KAZIMIERZ JAGIELLO╤CZYK 1447 -1492.

Kazimierz Jagiello±czyk obj╣│ w│adzΩ wrΩcz w komfortowej sytuacji, tzn. w cztery lata po £mierci brata. By│ dziedzicznym wielkim ksiΩciem litewskim, i co wiΩcej bardziej sama szlachta chcia│a go na kr≤la, ni┐ on sam chcia│ byµ kr≤lem. Mia│ wiΩc siln╣ pozycjΩ przetargow╣ w stosunku do szlachty, do tego nawet stopnia, ┐e nie zobowi╣za│ siΩ do przestrzegania przywilej≤w szlacheckich. Jego sytuacja uleg│a komplikacji wtedy, kiedy udzieli│ poparcia Zwi╣zkowi Pruskiemu. Celem jego polityki by│o tak┐e wygranie wojny z Zakonem. W jaki spos≤b dosz│o do konfliktu pomiΩdzy Polsk╣ a Zakonem? Zakon Krzy┐acki by│ pa±stwem bardzo sprawnym, ale swobody stanowe by│y w tym pa±stwie bardzo ograniczone. Mieszcza±stwo i rycerstwo z zazdro£ci╣ patrzy│y na przywileje i mo┐liwo£ci miast i rycerstwa polskiego. Powsta│ nawet Zwi╣zek Stan≤w Pruskich (1440), kt≤ry pocz╣tkowo mia│ wspieraµ w│adzΩ Zakonu. Konflikt oddano do rozs╣dzenia cesarzowi, kt≤ry nakaza│ rozwi╣zanie Zwi╣zku, za£ przyw≤dc≤w skaza│ na £mierµ. W takiej sytuacji poselstwo Stan≤w Pruskich zwr≤ci│o siΩ do kr≤la polskiego z pro£b╣ o inkorporacjΩ (w│╣czenie) do Kr≤lestwa Polskiego. Zwi╣zek rozpocz╣│ powstanie przeciw Krzy┐akom na terytorium Prus. Tymczasem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu w obozie w Nieszawie za┐╣da│a od kr≤la potwierdzenia przywilej≤w ju┐ istniej╣cych zobowi╣za± monarszych i nadania nowych. Taka jest geneza statut≤w cerkwicko-nieszawskich.(1454) Tymczasem wojna toczy│a siΩ ze zmiennym szczΩ£ciem, poniewa┐ pospolite ruszenie nie zdawa│o ju┐ egzaminu na polach walki i w pierwszej bitwie pod Chojnicami dosz│o do pora┐ki wojsk polskich i sta│o siΩ jasne, ┐e wojnΩ mo┐na wygraµ tylko za pomoc╣ zawodowych armii zaciΩ┐nych, a na to potrzebne by│y pieni╣dze. Sporych sum dostarczy│y miasta i stany pruskie: Gda±sk, Toru±, Elbl╣g. W drugiej po│owie wojny , w latach 60-tych Polacy odnie£li szereg sukces≤w, a jeszcze bardziej do zwyciΩstwa przyczyni│y siΩ mo┐liwo£ci finansowe pa±stwa polskiego i stan≤w pruskich. (Niekt≤re miasta i twierdze by│y wykupywane) Natomiast pieniΩdzy zaczΩ│o brakowaµ Zakonowi. Tak wiΩc w 1466 roku w Toruniu zosta│ zawarty pok≤j, w my£l kt≤rego Pomorze Gda±skie, zachodni pas Prus z Malborkiem i Elbl╣giem oraz Warmia i Ziemia Che│mi±ska wracaj╣ bezpo£rednio do Polski, otrzymuj╣c nazwΩ Prus Kr≤lewskich. Reszta ziem Zakonu, tj. wschodnia czΩ£µ Prus pozostaje przy Krzy┐akach jako lenno polskie. Dalsze lata panowania Kazimierza Jagiello±czyka to aktywna polityka dynastyczna, w rezultacie kt≤rej w posiadaniu dynastii jagiello±skiej znalaz│y siΩ trony czeski i wΩgierski. 1471 roku - syn Jagiello±czyka W│adys│aw zostaje powo│any na tron czeski, za£ w 1490 W│adys│aw Jagiello±czyk zosta│ powo│any za zgod╣ stan≤w czeskich na tron wΩgierski (o ile na tron czeski zosta│ powo│any za zgod╣ stan≤w czeskich, o tyle na tron wΩgierski nie obesz│o siΩ bez gorsz╣cej rywalizacji miΩdzy Janem zwanym p≤ƒniej Olbrachtem a W│adys│awem. W ten spos≤b pod koniec panowania Kazimierza Jagiello±czyka powsta│ potΩ┐ny blok pa±stw jagiello±skich, obejmuj╣cy KoronΩ, LitwΩ, Czechy, WΩgry. Za lenno polskie uwa┐a│a siΩ Mo│dawia.

POLITYKA WEWN╩TRZNA KAZIMIERZA JAGIELLO╤CZYKA

Nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ na bardzo wa┐ny statut cerkwicko-nieszawski, w kt≤rym kr≤l zobowi╣za│ siΩ, ┐e nie bΩdzie zwo│ywa│ pospolitego ruszenia ani nak│ada│ podatku bez zgody sejmik≤w ziemskich. Z czasem pos│owie z sejmik≤w ziemskich zaczΩli byµ przysy│ani na sejmy prowincjonalne dla Ma│opolski i Wielkopolski, a┐ wreszcie w 1493 roku powsta│a instytucja sejmu walnego, kt≤ry sk│ada│ siΩ z trzech sejmuj╣cych stan≤w: monarchy jako g│owy pa±stwa, senatu, w sk│ad kt≤rego wchodzili najwy┐si dostojnicy kr≤lestwa, £wieccy i duchowni oraz wojewodowie i kasztelanowie, oraz izby poselskiej, z│o┐onej z pos│≤w ziemskich. W ten spos≤b szlachta osi╣gnΩ│a pe│niΩ mo┐liwo£ci politycznych, mia│a nietykalno£µ oraz nienaruszalno£µ maj╣tk≤w, mo┐liwo£µ artykulacji i reprezentacji swoich interes≤w poprzez sejmiki i s╣dy ziemskie na szczeblu lokalnym oraz izbΩ poselsk╣ na szczeblu centralnym. Monarcha w dalszym ci╣gu by│ naczelnym wodzem, mia│ prawo obsadzania urzΩd≤w, korzystania z dochod≤w pa±stwowych. By│ te┐ najwy┐szym sΩdzi╣ apelacyjnym oraz panem miast i w│a£cicielem d≤br kr≤lewskich. Organem magnaterii by│ senat, poniewa┐ tylko przedstawiciele najmo┐niejszych rod≤w mogli otrzymywaµ najwy┐sze godno£ci w pa±stwie. Dalsze wzmocnienie ekonomiczne stanu szlacheckiego nast╣pi│o w czasach panowania Jana Olbrachta, kt≤ry w 1496 roku, chc╣c uzyskaµ od szlachty pieni╣dze na wyprawΩ do Mo│dawii, wyda│ przywilej, w kt≤rym rozszerza│ przywileje nieszawskie , zastrzegaj╣c wy│╣cznie dla szlachty dostΩp do wy┐szych dostoje±stw ko£cielnych, zabrania│ nabywania d≤br ziemskich, ogranicza│ mo┐liwo£ci opuszczania wsi przez ch│opa bez zgody pana, zwalnia│ szlachtΩ od c│a. Wyprawa Jana Olbrachta nie uda│a siΩ, ale ustawodawstwo pozosta│o. NastΩpca Olbrachta, Aleksander, obejmowa│ w│adze w trudnej sytuacji (1501-1506), poniewa┐ Litwa znajdowa│a siΩ w stanie wojny z Moskw╣, ponadto Korona by│a zagro┐ona przez najazd tatarski. Nowy kr≤l potrzebowa│ pieniΩdzy i poparcia, co wykorzystali mo┐now│adcy polscy i litewscy, wymuszaj╣c na nim nastΩpuj╣ce zobowi╣zania: kr≤l mia│ byµ wybierany tylko przez mo┐now│adc≤w polskich i litewskich z wy│╣czeniem polskiej szlachty i litewskich bojar≤w W│adza pa±stwowa mia│a byµ sprawowana przez tzw. radΩ senatu z ludem jako jej przewodnicz╣cym, gdyby za£ lud usi│owa│ rz╣dziµ po tyra±sku, wtedy senatorowie mogli mu wypowiedziec pos│usze±stwo. Ten akt prawny nosi nazwΩ UNII MIELNICKIEJ (MIELNIK1501) Akt z Mielnika nie utrzyma│ siΩ d│ugo, bo ju┐ w 1504 i 1505 roku szlachta na sejmach w Piotrkowie i w Radomiu (ze szlacht╣ sprzymierzona by│a grupa magnaterii wielkopolskiej) przyst╣pi│a do kontrofensywy. I tak w roku 1504 w Piotrkowie uchwalono, ┐e kr≤l mo┐e zastawiµ dobra koronne tylko za zgod╣ sejmu, ┐e nie wolno │╣czyµ w jednym rΩku dw≤ch dygnitarstw, zniesiono tak┐e przywilej z 1501 roku. Wa┐niejsza by│a uchwa│a z roku nastΩpnego, albowiem sejm w 1505 roku uchwali│ now╣ konstytucjΩ NIHIL NOVI SUB OMNIUM (nic nowego bez zgody wszystkich) Konstytucja ta przewidywa│a, ┐e nic nowego, bez wsp≤lnej zgody stan≤w sejmuj╣cych, postanowione byµ nie mo┐e. Co wiΩcej, NIHIL NOWI mo┐na by│o zrozumieµ tak┐e w ten spos≤b, ┐e pos│owie ziemscy reprezentuj╣ swych wyborc≤w, a wiΩc wszystkie ziemie Rzeczypospolitej musz╣ wyraziµ zgodΩ na nowe prawo. Przyw≤dc╣ szlachty tego okresu by│ kanclerz Jan úaski. Z jego te┐ polecenia i inspiracji zebrano i wydano wszystkie dotychczas obowi╣zuj╣ce prawa Rzeczypospolitej w 1507 roku. Uchwa│y Sejmu Piotrkowskiego i Sejmu Radomskiego sta│y siΩ przyczyn╣ p≤ƒniejszego ruchu egzekucyjnego. Nastepny po Aleksandrze by│ Zygmunt Stary (1506-1548). By│ kr≤lem senatorskim i nie chcia│ wykonywaµ (egzekwowaµ) uchwalonych praw. To sta│o siΩ przyczyn╣ konfliktu i wielkiego ruchu szlacheckiego, kt≤ry przeszed│ do historii pod nazwa ruchu egzekucyjnego.