HEGEMONIA.

Hegemonia - przyw≤dztwo narzucone si│╣ .

W│a£ciwie do XVlll w. politykΩ formu│owano w nastΩpuj╣cych kategoriach :

w imiΩ praw dynastycznych

w obronie s│usznej wiary

przeciw buntom poddanych

Tak okre£lano cele dzia│alno£ci politycznej . ╙wczesne pojΩcie pa±stwa ( kr≤lestwa ) by│o czym£ innym ni┐ dzi£ . Pa±stwa ( kr≤lestwo ) by│o to dziedziczne w│adztwo dynastyczne . Pan ( kr≤l ) by│ uwa┐any za posiadacza kr≤lestwa . W czasach nowo┐ytnych formu│owano to w ten spos≤b , ┐e kr≤l jest panem swego kr≤lestwa , ale nie jest panem ┐ycia i mienia swoich poddanych .

KoronΩ mo┐na by│o uzyskaµ przez :

1. dziedziczenie b╣dƒ te┐ ma│┐e±stwo ( tzw. alianse dynastyczne ) ( pozycja w│adcy zbli┐ona do pozycji w│a£ciciela kamienicy ). W Europie na prze│omie XV/XVl w. mo┐emy wymieniµ nastΩpuj╣ce dynastie : Habsburgowie ( najpotΩ┐niejsza ) , kt≤rzy dzielili siΩ na hiszpa±skich i austriackich . Drug╣ dynasti╣ co do potΩgi by│a dynastia Jagiellon≤w ( l po│. XVl w. ) . We Francji panowa│a dynastia Walezjuszy , w Anglii dynastia Tudor≤w (Henryk Vlll ) . W Szwecji w│adzΩ przejΩ│a dynastia Waz≤w , w Brandenburgii dynastia Hohenzollern≤w ( dopiero XVllw. ) .W sieci ≤wczesnych uk│ad≤w dynastycznych nie by│o monarch≤w rosyjskich i w│adc≤w tureckich . NajpotΩ┐niejsz╣ rodzin╣ panuj╣c╣ w Europie byli Habsburgowie . W│a£ciwie podstawΩ do jej potΩgi da│ cesarz Maksymilian ( 1493 - 1519 ) . Habsburgowie byli w│adcami austriackimi , poprzez ma│┐e±stwa weszli w posiadanie Niderland≤w i Burgundii . NastΩpnie dziΩki szczΩ£liwym zwi╣zkom dynastycznym przejΩli KoronΩ Hiszpa±sk╣ wraz z Kr≤lestwem Neapolu oraz koloniami w Ameryce P│d. Za£ na pocz╣tku XVl w. moc╣ uk│ad≤w dynastycznych stali siΩ dziedzicami Korony Czeskiej i WΩgierskiej . NastΩpc╣ Maksymiliana by│ Karol V ( 1519 - 1556 ) . Z tym ┐e w│adztwo nad krajami austriackimi z prawem do korony wΩgierskiej i czeskiej przekaza│ swemu bratu Ferdynandowi . Posiad│o£ci Habsburg≤w zaniepokoi│y francuskich Walezjuszy , poniewa┐ poczuli siΩ okr╣┐eni i ┐eby rozerwaµ ten pier£cie± okr╣┐enia rozpoczΩli ekspansjΩ na p│n. W│och , usi│uj╣c podporz╣dkowaµ sobie p│n. pa±stwa w│oskie . Jednak do zasadniczego konfliktu dosz│o miΩdzy Karolem V a kr≤lem Francji Franciszkiem l ( 1515 - 1547 ) . Pocz╣tkowo Francuzi odnosili sukcesy we W│oszech i uda│o im siΩ opanowaµ LombardiΩ , jednak do zasadniczego zwrotu dosz│o wtedy , gdy cesarzem niemieckim zosta│ wybrany Karol V . To wzmog│o rywalizacjΩ we W│oszech i wojska hiszpa±skie zada│y Francuzom ciΩ┐k╣ klΩskΩ w bitwie pod Pawi╣ w V 1525r. NastΩpnie Karol V wypar│ Francuz≤w z W│och i opanowa│ ca│y p≤│wysep . Zaniepokojone przewag╣ Habsburg≤w pa±stwa w│oskie zawar│y zbrojn╣ ligΩ , zosta│y jednak pokonane przez wojska cesarskie , a w 1527r. Rzym zosta│ straszliwie spustoszony . Z│upienie Rzymu wywar│o wstrz╣saj╣ce wra┐enie na wsp≤│czesnych i utrwali│o hiszpa±skie panowanie we W│oszech ( na ok. 200 lat ) , rywalizacja z Francj╣ zako±czy│a siΩ oficjalnie w 1559r. pokojem w Cateau Combresis . Francja zrezygnowa│a z W│och , a Hiszpania z Burgundii . Podsumowuj╣c niejako opanowanie W│och przez Hiszpan≤w ko±czy okres w│oskiego Odrodzenia . ll po│. XVl w. to w dalszym ci╣gu rywalizacja miΩdzy Habsburgami Hiszpa±skimi a Angli╣ . Kr≤l Hiszpanii Filip V ( 1556 - 1598 ) oraz kr≤lowa Anglii El┐bieta ( 1558 - 1603 ) . O ile Karol V prowadzi│ politykΩ w kategoriach dynastycznych , o tyle Filip bΩdzie prowadzi│ politykΩ w kategoriach religijnych , w obronie s│usznej wiary , by│ to bowiem czas reformacji i mieszcza±stwo niderlandzkie przejΩ│o wyznanie zreformowane . Krajem r≤wnie┐ zreformowanym religijnym by│a Anglia ( ko£ci≤│ anglika±ski ) , natomiast Filip l by│ fanatycznym katolikiem - walkΩ z herezj╣ uwa┐a│ za swe powo│anie . I tak wygl╣da│ p│n . - wsch. polit. hiszp. Francja by│a wtedy ogarniΩta wojnami religijnymi . Na p│d. ekspansjΩ prowadzi│o pa±stwo Turk≤w osma±skich . Turcy zaw│adnΩli wtedy znaczn╣ czΩ£ci╣ P│w. Ba│ka±skiego ( kluczowa bitwa pod Mohaczem - koniec niepodleg│o£ci WΩgier ) i p│n. wybrze┐ami Afryki . EkspansjΩ Turk≤w uda│o siΩ zatrzymaµ w 1571r. w bitwie pod Lepanto ( 1571 ) . Po│╣czone floty Hiszpanii , Wenecji i subwencje papieskie . Gorzej powiod│o siΩ Hiszpanom na odcinku p│n.- wsch. , albowiem po ciΩ┐kich walkach utracili Niderlandy , gdzie wybuch│o powstanie przeciwko panowaniu hiszpa±skiemu oraz ponie£li klΩskΩ w wojnie morskiej z Angli╣ ( 1588 ) tzw. klΩska niezwyciΩ┐onej Armady . Od tego czasu datuje siΩ okres powstawania takich potΩg morskich jak Holandia i Anglia . Hiszpania by│a nadal krajem bardzo silnym , lecz nie uda│o siΩ jej uzyskaµ dominuj╣cej pozycji w Europie . Trzecim takim pa±stwem by│a Francja ( zaczΩ│a siΩ konsolidowaµ po wojnach religijnych ) , gdzie dynastiΩ Walezjuszy zast╣pi│a dynastia Burbon≤w . Na pocz. XVll w. punkt ciΩ┐ko£ci polityki europejskiej przesun╣│ siΩ na teren Niemiec , za£ wzglΩdy dynastyczne ust╣pi│y wzglΩdom religijnym .

Tak siΩ sta│o z emigracj╣ polsk╣ . W tych £rodowiskach domagali siΩ , by kategorie literackie prze│o┐yµ na jΩzyk polityki . ( w normalnych krajach to wydarzenia polityczne przek│adaj╣ siΩ na literaturΩ , u nas by│o odwrotnie ) . Od polityk≤w domagano siΩ wskazania i urzeczywistniana drogi do niepodleg│o£ci . Kluczow╣ spraw╣ by│o uw│aszczenie czyli jak w≤wczas m≤wiono uobywatelnienie ch│op≤w . Zak│adano , ┐e je£li ch│op otrzyma ziemiΩ na w│asno£µ , to wtedy nabΩdzie £wiadomo£ci narodowej i obywatelskiej i w│╣czy siΩ do walki o niepodleg│o£µ .

Je£li chodzi o £rodowiska polityczne Wielkiej Emigracji to najwybitniejsz╣ postaci╣ ciesz╣c╣ siΩ pewnym autorytetem w£r≤d dyplomat≤w i elit rz╣dz╣cych by│ ksi╣┐Ω Adam Czartoryski - jedyny polityk z prawdziwego zdarzenia . Wok≤│ niego skupiali siΩ ludzie o pogl╣dach zachowawczych , realistycznych . Z czasem £rodowisko to przyjmie nazwΩ Hotelu Lambert . DrogΩ do niepodleg│o£ci w tym £rodowisku widziano w ten spos≤b , ┐e powstanie winno wybuchn╣µ w dogodnym momencie politycznym przy poparciu rz╣d≤w Anglii i Francji i rzeczywi£cie zar≤wno Anglia jak i Francja mia│y sprzeczne interesy z Rosj╣ w tamtym okresie i w tΩ konfiguracjΩ usi│owa│ wpisaµ siΩ ksi╣┐Ω A. Czartoryski . W kwestiach spo│ecznych w £rodowisku Hotelu Lambert uwa┐ano , ┐e uw│aszczenie winno nast╣piµ za odszkodowaniem na rzecz dotychczasowych dziedzic≤w i winno byµ roz│o┐one w czasie . Ewentualny przysz│y ustr≤j Polski widziano jako monarchiΩ konstytucyjn╣ na wz≤r angielski lub francuski . Te £rodowiska mo┐na nazwaµ prawicowymi .Przez pewien czas pozycji Czartoryskiego mog│o zagroziµ inne ugrupowanie - Komitet Narodowy Polski z Lelewelem na czele . Komitet ten by│ powi╣zany z organizacjami maso±skimi , inspirowa│ nieudane wyprawy Zaliwskiego i Artura Zawiszy do Kr≤lestwa Polskiego , celem prowadzenia dzia│a± partyzanckich .

1823 Wyprawy te zako±czy│y siΩ klΩsk╣ . Zaliwski zgin╣│ , a Zawisza zosta│ schwytany i stracony . Ch│opi ochotnie wy│apywali partyzant≤w . Komitet ten zdelegalizowa│y w│adze francuskie . Najpowa┐niejszym ugrupowaniem lewicy by│o Towarzystwo Demokratyczne Polskie . Polski dokument to manifest programowy - manifest Poities 1836 r. ( Puatie ) , by│ to tzw. du┐y manifest . W manife£cie obiecywano bezp│atne uw│aszczenie ch│op≤w , zaraz po wybuchu powstania , powstanie mia│o byµ wsparte przez miΩdzynarodow╣ rewolucjΩ zorganizowan╣ przez ruch Karbonariuszy - rewolucyjny od│am masonerii . Karbonariusze d╣┐yli do obalenia porz╣dku po Kongresie Wiede±skim , byli zwolennikami wolno£ci narod≤w i republika±skiej formy rz╣d≤w . Szczeg≤lnie aktywni byli na terenie W│och . Najbardziej skrajnym ugrupowaniem by│y Gromady Ludu Polskiego : Grudzi╣dz i Huma± . Zarzuca│y one szlachcie doprowadzenie Polski do zguby , wybawienia za£ szuka│y we wprowadzeniu zasad ewangelicznej sprawiedliwo£ci i zniesienia prywatnej w│asno£ci ziemi . Cz│onkowie tego ugrupowania rekrutowali siΩ z ┐o│nierzy - ch│op≤w , kt≤rzy przez jaki£ czas byli internowani w pruskich twierdzach m. in. w Grudzi╣dzu . Odm≤wili przyjΩcia amnestii i koniec ko±c≤w znaleƒli siΩ na wyspach brytyjskich .

Ich przyw≤dc╣ by│ Heltman , KrΩpowiecki . Emigracja by│a sk│≤cona . Wtedy te┐ w polityce i ideologii pojawi│a siΩ nowa kategoria - a mianowicie kategoria ludu polskiego . Lud polski przeciwstawiano szlachcie i arystokracji , a tak┐e bogatemu mieszcza±stwu . Lud natomiast mieli stanowiµ ch│opi , plebs miejski , uboga szlachta i wykorzeniona inteligencja - ludzie z wykszta│ceniem , ale bez zatrudnienia . Emigracja by│a bardzo infiltrowana przez s│u┐by wywiadowcze carskiej ambasady w Pary┐u . Zdarza│y siΩ spektakularne apostazje , czyli porzucenia sprawy niepodleg│o£ci i przyjΩcia carskiej │aski z mo┐liwo£ci╣ powrotu do kraju ( najwybitniejsza apostazja - Adama G≤rowskiego . By│ to jeden z bardzo radykalnych przyw≤dc≤w Towarzystwa Demokratycznego Polskiego , kt≤ry porzuci│ sprawΩ , zda│ siΩ na carsk╣ │askΩ i powr≤ci│ do kraju ) . Po£r≤d Emigracji pewn╣ rolΩ odgrywa│a te┐ agentura . Jeden z takich agent≤w dzia│a│ tak skutecznie , ┐e zdo│a│ sk│≤ciµ ca│e îrodowisko emigracyjne . Emigracja usi│owa│a r≤wnie┐ oddzia│ywaµ na kraj tworz╣c organizacje konspiracyjne i przygotowuj╣c kraj do przysz│ego powstania . Takim emisariuszem , kt≤ry stworzy│ sieµ konspiracji na Litwie by│ Szymon Konarski . Zdo│a│ on w latach 1835 - 38 stworzyµ rozga│Ωzion╣ siatkΩ spiskow╣ z tym , ┐e spisek zdekonspirowano , wielu uczestnik≤w aresztowano , Konarskiego te┐ aresztowano i rozstrzelano . Je£li chodzi o tzw. " KonarszczyznΩ " to ona ƒle zapisa│a siΩ w pamiΩci polskiej ludno£ci Kres≤w Wschodnich , bo szans na powodzenie nie mia│a , a przyczyni│a siΩ do aresztowania i zes│ania kilkuset uczestnik≤w konspiracji .

W latach 1835 - 38 w Krakowie powsta│o Stowarzyszenie Ludu Polskiego - tajna demokratyczna organizacja niepodleg│o£ciowa dzia│aj╣ca w zaborze austriackim oraz w Pozna±skiem , Kr≤lestwie , na Litwie i Ukrainie . Do jej czo│owych dzia│aczy nale┐a│ Seweryn Goszczy±ski . Organizacja ta zosta│a rozbita przez liczne aresztowania w 1837 r . , a na jej miejsce powsta│a Konfederacja Narodu Polskiego , kt≤ra zamierza│a wznieciµ powstanie narodowe . Mia│a te┐ pewne kontakty z ruchem spiskowym na terenie Kr≤lestwa . Na terenie Kr≤lestwa natomiast dzia│a│ ruch spiskowy pod przyw≤dztwem ksiΩdza îciegiennego . Z tym ┐e ruch ten mia│ bardziej zabarwienie spo│eczne i narodowe . By│ jednak czΩ£ci╣ planu powstania tr≤jzaborowego , gdzie walka o niepodleg│o£µ mia│a byµ po│╣czona z wojn╣ ludow╣ i g│Ωbokimi przeobra┐eniami spo│ecznymi . WizjΩ takich przeobra┐e± nakre£li│ emisariusz E. Dembowski . Na skutek licznych aresztowa± powstanie zawieszono , lecz my£li nie zaniechano . Tym bardziej ┐e na terenie Pozna±skiego powsta│a organizacja o nazwie Zwi╣zek Plebejuszy . Termin powstania wyznaczono na 1846 r. , z tym , ┐e w│adze rosyjskie i pruskie skutecznie zapobieg│y powstaniu . Wyznaczony na przyw≤dcΩ popularny dzia│acz emigracyjny L. Mieros│awski zosta│ aresztowany .