ROZW╙J FOLWARKU PA╤SZCZYÅNIANEGO W POLSCE

Folwark pa±szczyƒniany to wielkie gospodarstwo rolne (szlacheckie) oparte na pa±szcyƒnianej pracy ch│opa, przymusowej i bezp│atnej nastawionej na eksport. Rozw≤j folwarku pa±szcyƒnianego w Polsce by│ uwarunkowany czynnikami wewnΩtrznymi i zewnΩtrznymi. Geneza folwarku pa±szcyƒnianego w Polsce wi╣za│a siΩ z zako±czeniem wojny trzynastoletniej z Krzy┐akami (II Pok≤j Toru±ski-1466r.), kiedy miΩdzy innymi Polska odzyska│a Pomorze Gda±skie, tym samym uzyskuj╣c dostΩp do Ba│tyku i mo┐liwo£µ handlu. Wi╣┐e siΩ tak┐e ze skutkami odkryµ geograficznych, to znaczy g│≤wnie z dualizmem w rozwoju ekonomicznym Europy. Polska tym samym znalaz│a siΩ, jak inne kraje le┐╣ce na wsch≤d od úaby, w grupie pa±stw, kt≤re wkroczy│y na drogΩ refeudalizacji.

W Polsce na prze│omie XV/XVIw. rozwinΩ│y siΩ dwa modele folwark≤w pa±szczyƒnianych. Jeden zwi╣zany by│ z rynkiem ba│tyckim, rozwija│ siΩ wzd│u┐ sp│awnych rzek, tam gdzie istnia│a mo┐liwo£µ dogodnego transportu do Gda±ska. Op│acalno£µ dowozu do miejsc sp│awnych ustalano na 40-50km. Drugi model folwarku pa±szczyƒnianego by│ zwi╣zany przede wszystkim z rynkiem wewnΩtrznym, jego rozw≤j by│ uwarunkowany przez rozwijanie siΩ miast, kt≤re zg│asza│y zapotrzebowanie na produkty do spo┐ycie lub surowce.

Rozw≤j gospodarki folwarcznej sci£le wi╣za│ siΩ z polityk╣ antych│opsk╣ i antymieszcz±sk╣ szlachty. Najpierw szlachta pr≤bowa│a stosowaµ rugi ch│ospskie, czyli usuwaµ ch│opa z lepszych teren≤w na gorsze. WiΩksza szlachta stara│a siΩ o nowe liczne przywileje. Ju┐ 1423r. uzyska│a przywilej warcki, kt≤ry m≤wi│ o mo┐liwo£ci wykupywania przez szlachtΩ gospodarstw so│tysich. W 1496 zosta│ og│oszony przywilej piotrkowski, kt≤ry stwierdza│ ┐e tylko jeden ch│op w ci╣gu roku m≤g│ opu£ciµ wie£, i tylko jedno dziecko z rodziny ch│opskiej mog│o szukaµ zawodu poza wsi╣. Na tak╣ sytuacjΩ musia│ zgodziµ siΩ pan (poprzez przywilej piotrkowski ch│op by│ przywi╣zany do pana i do ziemi). W 1520r. Sejm podj╣│ uchwa│Ω, kt≤ra m≤wi│a o obowi╣zku pa±szczyzny dla ch│opa w wymiarze jednego dnia w tygodniu(pa±szcyzna zosta│a usankcjonowana prawnie). Kolejnym faktem, kt≤ry pog│Ωbi│ trudne po│o┐enie ch│opstwa by│ rozw≤j tzw.s╣downictwa patrymonialnego (dominialnego). Jedynym sΩdziom ┐ycia i £mierci ch│opa by│ szlachcic. W praktyce takie s╣downictwo uniemo┐liwia│o odwo│ywanie siΩ ch│opa od wyrok≤w pa±skich do w│adz pa±stwowych.

PolitykΩ antymieszcza±sk╣ szlachty potwierdza│ przywilej z 1496r., kt≤ry m≤wi│ o zwolnieniu szlachty z op│at celnych dla swych produkt≤w wywo┐onych za granicΩ oraz dla towar≤w sprowadzanych na potrzeby w│asnego folwarku. W 1496. Sejm zakaza│ mieszcza±stwu posiadania i nabywania ziemi poza granicami miasta. Skolei w 1505r. Sejm zabroni│ kupcom wywozu towar≤w za granicΩ. W XVw. w Polsce wprowadzono tzw. taksy wojewodzi±skie, czyli ceny towar≤w ustalali urzΩdnicy szlacheccy.

W nastΩpstwie rozwoju folwark≤w pa±szczyƒnianych wzros│a produkcja zbo┐a, podni≤s│ siΩ poziom rolnictwa. Polska w XVIw. by│a nazywana spichlerzem Europy. Wtedy rocznie z Polska wyworzono 80 ton zbo┐a, po£rednikami w handlu polskim zbo┐em byli Holendrzy, zmonopolizowali oni ten handel. Pozatym aktywnie rozwija│a siΩ sieµ jarmark≤w w Polsce.

Pod wp│ywem powy┐szych zjawisk gospodarczo-ekonomicznych nast╣pi│o powa┐ne zr≤┐nicowanie maj╣tkowe i ekonomiczne szlachty, zaczynaj╣ wyodrΩbniac siΩ nastΩpuj╣ce warstwy:

╖ magnateria posiadaj╣ca kilkadziesi╣t lub kilkaset wsi i miast

╖ szlachta £rednia posiadaj╣ca kilka folwark≤w

╖ zagrodowa posiadaj╣ca jeden folwark, na kt≤rym pracuje razem z ch│opami

╖ go│ota szlachecka (nieposesjonat≤w)

Niezale┐nie od zr≤┐nicowania maj╣tkowego ca│y stan szlachecki posiada│ te same prawa polityczne.