MONARCHIA STANOWA W ANGLII. GENEZA PARLAMENTARYZMU

To┐samo£µ wsp≤│czesnej Europy kszta│tuje siΩ w oparciu o nurty : angielsk╣ wolno£µ, francuskie pojΩcie demokracji i niemieck╣ spo│eczn╣ gospodarkΩ rynkowa. Po podbiciu Anglii przez Norman≤w w 1066 roku ca│a ziemia uprawna zosta│a podzielona i oddana we w│adanie normandzkim zdobywcom. Bardzo szybko jednak ziemia sta│a siΩ przedmiotem nowego obrotu towarowego. Anglia posiada│a odmienny typ feudalizmu ni┐ na kontynencie. Tam obowi╣zywa│a zasada - WASAL MOJEGO WASALA JEST MOIM WASALEM, ale obowi╣zywa│a r≤wnie┐ zasada stan≤w. Ka┐dy stan ma swoje uprawnienia i swoje powinno£ci, monarcha stoi na stra┐y ca│o£ci. Jednocze£nie sytuacja kr≤l≤w angielskich by│a o tyle skomplikowana, ┐e monarchowie ci byli z racji swoich posiad│o£ci na kontynencie wasalami kr≤l≤w Francji. Po wyga£niΩciu dynastii, z kt≤rej wywodzi│ siΩ Wilhelm Zdobywca. W po│owie XII wieku w│adza przesz│a w rΩce dynastii Plantagenet≤w (1154). Pierwszy z Plantagenet≤w -Henryk II wszed│ w ostry konflikt ze stanami spo│ecze±stwa angielskiego. Przedmiotem konflikt≤w by│o naruszanie przez monarchΩ uprawnie± stanowych - zar≤wno w dziedzinie podatkowej, jak i w dziedzinie nominacji.W 1164 rwydaje on tzw. "konstytucje klarendo±skie", w kt≤rych poddaje duchowie±stwo pod jurysdykcjΩ kr≤lewsk╣.Duchowie±stwo jako odrΩbny stan podlega│o prawu kanonicznemu. Monarcha chcia│ ograniczyµ uprawnienia tego stanu zar≤wno w zakresie s╣downictwa, jak i obsady stanowisk. Wywo│a│o to opozycjΩ, na czele kt≤rej stan╣│ arcybiskup Canterbury - Tomasz Becket. Arcybiskup zosta│ zamordowany, co przynios│o mu s│awΩ mΩczennika.

Pod wp│ywem oburzenia spo│ecze±stwa monarcha musia│ cofn╣µ swoje decyzje.

Celem polityki Henryka II by│o wmocnienie w│adzy kr≤lewskiej. Zburzy│ szereg zamk≤w feudalnych, na rycerstwo na│o┐y│ podatek od tarczy, a za zorganizowane pieni╣dze zorganizowa│ armiΩ zaciΩ┐n╣, przeprowadzi│ reformΩ s╣downictwa. Polega│a ona na tym, ┐e w wypadku wniesienia sprawy przed s╣d kr≤lewski powo│ywano po£r≤d miejscowej ludno£ci - 12 os≤b tzw: przysiΩg│ych, kt≤rzy przeprowadzali badanie sprawy. Dotyczy to spraw maj╣tkowych i karnych, sk│adali zeznania wobec sΩdziego kr≤lewskiego, kt≤ry wydawa│ wyrok. Ka┐dy wolny mia│ prawo do takiego s╣du, ale polityka Henryka II nie podoba│a siΩ angielskim baronom. Szukali oni poparcia u kr≤l≤w francuskich.

Po £mierci Henryka w│adzΩ w Anglii obj╣│ kr≤l Ryszard Lwie Serce, (1189 - 1199)ale monarcha ten nie interesowa│ siΩ sprawami Anglii, bra│ aktywny udzia│ w wyprawach krzy┐owych. AngliΩ traktowa│ jako ƒr≤d│o dochod≤w. Przez jaki£ czas przebywa│ nawet w niewoli, z kt≤rej Anglia musia│a go wykupiµ. Wszystko to kosztowa│o i budzi│o powszechne niezadowolenie.

W imieniu brata w│adzΩ w Anglii sprawowa│ Jan bez Ziemi (1199 - 1216). W czasie jego panowania Anglia utraci│a szereg ziem we Francji, co wiΩcej, Jan £ci╣gn╣│ na siebie kl╣twΩ papiesk╣. Jan musia│ siΩ ukorzyµ, uznaµ siΩ lennikiem papie┐a i z tego tytu│u Anglia musia│a p│aciµ papie┐owi znaczne sumy pieniΩdzy (1000 funt≤w rocznie).

Og≤ln╣ nienawi£µ budzi│y w Anglii zdzierstwa i gwa│ty kr≤lewskie. Skonsolidowa│o to przeciw Janowi baron≤w, duchowie±stwo i miasta. W 1215 roku powsta±cy zajΩli Londyn i zmusili kr≤la do podpisania przywileju pod nazw╣ WIELKA KARTA WOLNOîCI. Na mocy tego przywileju kr≤l nie mia│ prawa nak│adaµ nowych podatk≤w bez zgody rady kr≤lewskiej z│o┐onej z pra│at≤w i baron≤w. Monarsze nie wolno by│o nikogo wiΩziµ i karaµ bez wyroku s╣dowego, miasta mia│y zapewnion╣ wolno£µ handlu, duchowie±stwo za£ swobodΩ kanonicznych wybor≤w. Kr≤l zobowi╣zywa│ siΩ nadto nie zaci╣gaµ obcych ┐o│nierzy do armii. Na stra┐y tej karty mia│a staµ rada kr≤lewska z│o┐ona z 25 baron≤w. W razie z│amania, kt≤regokolwiek z przepis≤w karty, mogli baronowie wypowiedzieµ kr≤lowi pos│usze±stwo i wezwaµ kraj do zbrojnego oporu.

NastΩpca Jana bez Ziemi - Henryk III(1216 - 1272) prowadzi│ politykΩ faworyzowania obcych (W│och≤w, Francuz≤w), oraz uci╣┐liw╣ politykΩ podatkow╣. Wywo│a│o to niezadowolenie g≤rnych warstw spo│ecze±stwa angielskiego, kt≤re zmusi│o Henryka III do przekazania faktycznej w│adzy w rΩce Rady z│o┐onej z 15 baron≤w. Tego typu oligarchia jednak wzbudza│a sprzeciw w£r≤d innych baron≤w, szeregowego rycerstwa i innych miast. Na czele opozycji stan╣│ cz│onek opozycji Rady Szymon de Montfort. Powsta±cy zajΩli Londyn gdzie zwo│ano radΩ kr≤lewsk╣ (1265 rok), w kt≤rej opr≤cz baron≤w i pra│at≤w zasiedli przedstawiciele ni┐szego rycerstwa, po dw≤ch z ka┐dego hrabstwa, i po dw≤ch delegat≤w wiΩkszych miast. Pocz╣tkowo przedstawiciele ka┐dego stanu obradowali oddzielnie, p≤ƒniej wyodrΩbni│y siΩ w parlamencie dwie izby: IZBA LORD╙W, w kt≤rej zasiadali pra│aci i baronowie i IZBA GMIN, reprezentuj╣ca drobne rycerstwo i miasta. Za panowania Edwarda I(1272 - 1307) w 1295r. parlament angielski uzyska│ swoje zasadnicze uprawnienie, zobowi╣zanie kr≤la, ┐e bez zgody parlamentu nie bΩdzie nak│ada│ i £ci╣ga│ nowych podatk≤w.

W latach 1327-1377 w Anglii panuje Edward III. W celu zdobycia £rodk≤w na wojnΩ z Francj╣ zwraca siΩ czΩsto do parlamentu z ┐╣daniem subsydi≤w, rozszerzaj╣cych jednocze£nie jego prawa. Parlament nabywa uprawnienia do wydawania ustaw, staje siΩ nadto najwy┐szym s╣dem, w szczeg≤lno£ci dla przestΩpstw dokonywanych przez urzΩdnik≤w kr≤lewskich.

W ten spos≤b wytworzy│ siΩ w Anglii system wsp≤│rz╣d≤w kr≤la i reprezentacji stan≤w, charakterystyczny dla formy pa±stwa, kt≤r╣ nazywamy monarchi╣ stanow╣.