WALKA O HEGEMONI╩ W EUROPIE W XVIw

Po 1466r. o┐ywi│a siΩ polityka polska w Europie îrodkowej, przybra│a charakter polityki dynastycznej. Od ko±ca XV w. pod panowaniem Jagiellon≤w znalaz│y siΩ: Polska, Litwa, Czechy i WΩgry. Jagiellonowie zdobyli czo│ow╣ pozycjΩ w Europie îrodkowej, starali siΩ skutecznie zwalczaµ rywalizuj╣c╣ z nimi dynastiΩ Habsburg≤w. By│ to jednak sukces kr≤tkotrwa│y, poniewa┐ ani W│adys│aw, ani jego syn Ludwik nie zdobyli silnej pozycji w Czechach i na WΩgrzech. Przed ka┐dym z pa±stw gdzie panowali Jagiellonowie sta│y odrΩbne problemy w zakresie polityki zewnΩtrznej. Pa±stwa te dzieli│y tak┐e sprzeczne interesy. W wiΩkszo£ci pa±stw postΩpowa│o ograniczenie w│adzy kr≤lewskiej na rzecz Sejmu. W ten spos≤b, przez Sejm szlachta decydowa│a o skarbie pa±stwa, co odbija│o siΩ na mo┐liwo£ci samodzielnej polityki zewnΩtrznej przez w│adcΩ. Pa±stwa rz╣dzone przez Jagiellon≤w nΩkane problemami wewnΩtrznymi i maj╣ce r≤┐ne interesy w polityce zewnΩtrznej nie zdo│a│y zebraµ si│ do zahamowania ekspansji tureckiej.

Korzystniej kszta│towa│a siΩ sytuacja drugiej wielkiej dynastii Europy îrodkowej, tzn. Habsburg≤w. Posiad│o£ci Habsburg≤w sk│ada│y siΩ z kraj≤w dziedzicznych lub odziedziczonych (np. Austria, Styria, Karyntia, Kraina i KsiΩstwo Burgundzkie), oraz z kraj≤w niemieckich, w kt≤rych Habsburgowie sprawowali w│adzΩ jako cesarze obieralni. Tereny Habsburg≤w by│y zamo┐ne i samowystarczalne, produkcja zb≤┐ by│a bardzo wysoka, prowadzono nawet eksport. Du┐ym bogactwem by│y te┐ produkty kopalniane (s≤l, metale). Mimo wszystko pozycja tzw. dziedzicznych w│adc≤w habsburskich nie by│a silna, r≤wnie┐ w│adza Habsburg≤w jako cesarzy te┐ by│a s│aba. W pa±stwach przez nich rz╣dzonych narasta│y konflikty spo│eczne, a armia Habsburg≤w nie dor≤wnywa│a armii francuskiej. Habsburgowie posiadali najlepsz╣ artyleriΩ, ale znali bardzo s│abo sztukΩ fortyfikacji. Tw≤rcami potΩgi Habsburg≤w byli cesarze: Fryderyk III i Maksymilia I. Cesarze wzmocnili sw╣ pozycjΩ wewnΩtrzn╣, jednocze£nie doprowadzili do tego, ┐e w rΩkach Habsburg≤w znalaz│ siΩ spadek po ksi╣┐Ωtach burgundzkich, kt≤rzy posiadali bogate Niderlandy i HiszpaniΩ. Cesarz Maksymilian I doszed│ tak┐e do porozumienia z Jagiellonami. Nast╣pi│o to na zjedzie monarch≤w w Wiedniu w 1515 r. (uk│ad wiede±ski). Podpisany uk│ad stwierdza│, ┐e po wyga£niΩciu czesko-wΩgierskiej linii Jagiellon≤w spadek po nich przejm╣ Habsburgowie, a nie Zygmunt I Stary. Maksymilian I potrafi│ tak┐e z powodzeniem przeciwstawiµ siΩ ekspansji francuskiej we W│oszech.

Francja pod koniec XVw. by│a otoczona przez posiad│o£ci Habsburg≤w, czu│a siΩ wiΩc zagro┐ona przez nich. Jednak Walezjusze panuj╣cy we Francji chcieli uzyskaµ dominuj╣c╣ pozycjΩ w Europie Zachodniej. Konflikt francusko-habsburski rozegra│ siΩ na P≤│wyspie Apeni±skim w wyniku tzw. wojen w│oskich. Wojny te rozpoczΩ│y siΩ w 1494 r., wyprawy do W│och nie porzynios│y Francji sukces≤w. W 1515 r. na tronie cesarskim zasiad│ wnuk Maksymiliana I - Karol I, kt≤ry skupi│ rz╣dy w Hiszpanii, Niderlandach i Neapolu. Kr≤l Francji Franciszek I pr≤bowa│ porozumieµ siΩ z Jagiellonami. Zosta│o to jednak przekre£lone ze wzglΩdu na klΩskΩ Franciszka I w bitwie pod Pawi╣ w 1525 r. Kr≤l francuski dosta│ siΩ do niewoli i musia│ przyj╣µ ciΩ┐kie warunki pokojowe. Wkr≤tce walki na P≤│wyspie Apeni±skim zosta│y wznowione, zako±czy│y siΩ dopiero traktatem z 1559 r. Traktat by│ podstaw╣ dominuj╣cej pozycji Hiszpanii na P≤│wyspie Apeni±skim. Hiszpania w wyniku tych konflikt≤w wychodzi do pierwszoplanowej pozycji europejskiej. Od po│owy XVIw. ob≤z Habsburg≤w rozpad│ siΩ na dwie linie:hiszpa±sk╣ i niemiecka.

W pierwszej po│owie XVIw.terenami ekspansji tureckiej sta│a siΩ Europa Pd-Wsch, Azja Mniejsza i Afryka Pn. Turcy Osma±scy zdobyli znaczne tereny w Azji Mniejszej, krajach P≤│wyspu Ba│ka±skiego, Mo│dawiΩ, Wo│oszczyznΩ i czΩ£µ pn. wybrze┐y Morza Czarnego. WiΩkszo£µ tych teren≤w stanowi│o prowincje imperium tureckiego, tylko Mo│dawia i Wo│oszczyzna by│y lennami. W 1526 r. Turcy zaatakowali tak┐e WΩgry, armia wΩgierska zosta│a rozbita w bitwie pod Mohaczem. W bitwie poleg│ kr≤l wΩgieski Ludwik II, natomiast kr≤l polski Zygmunt I Stary nie zdoby│ siΩ na energiczne dzia│ania i wsparcie dla WΩgr≤w. W tym czasie Habsburgowie w osobie Ferdynanda zdobyli koronΩ czesk╣ i tym samym îl╣sk. KlΩska pod Mohaczem stanowi│a zwrotny punkt w historii WΩgier. Od tego momentu niepodleg│e i pomy£lnie rozwijaj╣cy siΩ kraj utraci│ sw╣ niezale┐no£µ i sta│ siΩ terenem r≤┐nych rozgrywek politycznych, rywalizacji i wojen turecko-habsburskich. W najbli┐szym czasie na WΩgrzech dochodzi do walk o tron. CzΩ£µ magnaterii opowiedzia│a siΩ za Ferdynandem Habsburgiem, jednak wiΩkszo£µ wybra│a kandydata narodowego

Jana ZapolyΩ. W tej sytuacji dochodzi do dalszych walk o tron, a taka sytuacja u│atwi│a Turkom zdobycie znacznej czΩ£ci kraju. Ostatecznie WΩgry zosta│y podzielone na trzy czΩ£ci, tzn. Kr≤lestwo WΩgierskie, kt≤re znalaz│o siΩ pod w│adz╣ Ferdynanda Habsburga. Drug╣ czΩ£µ stanowi│o tzw. KsiΩstwo Siedmiogrodu, obszar ten by│ lennem nijakiego Jana Zygmunta i jego matki Izabeli Jagielonki. Trzeci╣ czΩ£µ stanowi│y WΩgry îrodkowe, kt≤re znalaz│y siΩ pod panowaniem su│tana Sulejmana, zosta│y w│a£ciwie w│╣czone do imperium tureckiego. Taki podzia│ WΩgier utrzymywa│ siΩ prawie przez p≤│tora wieku, w dodatku nie zapobieg│ walkom wewnΩtrznym w tym kraju. Turcja prze┐ywa│a szczyt rozwoju (potΩgi) za su│tana Sulejmana. W chwili jego £mierci olbrzymie imperium osma±skie rozci╣ga│o siΩ w trzech czΩ£ciach £wiata, tzn. Europie Pd-Wsch, Azji Mniejszej i Afryce Pn. Si│a imperium tureckiego wynika│a miΩdzy innymi z bardzo dobrze przygotowanej armii. Armia turecka odnosi│a sukcesy w│a£ciwie ze wszystkimi swoimi przeciwnikami.