
1781 - kapitulacja Anglik≤w pod Yorktown
1783 - traktat pokojowy w Wersalu
1785 - warsztat tkacki - Cartwright
1786 - traktat handlowy F. z Angli╣
1787 17 wrzesie± - konstytucja USA
1788 - nieurodzaje we Francji
1789 14 lipiec - zdobycie Bastylii
1789 17 czerwca - stan 3 Zgromadzeniem Narodowym
1789 26 sierpie± - Deklaracja Praw Cz│owieka i Obywatela
1789 4 - 5 sierpie± - reformy Konstytuanty
1789 5 maj - Stany Generalne we F.
1789 9 lipiec - Zgromadzenie Ustawodawcze
1791 - kr≤l pr≤buje uciec do Belgii
1791 1 pa┐dziernik - Zgromadzenie Prawodawcze
1791 3 wrzesie± - Konstytucja franc.
1792 - bitwa pod Valmy
1792 10 sierpnia - powstanie w Pary┐u - 2 rewolucja
1792 21 wrzesie±- zniesienie monarchii i ustanowienie republiki
1792 -Zgr.Praw. wojna Austrii
1793 - koalicja przeciw Francji
1793 - powstanie w Wandei
1793 24 czerwca - nowa konstytucja
1793 5 kwietnia - Komitet Ocalenia Publicznego
1794 9 thermidor Robespierre zapowiada spisek
1795 - opanowanie Tulon
1795 - pok≤j z Hiszpani╣ i Prusami w Bazylei
1795 sierpie± - konstytucja
1796 - Zgromadzenie R≤wnych