DEMOKRACJA SZLACHECKA

Sejmiki - organ reprezentacji szlachty ; elekcyjne - wybiera│y pos│≤w na sejm i uchwala│y dla nich instrukcje , wybiera│y r≤wnie┐ obieralnych urzΩdnik≤w oraz deputat≤w do trybuna│u ( sejmiki deputackie ) ; sejmiki relacyjne - zwo│ywane po sejmie , by wys│uchaµ relacji pos│≤w i ustosunkowaµ siΩ do konstytucji sejmowych . Sejmiki powiatowe ( skupia│y szlachtΩ danego powiatu ) , ziemskie ( gromadzi│y szlachtΩ danej ziemi - na Mazowszu , Podlasiu , w woj. ruskim , w ziemi dobrzy±skiej , wielu±skiej , ostrzeszowskiej itp. ; sejmiki ziemskie mia│y prawa sejmik≤w powiatowych ), wojew≤dzkie i generalne . Te ostatnie do ko±ca XVl w. zwo│ywane do£µ rzadko , skupia│y szlachtΩ ca│ej prowincji ( Wielkopolski , Ma│opolski , Prus , Rusi , Litwy , Mazowsza itp. ) i obranych na sejmikach powiatowych lub wojew≤dzkich pos│≤w sejmowych . Obradom sejmiku przewodniczy│ marsza│ek przy pomocy asesor≤w . Uchwa│y a┐ pod koniec XVll w. zapada│y zwykle wiΩkszo£ci╣ g│os≤w . pos│owie , senatorowie - reprezentanci ludu , poniewa┐ lud jest suwerenem .

Polska startowa│a jako patrymonium , ale ju┐ w dobie piastowskiej obok ksiΩcia istnia│a instytucja wiecu , w sk│ad kt≤rego wchodzili urzΩdnicy centralni jak i terenowi , czyli na danej ziemi w│adca zwo│ywa│ urzΩdnik≤w i tam og│asza│ postanowienia . Uczestniczyli tam te┐ przedstawiciele np. rycerstwa i mo┐now│adztwa . K. Sprawiedliwy to w│adca wybrany przez mo┐now│adc≤w i Ko£ci≤│ - z│amanie statusu Krzywoustego . By│ to w│adca , kt≤ry w zamian za wyb≤r musia│ daµ pewne przywileje ( dla Ko£cio│a ) .

II przywilej wydany przez Laskonogiego .

Z chwil╣ rozbicia dzielnicowego ka┐da ziemia odtworzy│a strukturΩ sprawowania w│adzy jaka istnia│a kiedy£ w ca│ym pa±stwie - urzΩdy centralne i terenowe , odtworzy│a siΩ te┐ du┐a liczba wiec≤w .

W miarΩ s│abniΩcia w│adzy ksi╣┐Ωcej musia│ siΩ liczyµ z opiniami dostojnik≤w i z interesem rycerzy . W tym czasie ksi╣┐Ωta chc╣c uzyskaµ poparcie prowadzili politykΩ nada± i immunitet≤w , co prowadzi│o do rozpadu prawa ksi╣┐Ωcego i powstanie monarchii stanowej , gdzie istotnymi grupami spo│eczno - politycznymi by│o duchowie±stwo , szlachta i mieszka±cy miast . Rycerze , kt≤rzy zaczΩli siΩ wtedy przekszta│caµ w szlachtΩ , posiadali ziemie na tzw. prawie rycerskim , tzn. . ┐e mogli siΩ swobodnie rozporz╣dzaµ - kupno , dziedziczenie , dzier┐awa ( wszystkie formy w│asno£ci ) . Jedyn╣ ich powinno£ci╣ by│ udzia│ w wyprawach wojennych , przewa┐nie na koszt w│asny i w│a£nie ci rycerze i mo┐now│adcy mieli mo┐liwo£µ artykulacji swych interes≤w jak i reprezentacji poprzez wiece dzielnicowe , kt≤re z czasem stawa│y siΩ czym£ w rodzaju samorz╣du terytorialnego . Co wiΩcej wykszta│ci│a siΩ praktyka , ┐e tzw. urzΩdy ziemskie - wojewodowie , kasztelanowie mog│y byµ obsadzane tylko przez szlachtΩ z danej ziemi . I w tym kierunku musia│a i£µ polityka wszystkich w│adc≤w z dynastii niepiastowskich i tak Wac│aw II zobowi╣za│ siΩ wobec szlachty ma│opolskiej i wielkopolskiej do przestrzegania istniej╣cych praw . Warunkiem objΩcia dziedzictwa po Kazimierzu Wielkim by│o dochowanie istniej╣cych praw przez jego nastΩpcΩ Andegawe±skiego ( przywilej w Budzie ) , podobnie by│o z przywilejem w Koszycach , nawet Jagie││o musia│ przed objΩciem w│adzy zaprzysi╣dz istniej╣ce prawa , w czasach Jagie││y po raz pierwszy uwidacznia siΩ rola sejmik≤w m. in. po pokoju w 1401 r. ( wykup ziemi dobrzy±skiej ) , sejmiki same zebra│y potrzebn╣ kwotΩ . Wraz z rozwojem przywilej≤w szlacheckich szlachta coraz bardziej stawa│a siΩ narodem politycznym ( dwa wa┐ne przywileje - nikogo bez wyroku s╣dowego wiΩziµ nie bΩdziemy , cerkwicko - mierzawski gdzie kr≤l zobowi╣za│ siΩ do niepodejmowania dzia│a± politycznych o powa┐niejszym znaczeniu bez zgody sejmik≤w ) .

Tu tkwi geneza polskiego parlamentaryzmu , poniewa┐ trudno by│o monarsze uzgadniaµ z ka┐dym z sejmik≤w z osobna swoje decyzje r≤wnie┐ i sejmiki poszczeg≤lnych ziem chcia│y znaµ swoje stanowiska , tak wiΩc wykszta│ca│ siΩ zwyczaj wysy│ania pos│≤w od sejmik≤w ziemskich na zjazdy generalne prowincji - Ma│opolski , Wielkopolski , aby uzgodniµ stanowiska , a┐ w wkr≤tce w 1493 r. wykszta│ci│ siΩ sejm walny , z│o┐ony z Izby Poselskiej i Izby Senatorskiej W sk│ad Izby Senatorskiej ...

O funkcji sejmu walnego zadecydowa│a konstytucja nihil novi sub omni mum - nic nowego bez zgody wszystkich , tzn. nic nowego bez zgody trzech sejmuj╣cych stan≤w , oraz nic nowego bez zgody wszystkich pos│≤w ziemskich . PrzyjΩto , ┐e pos│owie reprezentuj╣ tylko i wy│╣cznie szlachtΩ danej ziemi . NastΩpnym etapem kszta│towania siΩ parlamentu szlacheckiego by│y artyku│y henrykowskie ( co£ w rodzaju konstytucji - 1573 ) , w kt≤rym kr≤l zobowi╣zywa│ siΩ do zwo│ywania sejm≤w oraz reformy pateria±skie . W dziedzinie s╣downictwa kiedy Stefan Batory przekaza│ czΩ£µ swych uprawnie± s╣downiczych do trybuna│u Koronnego i sΩdziowie tego trybuna│u byli r≤wnie┐ wybierani na sejmikach tzw. deputackich . Tak wiΩc na prze│omie XVl / XVll w. obywatelstwo szlacheckie polega│o na tym , ┐e szlachcic mia│ monopol na posiadanie ziemi na tzw. prawie ziemskim , zapewnion╣ nietykalno£µ osobist╣ , monopol na sprawowanie urzΩd≤w pa±stwowych , a tak┐e mo┐liwo£µ artykulacji swych interes≤w jak i reprezentacji poprzez sejmiki i izbΩ poselsk╣ sejmu walnego , nie licz╣c mo┐liwo£ci wyboru kr≤la ( elekcje ...)

Szlachta aczkolwiek bardzo ceni│a swe przywileje i by│o z nich dumna , to jednak przy podejmowaniu decyzji kierowa│a siΩ nie tylko interesem publicznym , ale te┐ w│asnym prywatnym interesem maj╣tkowym i zarobkowym . Dot╣d dok╣d by│a jeszcze prawie rodzinna dynastia , kt≤ra kierowa│a siΩ interesem Rz. P. , i dot╣d dok╣d jeszcze szlachta £redniozamo┐na , posiadaj╣ca przewa┐a│a , dot╣d interesy publiczne nie kolidowa│y z interesami prywatnymi . Istnia│a te┐ wysoka ... polit. W£r≤d elit rozumienie wagi spraw wsp≤lnych , ta r≤wnowaga zaczΩ│a siΩ chwiaµ w I po│ . XVll w.

- interes monarchy ( Wazowie ) nie by│ to┐samy z interesami Rz. P.

- du┐a liczba szlachty bezrolnej i ma│orolnej zosta│a uzale┐niona od swych patron≤w jakimi byli magnaci . W ten spos≤b powsta│ bardzo niebezpieczny zwi╣zek : patron kt≤rym magnat dawa│ ochronΩ i protekcjΩ poszczeg≤lnych szlachcic≤w w postaci dzier┐awy , zatrudnienia w swym maj╣tku , przez poparcie na okre£lone godno£ci ziemskie , natomiast szlachcic winien udzieliµ poparcia dla swego dobrodzieja szczeg≤lnie na sejmikach i w sejmie walnym . W ten spos≤b magnateria krok po kroku przejmowa│a kontrolΩ nad sejmikami ziemskimi .

Prze│omem by│o liberum veto 1652 r. kiedy okaza│o siΩ , ┐e moc╣ konstytucji nihil novi g│osem jednego pos│a mo┐na zerwaµ sejm walny .W ten spos≤b przy parali┐u s