RUCH ROBOTNICZY ( XlX / XX )

Socjalizm i ruch robotniczy .

Przy omawianiu ruchu robotniczego nale┐y rozgraniczyµ ruch robotniczy od ruchu socjalistycznego .

ll po│. XlX w. to szczeg≤lnie burzliwy rozw≤j spo│ecze±stwa przemys│owego na ziemiach polskich . Szczeg≤lne znaczenie maj╣ tutaj ziemie Kr≤lestwa Polskiego , kt≤re z jednej strony by│y poddane brutalnej rusyfikacji , z drugiej strony nastΩpowa│ szybki rozw≤j o£rodk≤w przemys│owych : Warszawa , ú≤dƒ , Bia│ystok , okrΩg £l╣sko - d╣browski , staropolskie zag│Ωbie przemys│owe .

Rozw≤j przemys│u w Polsce spowodowany by│ 2 czynnikami ;

1. Olbrzymi rynek zbytu na terenach cesarstwa ros. , szczeg≤lnie dla przemys│u w│≤kienniczego .

2. WzglΩdnie tania si│a robocza , ze wzglΩdu na to , ┐e bardzo du┐o ch│op≤w po reformie uw│aszczeniowej znalaz│o siΩ bez mo┐liwo£ci posiadania lub zatrudnienia na wsi , i ludzie ci przybywali do miast w poszukiwaniu pracy .

Nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ na takie elementy jak ros. administracja , wielka bur┐uazja przewa┐nie obcego pochodzenia , grono wielkich kapitalist≤w wywodzi│o siΩ spo£r≤d »yd≤w lub Niemc≤w . Polska inteligencja wywodz╣ca siΩ czΩ£ciowo ze zubo┐a│ej szlachty , kt≤ra szuka│a kariery przez wykszta│cenie . Drobnomieszcza±stwo jak i krΩgi mieszcza±skie by│y podzielone ze wzglΩd≤w narodowo£ciowych ( szczeg≤lnie dawa│a siΩ odczuµ rywalizacja ┐ydowsko - polska ) . Proletariat przemys│owy z regu│y rekrutowa│ siΩ z Polak≤w . Jedynie bardzo niewielka grupa robotnik≤w wysokowykwalifikowanych by│a pochodzenia niemieckiego ( g│. w úodzi ) .

Wie£ w tym czasie ┐y│a w│asnymi problemami , w dalszym ci╣gu istnia│ zatarg miΩdzy wsi╣ a dworem .

W tym czasie o szlachcie mo┐na ju┐ m≤wiµ jako o ziemia±stwie .

Idee socjalistyczne przenika│y do Polski niejako z 2 stron :

1. Przez robotnik≤w niemieckich zatrudnionych na terenie Kr≤lestwa Polskiego ( g│. w úodzi ) .

2. M│odzie┐ akademicka , kt≤ra studiowa│a na uczelniach ros. , gdzie idee socjalistyczne cieszy│y siΩ du┐╣ popularno£ci╣ . Ci m│odzi ludzie wracaj╣c z tych uczelni , zara┐eni aktywno£ci╣ ros. inteligencji tego czasu , usi│owali organizowaµ robotnik≤w tworz╣c po£r≤d nich ko│o rewol. - kszta│ceniowe i kasy oporu .

Ruch socjalistyczny m≤g│ siΩ o tyle dobrze rozwijaµ w Kr≤lestwie Polskim , bo pa±stwo carskie by│o pa±stwem absolutnym , czyli nie istnia│a ┐adna mo┐liwo£µ artykulacji ┐╣da± robotnik≤w ; np. w Anglii istnia│y silne zwi╣zki zawodowe ; w Niemczech , we Francji , Anglii zaczΩ│y siΩ rozwijaµ partie socjalistyczne , czy partie pracy , kt≤re w spos≤b legalny mog│y przenie£µ ┐╣dania na p│aszczyznΩ dzia│a± politycznych . Istnia│y prawie powszechne prawa wyborcze , w latach 60- tych w Anglii m≤g│ g│osowaµ ka┐dy doros│y ojciec rodziny .

Pod koniec XlX zaczΩ│o rozwijaµ siΩ w krajach Europy Zach. ustawodawstwo socjalne .

W Anglii strajki by│y legaln╣ form╣ protestu .

Pierwsz╣ parti╣ robotnicz╣ by│a partia Proletariat ( MiΩdzynarodowa Socjalno - Rewolucyjna Partia Proletariatu. ) 1882- 1886 , na jej czele sta│ Ludwik Wary±ski . Program :

g│osi│a konieczno£µ przejΩcia ziemi i narzΩdzi pracy na rzecz spo│.

g│osi│a konieczno£µ walki z wyzyskiwaczami i caratem .

Partia ta by│a £ci£le powi╣zana z ros. ruchem rewolucyjnym i negowa│a has│o niepodleg│o£ci g│osz╣c , ┐e niepodleg│o£µ pa±stwa polskiego to warto£µ dla szlachty i bur┐uazji , natomiast odci╣ga uwagΩ robotnik≤w od konieczno£ci przeprowadzenia rewolucji socjalnej .

Partia Proletariat podpisa│a nawet umowΩ o wsp≤│dzia│aniu z terrorystyczn╣ organizacj╣ ros. NARODNAJA WOLA .

Po rozbiciu tej organizacji , podczas procesu zapad│o 5 wyrok≤w £mierci ( wykonane ) , za£ Ludwik Wary±ski zosta│ skazany na 16 lat wiΩzienia w twierdzy w Schisensburgu , sk╣d ┐ywy nie wyszed│ .

Partia prowadzi│a dzia│alno£µ o£wiatow╣ , propagandow╣ , a tak┐e wspomaga│a strajki robot. - w »yrardowie , warsztatach kolei warszawsko - wiede±skiej .

DZIAúALNOî╞ l PROLETARIATU KONTYNUOWAúA PARTIA ll PROL. ( Marcin Kasprzak , Leon Kulczycki )

W 1889 powsta│ Zwi╣zek Robotnik≤w Polskich , za│o┐yciel to Julian Marchlewski .

Jednocze£nie robotnicy jako grupa spo│eczna nabierali samo£wiadomo£ci : pierwsza manifestacja 1- majowa odby│a siΩ w Warszawie w 1890 , a w 1892 - pierwszy strajk powszechny w úodzi ( bunt robotnik≤w │≤dzkich ) . Z tym , ┐e te formy aktywno£ci rozwija│y siΩ ┐ywio│owo niezale┐nie od dzia│alno£ci partii polit.

Ruch socjalistyczny by│ ruchem , kt≤rego animizatorem by│a g│≤wnie inteligencja czΩsto szlach. b╣dƒ bur┐uazyjnego pochodzenia . Natomiast sam program socjalist≤w mia│ rozwi╣zywaµ kwestie robotnicze po przejΩciu w│adzy przez socjalist≤w i utworzeniu ustroju sprawiedliwego .

W 1892 w Pary┐u odby│ siΩ zjazd polskich socjalist≤w , w kt≤rym udzia│ wziΩli St. Mendelson , Bol. Limanowski , Witold Jodko - Narkiewicz , St. Wojciechowski , Feliks Perl , St. Grabowski .

Bardzo szybko polska partia socjalistyczna zbudowa│a swe struktury w terenie i w 1893 do tej partii wst╣pi│ J≤zef Pi│sudski , kt≤ry wkr≤tce sta│ siΩ wsp≤│redaktorem organu tej partii pt. Robotnik .

Natomiast na terenie Galicji , gdzie istnia│y legalne mo┐liwo£ci udzia│u w ┐yciu publicznym powsta│a ( 1892 ) POLSKA PARTIA SOCJALDEMOKRATYCZNA GALICJI I îLÑSKA CIESZY╤SKIEGO . Jej czo│owy dzia│acz - Ignacy Daszy±ski .

Program mieli jak PPS-i , z tym , ┐e ten nurt polskiego socjalizmu │╣czy│ konieczno£µ walki o poprawΩ bytu klasy robotniczej z ide╣ niepodleg│o£ci Polski . Przysz│a wolna Polska mia│a byµ opieku±cza i sprawiedliwa .

W 1893 powsta│ inny nurt socjalizmu - tzw. INTERNACJONALIZM , kt≤ry skupi│ siΩ w partii SOCJALDEMOKRACJA KR╙LESTWA POLSKIEGO , od 1900 i Litwy : SDKPiL . Na czele Julian Marchlewski , Feliks Dzer┐y±ski , R≤┐a Luksemburg . Partia ta by│a przeciwna walce o niepodleg│o£µ czy odzyskanie niepodleg│o£ci . Jej dzia│acze udowadniali nawet , ┐e gospodarka by│ych ziem polskich jest £ci£le powi╣zana z gospodark╣ pa±stw zaborczych , natomiast celem rewolucji proletariackiej jest w og≤le zniesienie pa±stw i powszechne wyzwolenie klasy robotniczej w skali co najmniej kontynentu europejskiego .

R≤┐a Luksemburg by│a dzia│aczk╣ ┐ydowskiego pochodzenia . Dzia│a│a przez pewien czas w SDKPiL , kt≤ry traktowa│a jako czΩ£µ ros. ruchu rewol. , p≤ƒniej przesz│a do socjaldemokracji niem. i zosta│a zamordowana jako jeden z przyw≤dc≤w komunistycznej partii niemieckiej .

Dzier┐y±ski jak i Marchlewski uto┐samiali siΩ z ros, ruchem rewol. Po rewolucji paƒdziernikowej odgrywali wa┐n╣ rolΩ w strukturach pa±stwa radzieckiego , a Dzier┐y±ski zosta│ nawet tw≤rc╣ rosyjskiej tajnej policji tzw. Czeki .

Ruch socjalis. dobrze rozwin╣│ siΩ w zaborze rosyjskim , trochΩ gorzej w zaborze austriackim ( Galicja ) , a zupe│nie ƒle w zaborze pruskim .

NACJONALIZM I RUCH NARODOWY

Nacjonalizm , zwany te┐ ruchem narodowym , w przeciwie±stwie do socjalizmu apelowa│ nie o solidarno£µ w ramach klasy spo│ecznej , lecz o solidarno£µ w ramach narodu ( nacji ) , ale nacjonalizm nie jedno ma imiΩ .

W ll po│. XlX bardzo popularne by│o has│o walki ras , co by│o przeniesieniem teorii Darwina na stosunki spo│eczne . M≤wiono wiΩc o rasie germa±skiej czyli nordyckiej , o rasie anglosaskiej , o rasie roma±skiej , no i o rasie s│owia±skiej . Uwa┐ano te┐ , ┐e w stosunkach miΩdzyludzkich , podobnie jak w £wiecie zwierz╣t , tylko najsilniejsze rasy mog╣ przetrwaµ , a s│abe gin╣ i takie s╣ naturalne prawa biologiczne . Ka┐dy nar≤d natomiast to wsp≤lnota jΩzyka , kultury , tradycji i religii . Narody w swoim postΩpowaniu winny siΩ kierowaµ tzw. egoizmem narodowym . Idee solidarno£ci narodowej , walki o przetrwanie , ochrona kultury , tradycji , jΩzyka polskiego , warsztatu pracy , znalaz│a dostΩp r≤wnie┐ do polskich elit spo│ecznych . Pierwsz╣ organizacj╣ , kt≤ra opar│a siΩ na programie typu nacjonalistycznego by│a Liga Polska za│o┐ona w Szwajcarii przez Zygmunta Mi│kowskiego .LP negowa│a pozytywizm , propagowa│a program obrony czynnej i nawi╣zywa│a do tradycji powsta±czej .

Pod zaborami praca organiczna polega│a na prowadzeniu dzia│alno£ci pozarz╣dowej , dzia│alno£µ taka polega│a na upowszechnieniu o£wiaty , kultury , wiedzy o dobrym gospodarowaniu , zak│adaniu k≤│ek , zrzesze± w oparciu o si│Ω spo│eczn╣ nie rz╣dow╣ , ale z wykorzystaniem istniej╣cych mo┐liwo£ci prawnych .

W 1893 miejsce Ligi Polskiej zajΩ│a Liga Narodowa . Jej przyw≤dcy : Roman Dmowski , Zygmunt Balicki , Jan Ludwik Pop│awski . By│a to organizacja nielegalna , dzia│aj╣ca w kraju . Jej organem sta│ siΩ wydawany we Lwowie " Przegl╣d Wielkopolski " .

Natomiast w 1897 Liga Narodowa postanowi│a stworzyµ stronnictwo narodowo - demokratyczne w celu podjΩcia dzia│a± na skalΩ masow╣ . Ten nurt nazywa siΩ popularnie ENDECJÑ . Program :

1. Podstaw╣ jest nar≤d niezale┐ny od grup zaborczych , nar≤d nale┐y rozumieµ jako wsp≤lnotΩ etniczn╣ .

2. NajwiΩkszym zagro┐eniem s╣ ideologie klasowe , czyli socjalizm oraz »ydowska mniejszo£µ narodowa jako czynnik obcy rozk│adowy w spo│ecze±stwie polskim , za£ najwiΩkszym zagro┐eniem jest ┐ywio│ germa±ski . Rosja natomiast to S│owianie , z kt≤rymi wcze£niej czy p≤ƒniej bΩdzie siΩ mo┐na porozumieµ w obliczu wsp≤lnych zagro┐e± , czyli germa±skiego , ┐ydowskiego , rewol. Co wiΩcej Rosja ze wzglΩdu na prymitywizm kulturowy nie stanowi specjalnego zagro┐enia dla polskiej to┐samo£ci narodowej .

1. NALE»Y UNARODOWI╞ WSZYSTKIE WARSTWY SPOúECZNE OD WúOîCIANINA , POPRZEZ MIESZCZUCHA, A» DO SZLACHCICA

2. KRZEWI╞ SOLIDARNOî╞ NARODU POPRZEZ WSZYSTKIE DOST╩PNE îRODKI ODDZIAúYWA╤ , a wiΩc towarzystwo o£wiaty narodowej , polskie sp≤│ki , sp≤│dzielnie , polskie towarzystwa gimnastyczne , stowarzyszenia kulturalne . WszΩdzie tam gdzie mo┐na by│o prowadziµ jakie£ legalne formy dzia│alno£ci , nale┐a│o wykorzystaµ dla dobra Polski , a jednocze£nie popieraµ siΩ nawzajem .

NajwiΩksze wp│ywy mia│a w zaborze pruskim . Klientela to by│y klasy posiadaj╣ce , drobnomieszcza±stwo , czΩ£µ inteligencji , niekt≤re £rodowiska ch│opskie . Natomiast w£r≤d robotnik≤w wp│ywy Endecji nie by│y zbyt du┐e .

RUCH LUDOWY

Ch│opi przez d│ugi czas nie mieli w│asnej £wiadomo£ci politycznej , ich my£lenie sprowadza│o siΩ do granic parafii i wsi . Pierwszymi dzia│aczami , kt≤rzy usi│owali wci╣gn╣µ ch│opa w ┐ycie publiczne by│ ksi╣dz ............

W 1875 ≤w ksi╣dz zakupi│ 2 pisma "Wieniec" i " Pszcz≤│ka "

a tak┐e organizowa│ masowe pielgrzymki do CzΩstochowy . W ten spos≤b upowszechnia│ w£r≤d ch│op≤w kategorie my£lenia politycznego ( dobro wsp≤lnoty ) . Ksi╣dz ten wszed│ bardzo szybko w konflikt z w│adz╣ pa±s. ( 2 razy siedzia│ w wiΩzieniu ) . W│adze duchowne te┐ ƒle widzia│y jego dzia│alno£µ i ob│o┐y│y go ekskomunik╣ .

Pod koniec XlX podobn╣ dzia│alno£µ podjΩli w Galicji Boles│aw i Maria Wys│ouchowie . Z tym , ┐e k│adli oni wiΩkszy nacisk na £wiadomo£µ narodow╣ ch│opa . Wed│ug nich ch│opi mieli byµ t╣ warstw╣ , kt≤ra przywr≤ci Polsce niepodleg│o£µ . Nawo│ywali by ch│opi wybierali ch│opskich pos│≤w do sejmu krajowego i parlamentu .

Pierwsze partie ch│opskie powsta│y w Rzeszowie w 1895 - STRONNICTWO LUDOWE z Jakubem Bojk╣ , Boles│awem Wys│ouchym , Janem Stapi±skim .

Na pocz╣tku XX SL przyj╣│ nazwΩ PSL , a p≤ƒniej w 1913 dosz│o do roz│amu na PSL - Lewica i PSL - Piast ( W. Witos na czele ) .

Natomiast ruch ludowy w kongres≤wce rozwin╣│ siΩ dopiero po 1905 r.