Insurekcja Ko£ciuszkowska.

1 ) sytuacja w jakiej dosz│o do insurekcji ko£ciuszkowskiej

2 ) motywacje i cele si│ politycznych zaanga┐owanych w insurekcjΩ

3 ) przebieg insurekcji i jej uwarunkowania

4 ) ostateczne rezultaty

ad.1 Pozostawienie nawet mocno okrojonego pa±stwa i nie w pe│ni suwerennego pa±stwa w dalszym ci╣gu budzi│o niepok≤j w krΩgach w│adzy w Petersburgu , a jednocze£nie wp│ywowe si│y na dworze petersburskim ( P│aton Zubow i jego koteria ) chcia│y kosztem nastΩpnego rozbioru zrealizowaµ osobiste korzy£ci. Oficjalnie motywowano to w ten spos≤b , ┐e utrzymywanie resztek Rz. P. nie ma sensu , ┐e trzeba bΩdzie broniµ tego pa±stwa przed Prusami b╣dƒ Austri╣ oraz , ┐e nawet konieczno£µ podzielenia siΩ z Prusami nowymi nabytkami terytorialnymi nie bΩdzie zagro┐eniem dla rosyjskiej racji stanu, bo Austria i Prusy s╣ zbyt sk│≤cone by wsp≤lnie zagroziµ Rosji. Koteria Zubowa wrΩcz par│a do tego , by sprowokowaµ Polak≤w do jakiego£ wyst╣pienia zbrojnego , kt≤re z │atwo£ci╣ bΩdzie mo┐na st│umiµ , za£ st│umienie uzasadni likwidacjΩ pa±stwa , a przy okazji bΩdzie mo┐na ujawniµ struktury oporu , za£ przy likwidacji pa±stwa bΩdzie mo┐na obdzieliµ zas│u┐onych maj╣tkami , gratyfikacjami , posypi╣ siΩ odznaczenia i awanse. (W tym czasie na dworze petersburskim £ciera│y siΩ dwie orientacje: 1 zwi╣zana z rosyjskim ministerstwem spraw zagranicznych, utrzymywa│a, ┐e PolskΩ nale┐y zachowaµ jako pa±stwo buforowe, albowiem kolejne rozbiory wzmocni╣ AustriΩ i Prusy . Zwolennicy Zubowa (II orientacja) twierdzili, ┐e Rz. P. utrzymaµ siΩ nie da,bΩdzie to bezustannie ƒr≤d│o konflikt≤w podsycanych przez Prusy. Pocz╣tkowo przewagΩ mia│a I orientacja reprezentowana przez Ambasadora Siewiersa, kt≤ry twierdzi│, ┐e je£li Polacy bΩd╣ nale┐ycie pos│uszni i spe│ni╣ ┐yczenia imperatorowej (legalizacja sejmu rozbior≤w) to w≤wczas mog╣ liczyµ na nienaruszalno£µ dotychczasowych granic, a nawet na mo┐liwo£µ wci╣gniΩcia do wsp≤│pracy niekt≤rych przedstawicieli obozu patriotycznego. W zasadzie misja Siewiersa sko±czy│a siΩ w grudniu 1793 r. a jego miejsce zaj╣│ ambasador Igelstrom)

W miejsce Sieversa , kt≤ry by│ zwolennikiem utrzymania resztek Rz. P. w grudniu przys│ano nowego ambasadora - Otto Igelstrom.

Ambasador ten £wietnie pasowa│ do zamierze± Zubowa. Brutalny , tΩpy , rabu£ mienia Rz. P. wywo│ywa│ nastroje najwiΩkszej nienawi£ci. Jego rz╣dom towarzyszy│y aresztowania , gwa│ty , rabunki , jednocze£nie rozbudowa│ system policyjny , lekcewa┐y│ kr≤la , poniewiera│ dygnitarzami Rz. P. Jednocze£nie w tym samym czasie Austria i Prusy z powodu klΩsk poniesionych we Francji zaproponowa│y Rosji nowy rozbi≤r. Znajduj╣ca siΩ w Saksoni emigracja z H. Ko││╣tajem i Potockimi trafnie przewidywa│a , ┐e celem polityki rosyjskiej jest likwidacja pa±stwa. Jedynym sojusznikiem w sprawie Polski mog│a byµ tylko rewolucyjna Francja. Do Francji zosta│ wys│any genera│ Tadeusz Ko£ciuszko. Ko£ciuszce owszem konwent ( fran. zgromadzenie ) nada│ tytu│ honorowego obywatela , ale w praktyce Ko£ciuszko nie uzyska│ najmniejszej obietnicy poparcia sprawy polskiej. Sytuacja Ko£ciuszki w Pary┐u by│a o tyle niezrΩczna , ┐e Ko£ciuszko mia│ raczej poparcie w£r≤d »yrondyst≤w , a w tym czasie pe│niΩ w│adzy mieli ju┐ Jakobini. W tym czasie r≤wnie┐ w kraju tworzy│y siΩ tajne sprzysiΩ┐enia. W Warszawie powsta│o Towarzystwo Przyjaci≤│ Konstytucji.

ad. 2 Cele tego towarzystwa.

NadrzΩdnym celem tego towarzystwa by│o odzyskanie pe│nej niepodleg│o£ci i odzyskanie przynajmniej niekt≤rych utraconych terytori≤w. Ale w ramach tego samego sprzysiΩ┐enia wy│oni│y siΩ 2 frakcje. Nazwijmy je umownie: lewica i prawica. Prawica opiera│a siΩ na posiadaczach , byli to ludzie zwi╣zani w│asno£ci╣ , przywi╣zani do tradycji. Byli oni przera┐eni tym , co dzia│o siΩ we Francji , nie chcieli rewolucji , chcieli siΩ dogadaµ z Rosj╣,oferuj╣c koronΩ wnukowi carycy Katarzyny - ksiΩciu Konstantemu, planowali insurekcjΩ wymierzon╣ w Prusy , chcieli utrzymaµ monarchiΩ oraz przywr≤ciµ KonstytucjΩ 3 maja. Na wodza przysz│ego powstania przewidywali ksiΩcia J≤zefa Poniatowskiego. Elektorat tego typu to szlachta posesjonaci ( posiada ziemiΩ ) , zamo┐niejsze mieszcza±stwo. 2 frakcja - lewica by│a zapatrzona we wzorce rewolucji francuskiej. Chcieli rozprawiµ siΩ z winnymi Targowicy , ze sprawcami II rozbioru z kr≤lem na czele , chcieli pozbawiµ bogatych po│owy maj╣tku z przeznaczeniem na cele publiczne , zreformowaµ stosunki w│o£cia±skie , zmusiµ wszystkich do udzia│u w powstaniu , na przyw≤dcΩ upatrywali H. Ko││╣taja lub genera│a J≤zefa Zaj╣czka. Ich elektorat to grupy bud┐etowe zwi╣zane z pa±stwem , a wiΩc: urzΩdnicy , oficerowie , by│o tam trochΩ m│odzie┐y no i pewna grupa wolnych zawod≤w ( adwokaci , literaci ). Chcieli oni powstania natychmiast i przeciw wszystkim zaborcom.

ad. 3 Realizacja , nie tylko tego programu ale i powstania.

Jeszcze w grudniu 1793 r. Ko£ciuszko przebywa│ na terenie woj. krakowskiego i stwierdzi│ , ┐e pod wzglΩdem militarnym wszelkie wyst╣pienie jest bez szans. W samym sprzysiΩ┐eniu dochodzi│o do zatargu miΩdzy obu frakcjami. Prawica chcia│a odczekaµ , lewica od zaraz. Na sprzysiΩ┐enie spad│y tym czasem aresztowania , ale o dziwo dotknΩ│y one bardziej przedstawicieli umiarkowania i ugody ni┐ radyka│≤w. Samo powstanie wybuch│o w│a£ciwie w spos≤b nieplanowany. 12.III.1794 r. brygadier Madali±ski zagro┐ony redukcj╣ swojego oddzia│u rozpocz╣│ marsz z Ostro│Ωki w kierunku na Krak≤w. To przyspieszy│o wybuch insurekcji. Ze wzglΩdu na to , ┐e oddzia│y rosyjskie by powstrzymaµ Madali±skiego opu£ci│y Krak≤w. 24.III.1794 r. przyby│ tam Ko£ciuszko i og│osi│ akt powstania obejmuj╣c jednocze£nie najwy┐sz╣ w│adzΩ dyktatorsk╣ jako naczelnik si│ zbrojnych.

24.III.1794 r. Ko£ciuszko z│o┐y│ przysiΩgΩ na rynku i zapowiedzia│ :

1 ) utworzenie Rady Najwy┐szej Narodowej jako rz╣du powstania , zapowiada│ powo│anie s╣d≤w kryminalnych dla s╣dzenia zdrajc≤w , powo│ywa│ do broni wszystkich obywateli od 18 do 28 roku ┐ycia.

Ko£ciuszko odwo│ywa│ siΩ do ca│ego narodu rozumianego , jako wszystkie stany spo│eczne , a wiΩc r≤wnie┐ i ch│op≤w.Po raz pierwszy wiΩc usi│owano walkΩ o niepodleg│o£µ pa±stwa po│╣czyµ z reformami daj╣cymi ch│opu poczucie obywatelstwa.

4.IV.1794 r. dosz│o do s│ynnej bitwy pod Rac│awicami. Wa┐na jest symbolika Rac│awic:naczelnika w krakowskiej sukmanie, ch│opa, kt≤ry "┐ywi i broni ojczyzny", symbolika kosynier≤w zdobywaj╣cych armaty ,Bartosza G│owackiego. Has│em insurekcji by│a : "wolno£µ, ca│o£µ, niepodleg│o£µ." (insurekcja -ca│y nar≤d - wszystkie stany)

Bitwa militarnie rzecz bior╣c by│a bez znaczenia , ale propagandowo i moralnie o kolosalnym wydƒwiΩku propagandowym. Wszystko zale┐a│o od tego , jak zachowa siΩ Warszawa.

Na pocz╣tku kwietnia przyby│ do Warszawy jeden z najzdolniejszych spiskowc≤w - Tomasz Maruszewski, uda│o mu siΩ odbudowaµ organizacjΩ spiskow╣ , kt≤ra objΩ│a znaczne grupy spo│eczne m.in. cechy mieszcza±skie z Kili±skim i Sierakowskim. Organem naczelnym sta│a siΩ Rada Cywilna. Spisek obj╣│ r≤wnie┐ oficer≤w polskich stacjonuj╣cych w garnizonie warszawskim. 17.IV. rozpoczΩ│a siΩ insurekcja w Warszawie. Walki trwa│y dwa dni , ale zako±czy│y siΩ zwyciΩstwem powsta±c≤w. Co prawda spiskiem kierowali ludzie o pogl╣dach lewicowych , jednak na prezydenta miasta Warszawy ( po zwyciΩstwie ) wysuniΩto Ignacego WysogotΩ Zakrzewskiego - nie by│ to cz│owiek lewicy , ale cieszy│ siΩ du┐╣ popularno£ci╣. Tymczasem Zakrzewski zrΩcznie pozby│ siΩ lewicy , czyli zwi╣zku rewolucyjnego.

Zakrzewski zg│osi│ akces woj. mazowieckiego do powstania. Ludzie zwi╣zani z Zakrzewskim weszli do prowizorycznego rz╣du - Rady ZastΩpczej Tymczasowej-organu w│adzy w Warszawie. Tymczasem powstanie rozszerzy│o siΩ na LitwΩ i »mudƒ 22 - 23.IV. , przyw≤dc╣ powstania w Wilnie zosta│ Jakub Jasi±ski-polski Jakobin. W Wilnie te┐ surowo rozprawiano siΩ ze zdrajcami ( Targowiczanami ).Tymczasem w Warszawie przedstawiciele lewicy utworzyli " Zgromadzenie Obywateli ú╣cz╣cych siΩ £ci£le do przedsiΩwziΩcia T. Ko£ciuszki ". Oni podburzyli t│um , kt≤ry 8 - 9.V. demonstrowa│ przed ratuszem domagaj╣c siΩ kary £mierci dla zdrajc≤w i Targowiczan. W przeddzie± tych wypadk≤w 7.V.1794 r. Ko£ciuszko w obozie pod Po│a±cem wyda│ uniwersa│ :

- nadanie ch│opom wolno£ci osobistej

- zniesienie s╣dowej w│adzy pan≤w nad ch│opem ( ch│op m≤g│ odwo│ywaµ siΩ do tzw. dozorc≤w )

- zmniejszenie o 1/2 pa±szczyzny

- zawieszenie pa±szczyzny dla ch│op≤w id╣cych na wojnΩ

Kwesti╣ ch│opsk╣ pos│ugiwali siΩ r≤wnie┐ Rosjanie , a mianowicie : jak pan by│ w powstaniu to ch│op m≤g│ ograbiµ mu dw≤r.

28.V.1794 r. przybyli do stolicy Ignacy Potocki , H. Ko││╣taj. Ko£ciuszko mianowa│ RadΩ Najwy┐sz╣ Narodow╣.Stanowiska ministerialne obsadza│ po r≤wno ( 1/2 lewicy , 1/2 prawicy ) RadΩ ZastΩpcz╣ rozwi╣zano , lewica domaga│a siΩ rozwi╣za± radykalnych. Stosowano retorykΩ jakobi±sk╣ ( kr≤l na £ciΩcie à ). Pojawi│o siΩ te┐ niezadowolenie spo│eczne : przedn≤wek , k│opoty z aprowizacj╣, wzrost cen na ┐ywno£µ. Do tego dochdzi│y klΩski militarne na polach bitew.

6.VI. - klΩska wojsk polskich pod Szczekocinami

8.VI. - klΩska wojsk polskich pod Che│mem

16.VI. - wojska pruskie zajΩ│y Krak≤w ( w zagro┐eniu znalaz│a siΩ Warszawa )

W takiej sytuacji dosz│o do og≤lnego wybuchu niezadowolenia. Uwa┐ano , ┐e wszystko jest win╣ zdrajc≤w i szpieg≤w.

27.VI.1794 r. - ustawiono szubienicΩ , t│um wtargn╣│ do wiΩzie± i powiesi│ kilku Targowiczan. Ko£ciuszko surowo zareagowa│ na │amanie prawa. Podejrzewa│ zreszt╣ pruskich agent≤w o prowokacjΩ. Lipiec to ciΩ┐ki okres dla powstania.

21.VII utworzono s╣d kryminalny -wojskowy. Mia│ on s╣dziµ zdrajc≤w i by│ opanowany przez lewicΩ

13.VII. - dosz│o do oblΩ┐enia stolicy i trwa│o ono do pocz╣tk≤w wrze£nia , ale zmianie uleg│a sytuacja miΩdzynarodowa , a mianowicie nast╣pi│ prze│om w wojnie miΩdzy Rosj╣ a Turcj╣ i z frontu tureckiego na front polski spieszy│a nowa armia rosyjska pod wodz╣ genera│a Suworowa. W tym samym czasie zosta│o zdobyte Wilno. Co prawda powsta±cy odnie£li pewne sukcesy. A mianowicie Prusacy odst╣pili od oblΩ┐enia stolicy , za£ gen. Jan Henryk D╣browski w pogoni za wojskami pruskimi dotar│ w pocz╣tku paƒdziernika a┐ do Bydgoszczy , ale ze wschodu nadci╣ga│a armia Suworowa , za£ w kraju operowa│a armia pod dow≤dztwem Fersena. Ko£ciuszko nie chc╣c dopu£ciµ do po│╣czenia siΩ obu armii pod miejscowo£ci╣ Maciejowice,10.X.1794 r. wyda│ Fersenowi bitwΩ , ale bitwa sko±czy│a siΩ klΩsk╣ i to by│ prze│om powstania. Kraj by│ zupe│nie wyczerpany , naczelnikiem zosta│ Tomasz Wawrzecki - cz│owiek poczciwy , ale bez autorytetu. Jakobini chcieli radykalizacji powstania. Natomiast kr≤l , kt≤ry ca│y czas podczas powstania pozostawa│ w cieniu zacz╣│ namawiaµ do pertraktacji z Rosjanami. Nast╣pi│o te┐ za│amanie siΩ nastroj≤w. Za£ 9.XI. wojska Suworowa przeprowadzi│y szturm Pragi ( dzielnica Warszawy ). Suworow by zachΩciµ swoich ┐o│nierzy do najwiΩkszego po£wiΩcenia , zezwoli│ na to , aby na 48 godzin Praga znalaz│a siΩ na │asce i nie│asce ┐o│nierzy ( robi╣ co chc╣ ) - rzeƒ Pragi. Pozostali mieszka±cy miasta widz╣c co siΩ dzieje pospieszyli z kapitulacj╣. Je£li chodzi o armiΩ polsk╣ to 16.XI. pod Radoszycami nast╣pi│o rozproszenie siΩ armii , za£ w 1795 r. w wyniku kolejnych um≤w rozbiorowych nast╣pi│ III i ostateczny rozbi≤r Polski.

REZULTATY POWSTANIA :

Zmobilizowano 50 ty£. regularnej armii i 55 ty£. pospolitego ruszenia. Brakowa│o kadry dow≤dczej, Ko£ciuszko geniuszem militarnym nie by│.Polityka powsta±cza opiera│a siΩ na nierealnych za│o┐eniach. Oferta w stosunku do ch│op≤w nie przekonywuj╣ca, nieuwzglΩdniaj╣ca ch│opskiej £wiadomo£ci. W£r≤d niekt≤rych historyk≤w panuje przekonanie, zreszt╣ do£µ dobrze udokumentowane, ┐e powstanie by│o zgodne z rosyjsk╣ racj╣ stanu.Pozwala│o na likwidacjΩ pa±stwa polskiego, uzasadnia│o represje.