GENEZA POWSTANIA IMPERIUM HISZPA╤SKIEGO

Powstanie mocarstwa hiszpa±skiego nierozerwalnie zwi╣zane jest z rozkwitem dynastii Habsburg≤w . Habsburgowie zaistnieli na scenie politycznej Europy îrodkowej w XV wieku, gdy rozbudowali swoje posiad│o£ci wok≤│ ksiΩstwa Austrii. Od roku 1438 najbardziej wp│ywowi Habsburgowie byli tak┐e wybierani na tron Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W niespe│na 100 lat p≤ƒniej korzystne zwi╣zki z innymi rodami , oparte na ma│┐e±stwach dynastycznych , przy jednoczesnym wyga£niΩciu linii konkurencyjnych dynastii spowodowa│y , ┐e Habsburgowie niemal z dnia na dzie± stali siΩ najpotΩ┐niejsz╣ dynasti╣ w Europie, a kolejne tytu│y i terytoria przypada│y m│odszemu ArcyksiΩciu Karolowi.

Hiszpani╣ przez ponad osiemdziesi╣t lat rz╣dzi│o dw≤ch znacznych w│adc≤w : ojciec i syn. Ojciec -Karol V , ustawicznie przemierza│ EuropΩ wzd│u┐ i wszerz w sprawach swojego pa±stwa. Z kolei jego samotny i introwertyczny syn , Filip II, w wieku trzydziestu dwu lat osiad│ w Hiszpanii i nie opuszcza│ ju┐ P≤│wyspu Iberyjskiego.

Urodzony w 1500 roku , Karol zosta│ kr≤lem Hiszpanii w 1516 roku. Trzy lata p≤ƒniej odziedziczy│ posiad│o£ci austriackie i ksiΩstwo Burgundii po swoim ojcu Maksymilianie I, kt≤rego zast╣pi│ tak┐e na tronie cesarstwa niemieckiego . Razem z Hiszpani╣ Karol zyska│ prawa do terytori≤w w po│udniowych W│oszech , na Sycylii i Sardynii i ogromnego imperium zamorskiego , kt≤re Hiszpanie za wzorem Portugalii , budowali w obu Amerykach.

Jako ksi╣┐Ω Burgundii , rz╣dzi│ on tak┐e Niderlandami . Te wszystkie posiad│o£ci uczyni│y Karola V w│adc╣ najwiΩkszego imperium europejskiego od czas≤w Karola Wielkiego w IX wieku.

Imperium Karola V by│o bogate , Niderlandy sta│y siΩ centrum europejskiego handlu, a z kopal± w Ameryce Po│udniowej wkr≤tce zaczΩ│o nap│ywaµ z│oto i srebro. Karol rz╣dzi│ odleg│ymi prowincjami przy pomocy lojalnych cz│onk≤w swej blisko skoligaconej rodziny i pozostaj╣cych w jej s│u┐bie wojsk hiszpa±skich.

Karol V stan╣│ jednak przed problemem zwi╣zanym z ogromnymi obszarami swojego imperium , kt≤re ze wszystkich stron otaczali wrogowie. Rujnuj╣cym okaza│y siΩ r≤wnie┐ nieustanne wydatki na ci╣g│e wojny prowadzone przez Karola oraz panuj╣ca w≤wczas inflacja , co doprowadzi│o w konsekwencji do popadniΩcia Karola V w ogromne d│ugi.

Problemy stoj╣ce przed Karolem V spotΩgowane zosta│y jeszcze przez podzia│y, kt≤re by│y wynikiem ruchu reformacyjnego, zapocz╣tkowanego przez Marcina Lutra w 1517 r. W 1521 roku Karol popar│ konserwatywn╣ doktrynΩ katolick╣ i potΩpi│ Lutra.

W 1555 roku zako±czy│a siΩ kolejna wojna prowadzona przez Karola V przeciwko niemieckim ksi╣┐entom protestanckim wspieranym finansowo, w ko±cowym okresie wojny przez Francuz≤w , podpisaniem pokoju w Augsburgu. Po tych wydarzeniach Karol V w 1556 roku odda│ swe kr≤lestwo synowi Filipowi II, wraz z powa┐nym problemem jakim by│ konflikt z Francj╣ dotycz╣cy sporu rywalizuj╣cych ze sob╣ dynastii o ItaliΩ.

Mia│ r≤wnie┐ do rozstrzygniΩcia sp≤r o granice Niderland≤w. Sp≤r ten zosta│ rozstrzygniΩty w wyniku ustalenia wa┐nego pokoju w Cateau-Cambresis z kr≤lem Francji. Na mocy tych porozumie± Filip zwr≤ci│ Francji rozliczne miasta i miasteczka wzd│u┐ jej p≤│nocnej i wschodniej granicy , Francja natomiast uzna│a pozycjΩ Filipa w Mediolanie oraz odda│a KorsykΩ , ┐ywotny punkt na hiszpa±skim szlaku morskim do Neapolu. Traktat ten zosta│ podpisany w 1559 roku. W tym te┐ czasie Filip II ustanowi│ now╣ stolicΩ w le┐╣cym w geograficzym £rodku p≤│wyspu Madrycie.

Wysoko zurbanizowany obszar Dolnych Prowincji (Niderland≤w), gdzie ƒr≤d│em utrzymania by│ handel , a s╣siadem by│y protestanckie Niemcy , stanowi│ urodzajny grunt dla doktryn reformatorskich z kt≤rymi musia│ walczyµ Filip II , kt≤rego wiara graniczy│a z fanatyzmem . W 1566 roku dosz│o do otwartego konfliktu . W nastΩpnym roku Filip pos│a│ tam jednego z najbardziej okrutnych genera│≤w - AlbΩ ,przez kt≤rego straci│o ┐ycie kilka tysiΩcy ludzi. Niderlandom jako najbogatszym europejskim prowincjom imperium hiszpa±skiego narzucono ogromnie ciΩ┐kie podatki , najwy┐sze od czas≤w wst╣pienia Habsburg≤w na tron Hiszpanii.

W 1572 roku Alba na│o┐y│ nowe , jeszcze wy┐sze podatki, a ponadto odebra│ Stanom Generalnym prawo roz│o┐enia tego ciΩ┐aru fiskalnego ,naruszaj╣c w ten spos≤b przywileje tamtejszych potΩ┐nych elit. Ten rok przyni≤s│ Hiszpanom nowe ,powa┐ne niepowodzenia .

W 1578 roku pog│Ωbi│ siΩ roz│am pomiΩdzy katolikami a kalwi±sk╣ ludno£ci╣ miast , kt≤rej przewodniczy│ Wilhelm Milcz╣cy, ksi╣┐e ora±ski. Sytuacja zaostrzy│a siΩ gdy Filip II mianowa│ namiestnikiem genera│a Aleksandra Farnesa, ksiΩcia Parmy. Bunt Niderland≤w , kt≤ry zacz╣│ siΩ w latach sze£µdziesi╣tych XVI w. trwa│ jeszcze dwadzie£cia lat po formalnej deklaracji niepodleg│o£ci p≤│nocnych prowincji w 1581 r. og│oszonej przez Wilhelma Milcz╣cego, zamordowanego trzy lata p≤ƒniej . Hiszpania uzna│a niepodleg│o£µ nowego pa±stwa dopiero w traktacie westfalskim w 1648r.

Kolejnym istotnym wydarzeniem w dziejach Imperium Hiszpanii by│o objΩcie w 1580r. tronu portugalskiego przez Filipa II. P≤│wysep Iberyjski sta│ siΩ na okres 60 lat zar≤wno geograficzn╣ jak i polityczn╣ ca│o£ci╣.

Portugalia w ci╣gu osiemdziesiΩciu lat poprzedzaj╣cych panowanie Filipa przetworzy│a trud swoich podr≤┐nik≤w i kupc≤w , tworz╣c jedn╣ z najwiΩkszych potΩg morskich £wiata.

Jednak dla tak ma│ego kraju utrzymanie imperium okaza│o siΩ katastrof╣ gospodarcz╣ . Innym ≤wczesnym problemem Portugalii by│o wykorzystywanie ustawiczne swojej si│y roboczej. Bogactwa Wschodu, by│y coraz bardziej trudne do zdobycia i powodowa│y coraz to wiΩksze straty zar≤wno w ludziach jak i sprzΩcie.

Tak wiΩc w po│owie stulecia Portugalia importowa│a zar≤wno ┐ywno£µ jak i wielk╣ liczbΩ czarnych niewolnik≤w.W rezultacie w momencie podboju przez HiszpaniΩ kraj by│ zbyt wycie±czony , aby stawiµ istotny op≤r.

Omawiaj╣c dzieje Imperium Hiszpa±skiego nie spos≤b nie wspomnieµ o instytucji Inkwizycji, jaka zaistnia│a w Portugalii pod presj╣ jej potΩ┐nego s╣siada. Ju┐ za panowania Karola V sta│a siΩ ona urzΩdem pa±stwowym, a troska Filipa o przywr≤cenie ortodoksyjnego katolicyzmu w Europie by│a jednoznaczna z popieraniem rozwoju inkwizycji.

Filip uwa┐a│ j╣ przy tym za wa┐ny czynnik w wyplenieniu protestantyzmu na P≤│wyspie Iberyjskim . Za jego panowania inkwizycja rozci╣ga│a swoje uprawnienia na funkcjΩ cenzorsk╣ .

W wojnach przeciw niewiernym Filip wraz z przyrodnim bratem don Juanem de Austria st│umili bunt Morysk≤w z Granady - potomk≤w dawnego kr≤lestwa muzu│ma±skiego, zmuszonych w 1562 roku do zmiany wiary. Po ostatecznym st│umieniu rebelii , Morysk≤w si│╣ rozproszono po obszarze ca│ej Hiszpanii. Ich ziemie przejΩ│o 12000 ch│opskich rodzin z chrze£cija±skiej p≤│nocy.

Ponadto Filip udzieli│ pomocy pa±stwom chrze£cija±skim wschodniej czΩ£ci basenu Morza îr≤dziemnego przeciw si│om tureckim oblegaj╣cym Cypr. Flota chrze£cija±ska pod dow≤dztwem don Juana ca│kowicie zniszczy│a flotΩ niewiernych , a wie£µ o zwyciΩstwie obieg│a ca│╣ EuropΩ .

W tym okresie rozmiary terytori≤w i si│y zbrojne, kt≤rymi dysponowa│ Filip II okaza│y siΩ byµ najwiΩksze ustΩpuj╣ce jedynie potΩdze cesarza Chin. Jego cele by│y jednak tak ogromne, ┐e bez trudu poch│ania│y wielkie zyski jakie nap│ywa│y co roku do skarbu hiszpa±skiego. Filipowi II wydawa│o siΩ wszak┐e , i┐ takie wydatki s╣ nieuchronne, je£li mia│ siΩ powie£µ jego zamiar zjednoczenia chrze£cija±stwa i Hiszpanii.

Kolejne niepokoje jakie dotyka│y Imperium Hiszpa±skie powsta│y po nominacji papie┐a Sykstusa V w 1585 roku.

Tak bowiem wielki by│ strach Sykstusa przed wp│ywem Hiszpanii poszerzonej o kr≤lestwo p≤│nocne , i┐ papie┐ pierwotnie mia│ nadziejΩ za pomoc╣ kompromisu dyplomatycznego pozyskaµ z powrotem El┐bietΩ dla Rzymu.

W 1587 r. Filip II rozpocz╣│ przygotowania armady do wojny z Angli╣. Mia│y one jednak od pocz╣tku przewlek│y i niekorzystny przebieg. R≤wnie┐ sama walka- w 1588 roku ,choµ mia│a heroiczny przebieg zako±czy│a siΩ rozpΩdzeniem przez brandery wielkiej armady na redzie Calais.

W tym te┐ roku przysz│o Filipowi II st│umiµ jeszcze bunt w Aragonii. G│≤wnym powodem niezadowolenia Arago±czyk≤w by│y tzw. fueros odwieczne wolno£ci kr≤lestwa , podtrzymywane przez szlachtΩ , aby ochroniµ archaiczne przywileje feudalne i jurysdykcjΩ nad ch│opstwem.

Pocz╣tkowo Filip w ca│ej pe│ni respektowa│ prawa arago±skie, ale niecierpliwi│a go niesubordynacja drugiego kr≤│estwa - Kastylijczyk≤w.Tak wiΩc w 1588 r. zdecydowa│ siΩ narzuciµ krajowi wicekr≤la rodem spoza Aragonii. S╣d Najwy┐szy Kr≤lestwa odm≤wi│ potwierdzenia wa┐no£ci nominacji i lokalna opozycja sta│a siΩ faktem, a dwa lata p≤ƒniej przerodzi│a siΩ w rebelie. Przyw≤dc╣ jej by│ Antonio Perez. Filip II w walce z Perezem, kt≤ry zbieg│ do Aragonii , uciek│ siΩ do pomocy inkwizycji , jedynej instytucji o sile wiΩkszej ni┐ fueros. Ostateczne st│umienie buntu nast╣pi│o w 1590 roku.

Osiem lat p≤ƒniej zmar│ Filip II kr≤l Hiszpanii.

1598 rok to nie tylko rok £mierci Filipa II ale r≤wnie┐ rok w kt≤rym dosz│o do pokoju w Vervins, ko±cz╣cego wojnΩ z Francj╣.

NastΩpca Filipa II m≤g│ wykorzystaµ ten okres do uporz╣dkowania spraw wewnΩtrznych pa±stwa hiszpa±skiego. Jednak nie by│ on cz│owiekiem, kt≤ry wykorzysta│by tΩ szansΩ. Podczas jego panowania (1598-1621) narasta│o niezadowolenie spo│eczne wywo│ane bardzo z│╣ sytuacj╣ gospodarcz╣. Za jego panowania mia│y miejsce takie wydarzenia jak: Kr≤lewskie bankructwo w 1607 roku, czy wypΩdzenie Morysk≤w w 1609 roku, maj╣ce zdecydowany wp│yw na dalsze os│abienie ekonomiczne Hiszpanii. Filip III zmar│ w 1621 roku pozostawiaj╣c gospodarkΩ Hiszpanii w bardzo z│ym stanie. NastΩpc╣ zosta│ jego syn Filip IV ,jednak faktyczne rz╣dy prowadzone by│y przez jego ministra Olivaresa. Okres rz╣d≤w Filipa IV by│ dla Hiszpanii pocz╣tkiem wielkiego rozpadu Imperium.

W 1640 roku Portugalczycy oderwali siΩ od Hiszpan≤w, a w 1648 roku, w piΩµdziesi╣t lat po £mierci Filipa II, Holendrzy formalnie zdobyli niepodleg│o£µ.W tym te┐ okresie Francuzi opanowali hiszpa±skie posiad│o£ci wzd│u┐ ca│ego biegu Renu.

Pomimo heroicznych wysi│k≤w i znacz╣cych osi╣gniΩµ Filipa

II hiszpa±skiego , stulecie jego £mierci by│o ju┐ £wiadkiem postΩpuj╣cego upadku potΩgi hiszpa±skiej i zdominowania Europy przez jego arcywroga - FrancjΩ . Historia Imperium Hiszpa±skiego i jednocze£nie Imperimu Habsburg≤w znalaz│a swoje zako±czenie, gdy w 1702 roku dynastia burbo±ska zasiad│a na tronie hiszpa±skim.