WALKA UKRAINY O NIEPODLEGúOî╞ W XVII WIEKU

 

Po 1569 roku, po unii lubelskiej na Ukrainie kszta│towa│a siΩ z│o┐ona sytuacja spo│eczna, religijna i narodowo£ciowa. Szczeg≤lnie nasili│ siΩ ucisk pa±szczyƒniany (by│o to zwi╣zane z powstaniem wielkich latyfundi≤w magnat≤w polskich), przy czym ch│opi ukrai±scy z tak╣ form╣ ucisku spotkali siΩ pierwszy raz. W nastΩpstwie tego nasilaj╣ siΩ nastroje antyfeudalne, rodz╣ siΩ te┐ konflikty spo│eczne typu feudalnego. Z kolei konflikt narodowo£ciowy zwi╣zany by│ ze stosunkiem polskiej magnaterii i spolszczonej szlachty ukrai±skiej, a ch│opem ukrai±skim, uciskanym, poddanym, pa±szczyƒnianym. Konflikt religijny wyrasta│ miΩdzy katolick╣ szlacht╣ i magnateri╣ polsk╣ i ukrai±sk╣, a ci╣gle wiernym prawos│awnym ch│opem ukrai±skim.

Do tych wewnΩtrznych trudno£ci na Ukrainie dochodzi jeszcze problem kozacki. Kozacy to ludno£µ wolna , zamieszkuj╣ca tereny naddnieprza±skie, zajmuj╣ca siΩ prostymi zajΩciami: │owiectwem, rybo│≤stwem, rolnictwem. Kozacy nie uznawali zale┐no£ci feudalnej, liczyli siΩ tylko z w│asnymi dow≤dcami. Dla cel≤w obronnych przyjΩli organizacjΩ wojskow╣. na ich czele sta│ hetman kozacki. Pocz╣tkowo nie stanowili oni ┐adnego problemu, ale przy wzro£cie ucisku feudalnego na Ukrainie i w Rzeczpospolitej do Kozak≤w przybywali zbiegowie ch│opscy. Rzeczpospolita chc╣c opanowaµ ten problem wprowadzi│a tzw. rejestr kozacki. Powsta│o wiΩc pojΩcie Kozak≤w rejestrowanych i nie rejestrowanych. Kozacy rejestrowani otrzymywali od Polski ┐o│d za cenΩ obowi╣zku s│u┐by wojskowej na rzecz Rzeczpospolitej i utrzymania dotychczasowej wolno£ci.

Do bezpo£redniego konfliktu miΩdzy Rzeczpospolit╣, a Kozakami dosz│o w okresie rz╣d≤w W│adys│awa IV (Kozacy utrzymywani byli przez d│u┐szy czas w pogotowiu bojowym ze wzglΩdu na planowan╣ przez kr≤la wojnΩ z Turcj╣). Sejm nie aprobowa│ tych plan≤w, Kozacy nie uzyskali wynagrodzenia i mo┐liwo£ci │up≤w. W tych okoliczno£ciach przy zestawieniu z wyj╣tkowo trudn╣ sytuacj╣ wewnΩtrzn╣ Ukrainy w 1648 r. , dosz│o do wybuchu powstania kozackiego, pod wodz╣ Bohdana Chmielnickiego. Bardzo szybko przekszta│ci│o siΩ ono w walkΩ ludu Ukrainy o niepodleg│o£µ. Rzeczpospolita pocz╣tkowo zlekcewa┐y│a rozmiary powstania. Wojska polskie ponios│y klΩskΩ w bitwie nad »≤│tymi Wodami, pod Korsuniem, pod Pi│awcami. Potem nast╣pi│a kr≤tka przerwa w dzia│aniach. Wznowiono je dopiero latem 1648r. Wojska polskie zamknΩ│y siΩ w twierdzy w Zbora┐u. Arak turecko - tatarski na twierdzΩ nie by│ korzystny dla atakuj╣cych, Polacy utrzymali twierdzΩ. W nastΩpstwie tego doprowadzono do tzw. ugody zborowskiej. Na jej podstawie: zwiΩkszono rejestr kozacki, na Ukrainie wyodrΩbniono 3 wojew≤dztwa, kt≤re uzyska│y znaczn╣ autonomiΩ, Chmielnicki uzyska│ tytu│ hetmana polnego. Ponownie dzia│ania wojenne wznowiono w 1651r., wtedy ma miejsce prze│omowa bitwa pod Beresteczkiem (Kozacy ponie£li klΩskΩ). Dochodzi do podpisania ugody w Bia│ej Cerkwi. Jej tre£ci nawi╣zywa│y do ugody zborowskiej ograniczaj╣c jej tre£ci.

W 1654r. Ukraina podpisa│a z Rosj╣ ugodΩ perejas│awsk╣. Na jej podstawie zosta│a w│╣czona do Rosji. Przy takich tre£ciach tej ugody, porozumienie z Perejas│awia otwiera kolejny etap wojen polsko - rosyjskich. BΩd╣ to wojny z drugiej po│owy XVII w. o UkrainΩ. Pocz╣tkowo dzia│ania wojenne prowadzone by│y ze zmiennym powodzeniem, np. wojska polskie ponios│y zwyciΩstwo nad Ochmatowem, a w dzia│aniach na Litwie ponosili klΩski. Wkr≤tce na Rzeczpospolit╣ spad│ Potop szwedzki, st╣d od 1655r. wojna polsko-rosyjska zosta│a przerwana. W tym czasie w 1658 r. doprowadzono do kolejnej ugody w Hadziaczu (ugoda hadziacka). Zosta│a ona podpisana po £mierci Chmielnickiego, za nowego hetmana Jana Wychowskiego. Przekre£la│a ona ugodΩ z Perejas│awia, nawi╣zywa│a do ugody zborowskiej, m≤wi│a o utworzeniu ksiΩstwa ruskiego pod wodz╣ hetmana ale zatwierdzonego przez kr≤la polskiego. mia│o ono posiadaµ znaczn╣ autonomiΩ (np. swoje przedstawicielstwo na Sejmie Rzeczpospolitej Obojga Narod≤w), zwiΩkszono rejestr kozacki do 30 tys. Znaczenie - by│a ona szans╣ dla Polski; szans╣ korzystnego rozwi╣zania problemu Ukrainy. Jednocze£nie by│ to akt sp≤ƒniony, gdy┐ Kozacy nie dowierzali ju┐ Polakom.

Wkr≤tce przeciwko Janowi Wyhowskiemu dosz│o do powstania kozackiego. Jego nastΩpc╣ zosta│ hetman kozacki Juraszko. Wr≤ci│ on do umowy z Rosj╣ (perejas│awskiej). Dwie armie rosyjskie skierowa│y siΩ na Rzeczpospolit╣, wojna prowadzona by│a ze zmiennym powodzeniem, chocia┐ wojska polskie odnios│y sukces w bitwie pod Cudnowem. Wojny polsko - rosyjski w drugiej po│owie XVII w. zosta│y zako±czone podpisaniem rozejmu w Andruszowie w 1667r. M≤wi│ on o podziale Ukrainy na lewobrze┐n╣, kt≤ra zosta│a przy│╣czona do Rosji (te obszary mia│y znaczn╣ autonomiΩ oraz prawobrze┐n╣, kt≤ra przy│╣czona zosta│a do Polski. Granic╣ tego podzia│u by│ Dniepr. Rozejm w Andruszowie zosta│ potwierdzony pokojem Krzysztofa Grzymu│towskiego w Moskwie w 1686r.