REWOLUCJA 1905 - 1906 NA ZIEMIACH POLSKICH.

Kiedy w 1904 r. zaczΩ│a siΩ wojna rosyjsko - japo±ska, polskie £rodowiska polityczne nie mog│y pozostaµ obojΩtne. Spo│ecze±stwo polskie zaboru rosyjskiego, choµ pozbawione mo┐liwo£ci jawnego ┐ycia politycznego, by│o w du┐ej czΩ£ci przygotowane do formu│owania swoich d╣┐e± i do walki o ich realizacjΩ.

Endecja zajΩ│a postawΩ wyczekuj╣c╣, jej przyw≤dca Dmowski wyruszy│ do Japonii. Tam te┐ wyjecha│ jeden z czo│owych dzia│aczy PPS , Pi│sudzki. Obaj spotkali siΩ na ulicach w Tokio, ale ka┐dy z nich przyby│ tam w innym celu. Pi│sudzki pragn╣│ nawi╣zania rozm≤w o ewentualnej pomocy Japonii dla przygotowa± powsta±czych w zaborze rosyjskim oraz o wsp≤│pracy w dziedzinie wywiadu i ewentualnych dzia│aniach sabota┐owych. Dmowski postanowi│ nie dopu£ciµ do realizacji tej awanturniczej, jak s╣dzi│ koncepcji. Japo±czycy chΩtniej przyjΩli sugestiΩ Dmowskiego. Po tej dziwnej wyprawie obaj dzia│acze wr≤cili do kraju, gdzie ju┐ narasta│y napiΩcia w zwi╣zku z wydarzeniami w Rosji.

G│≤wne ≤wczesne £rodowiska polityczne reprezentowa│y cztery koncepcje dzia│a±. Endecja uwa┐a│a, ┐e nale┐y wykorzystaµ sytuacjΩ w Rosji do uzyskania choµ ograniczonej autonomii, praw do jΩzyka polskiego w szkolnictwie i samorz╣dzie wiejskim, rezygnuj╣c z wszelkich dzia│a± gwa│townych, ┐╣da± niepodleg│o£ciowych i odcinaj╣c siΩ od ruch≤w rewolucyjnych.

Polska Partia Socjalistyczna nie by│a jednolita w swoich pogl╣dach, ale w ca│o£ci uznawa│a, ┐e nale┐y nasilaµ wszelkie dzia│ania ruchu rewolucyjnego, │╣cznie z elementami walki zbrojnej, w celu wywierania nacisku na carat, i ┐e "polska rewolucja" spo│eczno - narodowa, choµ uwzglΩdniaj╣c potrzeby rewolucji rosyjskiej, powinna formu│owaµ w│asne cele. W 1905 r. wysunΩ│a has│o odrΩbnej konstytuanty w Warszawie. Jednak┐e w samej PPS dochodzi│o do spor≤w miΩdzy tzw. starymi, kt≤r╣ to nazwΩ wprowadzi│ Pi│sudzki a "m│odymi". "Starzy" reprezentowali swoisty epigonizm powsta±czy i podkre£lali rolΩ tworzonej Organizacji Bojowo - Spiskowej -OBS, kt≤rej dzia│ania nie da│y siΩ sprowadziµ do ochrony manifestacji czy strajk≤w, a raczej stanowiµ zal╣┐ek polskiej si│y zbrojnej. "M│odzi" przywi╣zywali wiΩksz╣ wagΩ do masowego ruchu robotniczego i cel≤w spo│ecznych. Z kolei SDKPiL tzw. esdecja uwa┐a│a ca│o£µ ruchu rewolucyjnego w Kongres≤wce za integraln╣ czΩ£µ rewolucji rosyjskiej, od┐egnuj╣c siΩ od wszelkich hase│ narodowych. PPS chcia│a budowaµ ustr≤j socjalistyczny w niepodleg│ym pa±stwie polskim, SDKP uznawa│a , ┐e zwyciΩstwo miΩdzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelk╣ niewolΩ i zarazem problem miΩdzy pa±stwami.

Pierwszymi masowymi wyst╣pieniami, zorganizowanymi przez PPS, sta│y siΩ manifestacje antywojenne, z kt≤rych najwiΩksza odby│a siΩ w Warszawie na placu Grzybowskim w listopadzie 1904 r.. Wtedy to po ataku policji na manifestant≤w z t│umu pad│y strza│y.

W styczniu dosz│a do Kr≤lestwa Polskiego wiadomo£µ o "krwawej niedzieli", a nastΩpnie kolejne informacje o potΩ┐niej╣cym ruchu rewolucyjnym ogarniaj╣cym ca│╣ RosjΩ. Zar≤wno PPS, jak i SDKPiL zorganizowa│y w pierwszych miesi╣cach 1905 r. liczne solidarno£ciowe strajki i demonstracje. Od lutego zacz╣│ siΩ strajk m│odzie┐y gimnazjalnej pod has│em polonizacji szkolnictwa i zarazem zmiany stosunk≤w panuj╣cych w szko│ach. Zaowocowa│y d│ugoletnie dzia│ania Zetu. »adne z polskich ugrupowa± nie mog│o potΩpiµ walki m│odzie┐y o polonizacjΩ szk≤│. Ale endecja stara│a siΩ, by ruch ten nie zosta│ zwi╣zany z d╣┐eniami rewolucyjnymi, pr≤bowa│a nie dopu£ciµ do przejΩcia jego kierownictwa przez partie socjalistyczne, a ugodowcy zamierzali doprowadziµ do tego, ┐eby m│odzie┐ ograniczy│a siΩ do wysy│ania petycji do cara.

Drugim wielkim ruchem by│a walka gmin wiejskich o prawo u┐ywania w urzΩdach jΩzyka polskiego. Po raz pierwszy ch│opstwo tak masowo przyst╣pi│o do walki o prawa narodowe. ZaczΩ│y siΩ te┐ strajki robotnik≤w rolnych i walki o serwitury. Jednocze£nie narasta│ ruch robotniczy. Dosz│o do masowych obchod≤w £wiΩta 1 Maja. W czerwcu w úodzi trwa│y parodniowe krwawe walki robotnik≤w polskich i ┐ydowskich z policj╣ i wojskiem. Pad│o w nich ponad 100 os≤b. Rozszerza│a swoj╣ dzia│alno£µ Organizacja Bojowo - Spiskowa. Stefan Okrzeja by│ pierwszym bojownikiem , kt≤rego stracono w lipcu 1905 r. na stokach Cytadeli, po pr≤bie zamachu na posterunek policji. Masowo£µ wyst╣pie±, coraz czΩstsze walki zbrojne wytworzy│y w Kr≤lestwie sytuacjΩ rewolucyjno - powsta±cz╣. W sierpniu nowym genera│- gubernatorem zosta│ Gieorgij Ska│on, kt≤ry mia│ za zadanie przywr≤ciµ porz╣dek. Na razie by│o to jednak niemo┐liwe. Carat poszed│ na pewne ustΩpstwa, przywr≤cono prawa swobodnej dzia│alno£ci Ko£cio│a rzymskokatolickiego, zaprzestano prze£ladowa± unit≤w, w czerwcu zezwolono na u┐ywanie jΩzyka polskiego w gminach, a w po│owie paƒdziernika na tworzenie prywatnych szk≤│ polskich. W paƒdzierniku car wyda│ manifest zapowiadaj╣cy wybory do Dumy i wprowadzenie swob≤d obywatelskich. Jednak┐e nastΩpnego dnia wielka manifestacja na placu Teatralnym w Warszawie zosta│a rozpΩdzona przez ┐andarmeriΩ. Zabito ok. 40 os≤b. Dnia 11 listopada w Kr≤lestwie og│oszono stan wojenny, kt≤rego przywr≤cenie spowodowa│o dwie odmienne reakcje. Centralny Komitet Robotniczy, w│adza PPS, og│osi│ w grudniu 1905 r. manifest wzywaj╣cy ca│e spo│ecze±stwo do pe│nego bojkotu w│adz rosyjskich - miano zaniechaµ p│acenia podatk≤w, nie za│atwiaµ ┐adnych spraw w urzΩdach rosyjskich. Endecja natomiast wys│a│a delegacjΩ do Petersburga w celu przedstawienia propozycji nadania przez cara autonomii Kr≤lestwu Polskiemu, w zamian za pomoc w t│umieniu ruchu rewolucyjnego. Liczono, ┐e Kongres≤wka uzyska autonomiΩ na wz≤r Finlandii, │╣czyµ j╣ z Rosj╣ bΩdzie osobna cara, polityka zagraniczna, celna, ale ca│o£µ administracji znajdzie siΩ w rΩkach polskich. Na porozumienie z caratem liczyli te┐ ugodowcy, kt≤rzy pod koniec 1905 r. utworzyli Stronnictwo Polityki Realnej.

»adna z tych inicjatyw nie przynios│a po┐╣danych rezultat≤w, ruch rewolucyjny zamiera│. Ani spo│ecze±stwa polskiego nie by│o staµ na pe│ne zakwestionowanie panuj╣cego porz╣dku, ani carat w obliczu wygasaj╣cej rewolucji nie widzia│ potrzeby ustΩpstw wobec Polak≤w. W 1906 r. coraz mniej by│o masowych wyst╣pie± w Kr≤lestwie, rozszerzy│a siΩ natomiast dzia│alno£µ OBS. W kwietniu OBS zorganizowa│a ucieczkΩ 10 wiΩƒni≤w z Pawiaka, pod dow≤dztwem Jana Gorzechowskiego. W sierpniu 1906 r. dosz│o do tzw. krwawej £rody, jednoczesnego ataku na kilkadziesi╣t posterunk≤w policji, w listopadzie do napadu pod Rogowem na poci╣g wioz╣cy pieni╣dze. Spory miΩdzy polskimi ugrupowaniami przerodzi│y siΩ w otwart╣ walkΩ. Bojowcy PPS £cierali siΩ z utworzonym przez narodowc≤w Narodowym Zwi╣zkiem Robotniczym. Dosz│o do krwawych starµ w úodzi. Og≤│em w tych bratob≤jczych walkach zginΩ│o ponad 300 bojowc≤w po obu stronach. Stopniowo dzia│ania niekt≤rych grup OBS zaczΩ│o przybieraµ charakter kryminalny, organizacja s│ab│a, w ko±cu 1906 r. zosta│a decyzj╣ w│adz PPS rozwi╣zana.

Wydarzenia 1905 - 1906 r. kt≤re mo┐na nazwaµ zar≤wno "czwartym powstaniem", jak i "pierwsz╣ rewolucj╣", zostawi│y po sobie Kr≤lestwo w gruntownie zmienionej sytuacji w stosunku do stanu poprzedzaj╣cego ten okres " przyspieszenia historycznego". W Kongres≤wce mog│y odt╣d dzia│aµ legalne ruchy polityczne. W wyborach do Dumy wziΩ│o udzia│ Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne, w Dumie zawi╣za│o siΩ Ko│o Polskie.

Powsta│a ca│a sieµ legalnych instytucji ┐ycia narodowego min. Warszawskie Towarzystwo Naukowe, Towarzystwo Bibliotekarzy, Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich, Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Kurs≤w Naukowych. Abramowski i Wojciechowski zaczΩli organizowaµ ruch sp≤│dzielczy. Funkcjonowa│y polskie szko│y prywatne, zel┐a│a cenzura. Rozszerzy│y siΩ ramy r≤┐nych form aktywno£ci spo│ecznej, za kt≤r╣ nie grozi│o ju┐ wiΩzienie czy zsy│ka. ZaczΩ│o powstawaµ ustawodawstwo pracy. Legalnie mog│y dzia│aµ r≤┐ne zwi╣zki zawodowe. Zak│ada│y je zar≤wno SDKPiL, jak i PPS. Powsta│y tworzone z inicjatywy endecji, tzw. polskie zwi╣zki do kt≤rych nie przyjmowano robotnik≤w ┐ydowskich. Duchowie±stwo katolickie patronowa│o katolickim zwi╣zkom robotnik≤w, a z kolei Bund - skupiaj╣cym robotnik≤w ┐ydowskich. Nast╣pi│y przetasowania na scenie politycznej i krystalizacja program≤w. Endecja wyraƒnie sformu│owa│a koncepcjΩ taktycznej ugody z Rosj╣. Polityka ugodowa doprowadzi│a do secesji w obozie narodowym, tzw. Frondy. Narodowy Zwi╣zek Robotniczy i wielu m│odych, tworz╣cych grupΩ Zarzewie zerwa│o z endecj╣.

W PPS nast╣pi│ otwarty roz│am na PPS - FrakcjΩ Rewolucyjn╣, przybieraj╣c╣ w coraz wiΩkszym stopniu formΩ ruchu niepodleg│o£ciowego ( J.Pi│sudzki,W.Jodko Narkiewicz), i PPS - LewicΩ ( F. Kon, B. Szapiro ). PPS - Frakcja przenios│a sw╣ dzia│alno£µ do Galicji. W Kr≤lestwie narodzi│ siΩ ruch ludowy. Ch│opi, kt≤rzy wykazali swoj╣ chΩµ i umiejΩtno£µ aktywnego uczestnictwa w ┐yciu narodowym, utworzyli w

1904 r., jeszcze pod kierunkiem inteligent≤w, Polski Zwi╣zek Ludowy, kt≤ry mia│ prowadziµ pracΩ o£wiatow╣ i sp≤│dzielcz╣. Po jego rozwi╣zaniu przez w│adze w 1907 r. ruch ludowy skupi│ siΩ wok≤│ pisma "Zaranie", st╣d nazywano go zaraniarskim. G│≤wn╣ rolΩ odgrywali w nim Irena Kosmowska i Tomasz Nocznicki. Ruch ten zacz╣│ konkurowaµ na wsi z endecj╣ i odbieraµ jej klientelΩ. W 1906 r. SDKPiL i Bund sta│y siΩ autonomicznymi czΩ£ciami Socjaldemokratycznej Partii Robotnik≤w Rosji. Rok 1905 przyni≤s│ umasowienie ruch≤w politycznych - PPS , Bund, SDKPiL dosz│y do kilkudziesiΩciu tysiΩcy cz│onk≤w.