PUBLICYSTYKA, TEATR, SZKOLNICTWO.

PUBLICYSTYKA

Pierwszy numer "Monitora" ukaza│ siΩ 21. III. 1765 roku. Od tego czasu - 2 razy w tygodniu, do ko±ca 1785 r. Fundatorem by│ kr≤l Stanis│aw August Poniatowski, a redagowali go A. K. Czartoryski, I. Krasicki, F. Bohomolec, A. Naruszewicz i wielu innych. Porusza│ on wiele istotnych spraw: formy - eseje, felietony, powiastka moralistyczna i filozoficzna, portret, reporta┐, artyku│, list do redakcji i odpowiedƒ, diariusz. Artyku│y nie mia│y tytu│≤w. 1765-1767 - inicjowa│ dyskusje na r≤┐ne tematy: tolerancja religijna, szkolnictwo £wieckie, zamieszczano my£li i koncepcje filozof≤w. Rousseau (Francuz), has│a z francuskiej encyklopedii. By│o ukazywane: bohater-szlachcic (przedstawiano sarmat≤w, przeciwstawiano im portret szlachty nowo┐ytnej); mieszczan, zacofanie Polski w stosunku do innych kraj≤w, - ukazywane za pomoc╣ statystyk. Porusza│ wszelkie tematy zwi╣zane z problematyk╣ reform Stanis│awowskich. Tematyka bardzo r≤┐norodna.

"Zabawy Przyjemne i Po┐yteczne" - w 1770 roku - nieoficjalny organ obiad≤w czwartkowych. Podejmowa│y one pr≤by kszta│towania nowych form poezji polskiej, bΩd╣cej czynnikiem przejmowania walor≤w rzymskich oraz francuskich, a tak┐e rodzinnych tradycji renesansowych zaanga┐owanych w problemy kultury. Ujawnia│o siΩ w t│umaczeniu i adaptacji dzie│ staro┐ytnych. To pismo by│o wy│╣cznie pismem literackim (po£wiΩcone zagadnieniom literackim, zamieszczano przek│ady dzie│ pisarzy staro┐ytnych - Wergiliusza, Horacego, przyswajano tak┐e wsp≤│czesnych pisarzy - Moliera, Rousseau'a , Woltera). Wielo£µ styl≤w i wielo£µ kierunk≤w dopuszczana by│a na │amach pisma, co zwiastowa│o nastΩpn╣ epokΩ. Uprawiano tak┐e gatunki literackie: ody, sielanki, epigramaty, poematy, opr≤cz poezji zamieszczano na │amach utwory prozaiczne, kt≤re nawi╣zywa│y do wzorc≤w Cycero±skich. Wed│ug za│o┐e± o£wiecenia wypracowano nowe formy powie£ci biograficznej. "Zabawy " ukazywa│y siΩ przez siedem lat do 1777 r. Znaczniejsi, bardziej znani i cenieni pisarze polscy zamieszczali swe artyku│y w "Zabawach ". Redaktorem by│ Jan Albentrandi.

Gazeta Warszawska" - informacyjno polityczna, ukazywa│a siΩ pod redakcj╣ úuskina. Wychodzi│a od 1774 r. Wrogo nastawiona do postΩpu. Przyk│ad gazety zachowawczej. "PamiΩtnik historyczno - polityczny" - îwitkowskiego. Za│o┐ony w 1782 r. By│ za postΩpem. Pismo skierowane do wΩ┐szego krΩgu odbiorc≤w. Elitarne, popularno - naukowe, miesiΩcznik.

"Magazyn Warszawski" 1784 - 1785. Charakter moralno - literacki, tematyka literacka. Popularyzacja Szekspira. Przyswaja│ jako pierwszy na polskim gruncie tw≤rczo£µ aktor≤w niemieckich

TEATR

Inicjatorem, tw≤rc╣ Teatru Narodowego by│ Stanis│aw August Poniatowski. Teatr Narodowy - reprezentacyjny teatr Polski, powsta│ w Warszawie w 1763 r., jako pierwszy teatr sta│y, zawodowy, publiczny, graj╣cy po polsku. Zosta│ otwarty 19. XI. 1765 r. Z inicjatywy Stanis│awa Augusta Poniatowskiego. W teatrze tym zaczΩ│y wystΩpowaµ trzy zespo│y: francuski, w│oski i polski. Kr≤l zjedna│ do teatru Franciszka Bohomolca, maj╣cego ju┐ spore do£wiadczenie w pisaniu komedii dla jezuickiej sceny szkolnej. Bohomolec zaczyna tworzyµ komedie, w│╣czaj╣c siΩ w realizacjΩ kr≤lewskiego programu reform. Do znaczenia reprezentacyjnego wynios│a Teatr tradycja oraz okoliczno£ci, ┐e mimo zatracenia w│a£ciwej formy w okresie zabor≤w zawsze gra│ w jΩzyku polskim, a p≤ki m≤g│, stara│ siΩ dobieraµ warto£ciowy repertuar, oraz aktywnie reagowa│ na wydarzenia polityczne kraju. Bohomolec o£miesza│ zabobony , przes╣dy i inne wady sarmackie, a tak┐e powierzchowne uleganie wp│ywom i modom zagranicznym. Staruszkiewicz i Figlecki - 2 typy negatywnych bohater≤w w komediach. Teatr Narodowy nazwany tak dla odr≤┐nienia od zaspo│≤w cudzoziemskich wystΩpuj╣cych w Polsce przez ca│y XVIII wiek. 1768-1774 mia│ przerwΩ w dzia│alno£ci. 1774-1778 gra│ w Pa│acu Radziwi││owskim. 1779 - 1833 w sali teatralnej gmachu przy placu Krasi±skich, kierowali nim w≤wczas Wojciech Bogus│awski (1783-1785 ½╗ 1790-1794 ½╗ 1799-1814), L. Osi±ski (1814-1825). Z nazwiskiem W. Bogus│awskiego, kt≤ry w wielkich, prze│omowych dla Polski chwilach wystawia│ najwiΩksze sztuki. Ur. 9. IV. 1757 r. zm. 23. VII. 1829 w Warszawie. Aktor, re┐yser, dyrektor teatru, dramatopisarz. Zas│ugi jego dla teatru polskiego s╣ ogromne. W okresie upadku politycznego Polski walczy│ o ustalenie bytu Teatru Narodowego na rozmaitych terenach pa±stwa (szcz. Warszawa). Wychowywa│ aktor≤w (dawa│ wzory artystyczne, zapewnia│ pracΩ). 1811 - za│o┐y│ szko│Ω dramatyczn╣ w Warszawie. T│umacz librett i sztuk w│oskich m.in. Szekspira, Moliera. Najwa┐niejsza opera "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i G≤rale"). Teatr Narodowy zawiera│ tre£ci poznawcze (historiΩ, obyczaje, ┐ycie codzienne), czyli wychowywa│ spo│ecze±stwo.

SZKOLNICTWO

Stanis│aw Konarski (1700-1773) - prekursor szkolnictwa zreorganizowa│ szkolnictwo pijarskie (by│ pijarem). W 1740 r. za│o┐y│ Collegium Nobilium - szko│a dla syn≤w bogatych szlachcic≤w, patriotyczne wychowanie w duchu patriotycznych obowi╣zk≤w. G│≤wne reformy Konarskiego:Wprowadzi│ przedmioty £cis│e. Nacisk na przedmioty przyrodnicze. Samodzielna analiza i rozumowy spos≤b przyswajania wiedzy. ZastΩpowanie │aciny jΩzykiem polskim. Wprowadzenie jΩzyk≤w obcych. Wprowadzenie jΩzyka polskiego - jΩzyk pomocniczy. K│ad│ nacisk na wychowanie w duchu odpowiedzialno£ci obywatelskiej. K│ad│ nacisk na potrzebΩ rozumienia w procesie nauczania.

KEN - Komisja Edukacji Narodowej

Kontynuowa│a reformy Konarskiego. Reforma dotyczy│a wszystkich poziom≤w nauczania. Stopnie szkolnictwa: Szko│y Wy┐sze - Akademia Krakowska, Wile±ska - kt≤re nazwano szko│ami g│≤wnymi. Podlega│y im szko│y wydzia│owe (£rednie wy┐szego typu) oraz podwydzia│owe (£rednie ni┐szego typu) i te z koleji pe│ni│y nadz≤r nad szko│ami najni┐szego stopnia czyli parafialnymi.

Dzia│alno£µ KEN-u reformy :

Ograniczenie │aciny na rzecz jΩzyka polskiego, co wywo│a│o ogromn╣ replikΩ k≤│ zachowawczych i natrafi│o na op≤r starej kadry nauczycielskiej popartej przez opiniΩ szlacheck╣. Radykalnie zmieniony program nauczania. Najwa┐niejsze do tej pory by│y poetyka i retoryka, wysuniΩte na na plan pierwszy. KEN przywi╣zywa│a wagΩ do retoryki i logiki, starano siΩ rozbudziµ w uczniach umiejΩtno£µ logicznego my£lenia. Poetyce przywr≤cono analizΩ, interpretacjΩ tekst≤w (praca z tekstem) oraz rolΩ lektury. Wprowadzono na du┐╣ skalΩ zajΩcia praktyczne (teoria wprowadzana w praktyczne zajΩcia). Chodzi│o o to, aby wiedza by│a mniej abstrakcyjna (utwory antyczne zastΩpowano rodzimymi). Tematy do µwicze± zwi╣zane z ┐yciem, czerpano z literatury wsp≤│czesnej. Do szk≤│ £rednich wprowadzono obok │aciny nowo┐ytne jΩzyki obce: niemiecki i francuski, uczono te┐ matematyki, fizyki, botaniki, historii, geografii, higieny, za£ w szko│ach parafialnych: ogrodnictwo i rolnictwo. Ka┐dy ucze± mia│ poznaµ, zrozumieµ swoje przysz│e obowi╣zki obywatelskie i nauczyµ siΩ ┐yµ tak, aby "jemu by│o dobrze i z nim by│o dobrze". K│adziono nacisk na obywatelskie kszta│cenie m│odzie┐y (£wiadomo£µ patriotyczna, obowi╣zki wobec pa±stwa). Wyk│adano r≤wnie┐ £wieck╣ etykΩ. KEN zaleca│, aby w szko│ach jednakowo traktowaµ dzieci r≤┐nych stan≤w. UdostΩpnienie szk≤│ parafialnych dzieciom ch│opskim. Powo│anie KEN uwa┐ano za rozwi╣zanie pionierskie, za jeden ze sposob≤w ratowania ojczyzny. Towarzystwo Ksi╣g Elementarnych zajmowa│o siΩ opracowywaniem i wydawaniem podrΩcznik≤w szkolnych. Sekretarzem zosta│ pedagog ks. Grzegorz Piramowicz (1735-1801, sprawowa│ funkcjΩ kierownicz╣. W ci╣gu kilkunastu lat Towarzystwo wyda│o 27 typ≤w podrΩcznik≤w do r≤┐nych przedmiot≤w nauczania, niekt≤re z nich zyska│y opiniΩ najlepszych podrΩcznik≤w szkolnych w ≤wczesnej Europie.

Zas│ugi KEN-u

Zapewniono dobry status spo│eczny nauczycielowi. Pierwsza w Europie centralnej w│adza szkolna zale┐na bezpo£rednio od sejmu. Za│o┐ono z inicjatywy kr≤la w 1766 r. Szko│Ω Rycersk╣ zw. Korpusem Kadet≤w, komendantem by│ ks. Adam Kazimierz Czartoryski. Utrzymywano szko│y z fundusz≤w po zniesionym w 1773 r. zakonie jezuit≤w. Przeprowadzi│a reformy Akademii Krakowskiej (Uniwersytetu Jagiello±skiego) i Akademii Wile±skiej. Zorganizowa│a pa±stwowe, £wieckie szko│y o nowym programie nauczania, w kt≤rym │acina straci│a uprzywilejowane miejsce na rzecz jΩzyka ojczystego. Stworzy│a szko│y parafialne i udostΩpni│a je dzieciom ch│opskim. Przy pomocy Towarzystwa do Ksi╣g Elementarnych opracowa│a i wyda│a podrΩczniki szkolne"Gramatyka jΩzyka polskiego" i "Elementarz do szk≤│ parafialnych" Wychowanie wielu tysiΩcy Polak≤w na dobrych obywateli kraju. Uwolnienie o£wiaty spod wp│yw≤w Ko£cio│a. Inspiracja publicystyki (m.in. dyskusja w czasopismach nad modelem cz│owieka o£wieconego) i literatury piΩknej (np. powie£ci I. Krasickiego). KEN - 14. X. 1773 roku sejm postanowi│ i┐ sprawami o£wiaty i wychowania zajmie siΩ specjalnie w tym celu powo│ana Komisja Edukacji Narodowej. By│a ona jakby pierwszym ministerstwem o£wiaty w Polsce, tak┐e jednym z pierwszych w Europie. Prezesem KEN by│ I. Massalski, od 1776 r. M. J. Poniatowski, za£ najwybiniejszymi komisarzami: I. Potocki, A. K. Czartoryski, A. Zamoyski, H. Ko││╣taj. KEN podlega│o ca│e szkolnictwo polskie od Akademii Krakowskiej do szk≤│ parafialnych.