Napoleon Bonaparte

Napoleon Bonaparte 15 sierpnia 1769 r. w mie£cie Ajaccio na Korsyce Letycja Bonaparte, dziewiΩtnastoletnia ┐ona pewnego miejscowego szlachcica zajmuj╣cego siΩ praktyk╣ adwokack╣, urodzi│a dziecko. W ten spos≤b powiΩkszy│a siΩ rodzina Carla Bonaparte, niezamo┐nego korsyka±skiego adwokata. Nazwano go Napoleon. Ojciec postanowi│ wychowaµ ch│opca na mod│Ω francusk╣ (nie korsyka±sk╣) i gdy ten podr≤s│, umie£ci│ go na koszt rz╣du w jednej z wojskowych szk≤│ we Francji.

Wyspa Korsyka, nale┐╣ca przez wiele lat do handlowej Republiki Genue±skiej zosta│a sprzedana w 1768 roku kr≤lowi francuskiemu Ludwikowi XV i w 1769 roku og│oszono oficialnie przynale┐no£µ Korsyki do Francji. W spos≤b ten dzieci±stwo Napoleona przypad│o na ten w│a£ciwie okres, kiedy na wyspie tak ┐ywy by│ jeszcze ┐al za nagle utracon╣ niezale┐no£µ polityczn╣. Warunki ┐ycia tej odciΩtej od ca│ego £wiata wyspy, z tej do£µ jeszcze dzik╣ ludno£ci╣ w g≤rach i gΩstwinach le£nych, z wiecznymi walkami poszczeg≤lnych klan≤w, z wendet╣, ze starannie ukrywan╣, ale zaciek│╣ nienawi£ci╣ do zaborc≤w, Francuz≤w, pozostawi│y g│Ωbokie £lady w m│odzie±czej duszy ma│ego Napoleona. Na pocz╣tku 1779 roku, po ┐mudnych staraniach, uda│o siΩ ojcu odwieƒµ dw≤ch starszych syn≤w û J≤zefa i Napoleona û do Francji i umie£ciµ ich w kolegium w Antun, na wiosnΩ tego┐ roku dziesiΩcioletni stypendysta zosta│ przeniesiony i umieszczony w szkole wojskowej w Brienne, we wschodniej Francji. Napoleon uczy│ siΩ doskonale. Pozna│ £wietnie historiΩ Grecji i Rzymu. Poci╣ga│a go r≤wnie┐ matematyka i geografia. W 1784 r., maj╣c lat piΩtna£cie, Napoleon uko±czy│ pomy£lnie naukΩ w szko│Ω w Brienne i przeni≤s│ siΩ do szko│y wojskowej w Pary┐u, po uko±czeniu kt≤rej oficerowie wstΩpowali do armii. Napoleon gorliwie s│ucha│ wyk│ad≤w i czyta│. Mia│ siΩ tu czego i u kogo uczyµ. Lecz w pierwszym roku nauki spad│o na niego nieszczΩ£cie: do szko│y wojskowej w Pary┐u wst╣pi│ w ko±cu paƒdziernika 1784r., w lutym za£ roku nastΩpnego zmar│ jego ojciec Carlo Bonaparte. Rodzina pozosta│a prawie bez £rodk≤w do ┐ycia. W starszym bracie Napoleona, J≤zefie, nie pok│adano ┐adnych nadziei, by│ bowiem niezdolny i leniwy. Szesnastoletni wojak wzi╣│ na swe barki troskΩ o matkΩ, braci i siostry. Po roku przebywania w paryskiej szkole wojskowej, 30 paƒdziernika 1785 r., wst╣pi│ do armii w stopniu podporucznika i wyjecha│ do pu│ku stacjonuj╣cego na po│udniu, w mie£cie Valence. CiΩ┐kie by│o ┐ycie m│odego oficera. WiΩksz╣ czΩ£µ pensji posy│a│ matce, pozostawiaj╣c dla siebie tylko tyle, ile by│o konieczne na najskromniejsze utrzymanie; nie pozwala│ sobie na ┐╣dan╣ rozrywkΩ. Sw≤j wolny czas spΩdza│ na czytaniu ksi╣┐ek, kt≤re po┐ycza│ mu ksiΩgarz. Najbardziej interesowa│y go ksi╣┐ki z dziedziny historii wojen, matematyki i geografii oraz opisy podr≤┐y. We wrze£niu 1786 r., otrzyma│ d│u┐szy urlop i uda│ siΩ do ojczystego Ajaccio, aby za│atwiµ materialne sprawy swojej rodziny. Napoleon powr≤ci│ do Francji w czerwcu 1788 r., a wkr≤tce potem przeniesiono go wraz z jego pu│kiem do miasta Auxonne. Tutaj mieszkaj╣c w koszarach nadal z uprzedni╣ zach│anno£ci╣ czyta│ absolutnie wszystko, a zw│aszcza dzie│a z dziedziny zagadnie± militarnych. To w│a£nie w Auxonnne zabiera siΩ do pi≤ra i pisze niewielki traktat o balistyce (ôO miotaniu bombö). We wrze£niu 1791 r. znalaz│ siΩ zn≤w na Korsyce, dok╣d uda│o mu siΩ otrzymaµ przeniesienie s│u┐bowe. Kiedy w kwietniu 1792 r. rozgorza│a walka pomiΩdzy duchowie±stwem, stoj╣cym ca│kowicie za separatyst╣ Paolim, i przedstawicielami w│adz rewolucyjnych, Bonaparte kaza│ strzelaµ do zbuntowanych t│um≤w, atakuj╣cych oddzia│ wojskowy, sta│ siΩ jednym z podejrzanych dla w│adz francuskich. Odwo│ano go do Pary┐a, gdzie zaraz po przyjeƒdzie musia│ wyt│umaczyµ siΩ w Ministerstwie Spraw Wojskowych ze swego nieco niewyraƒnego zachowania siΩ na Korsyce. Przyby│ on do stolicy w ko±cu maja 1792 r. i by│ naocznym £wiadkiem burzliwych wypadk≤w rewolucyjnych tego lata. Raz jeszcze znalaz│ siΩ na Korsyce. Przyjecha│ tam w momencie, gdy Paoli ostatecznie zdecydowa│ siΩ oderwaµ KorsykΩ od Francji i wszed│ w porozumienie z Anglikami. Na kr≤tko przed opanowaniem wyspy przez Anglik≤w, po wielu niebezpiecznych przygodach, uda│o siΩ Napoleonowi zbiec wraz z matk╣ i ca│╣ rodzin╣. By│o to w czerwcu 1793 r. Zaledwie uciekli, a ju┐ dom zosta│ spl╣drowany przez separatyst≤w, sprzymierze±c≤w Paolego. RozpoczΩ│y siΩ lata wielkiego niedostatku. Liczna rodzina by│a ca│kowicie zrujnowana i m│ody kapitan musia│ utrzymaµ matkΩ i siedmioro rodze±stwa. Umie£ci│ ich, jak siΩ da│o, najpierw w Tulonie, potem w Marsylii. Prowadzi│ ┐ycie pe│en trosk. Na po│udniu Francji wybuch│o powstanie przeciw rewolucji. W 1793 r. w Tulonie rojali£ci wypΩdzili przedstawicieli w│adz rewolucyjnych i wezwali na pomoc flotΩ angielsk╣, znajduj╣c╣ siΩ w≤wczas na p≤│nocnych wodach Morza îr≤dziemnego. Armia rewolucyjna obleg│a Tulon od strony l╣du. OblΩ┐enie prowadzone by│o nieudolne. Przeprowadzony w pierwszych dniach listopada szturm nie uda│ siΩ. Dowodz╣cy w≤wczas genera│ Doppet wbrew zdaniu Bonapartego w decyduj╣cej chwili nakaza│ odwr≤t. B│╣d ten sprawi│ ┐e Napoleon zosta│ ranny, gdy osobi£cie prowadzi│ oddzia│ do ataku. Po d│ugich sprzeciwach i zwlekaniach ze strony wy┐szych w│adz, kt≤re nie mia│y wielkiego zaufania do zupe│nie nie znanego m│odzie±ca znajduj╣cego siΩ przypadkowo w obozie, nowy dow≤dca, Dugommier, pozwoli│ mu wreszcie zrealizowaµ sw≤j projekt. Rozmie£ciwszy wojsko wed│ug swego planu, po ostrej kanonadzie Napoleon zdoby│ szturmem fort I`Eguillette, g≤ruj╣cy nad Red╣, i rozpocz╣│ obstrza│ nieprzyjacielskiej floty. 17 grudnia, po dw≤ch dniach w£cieklej konanody, republikanie ruszyli do ataku na twierdzΩ. Po zaciek│ej walce szturmuj╣cy zostali odrzuceni, podtrzyma│ ich jednak oddzia│ rezerwowy przywiedziony przez Bonapartego. Zdecydowa│o to o zwyciΩstwie. Sta│o siΩ to 17 grudnia 1793 r. By│a to pierwsza zwyciΩska bitwa Napoleona. Rozkazem z dnia 14 stycznia 1794 r. mianowano Napoleona Bonaparte genera│em brygady. Mia│ w≤wczas 24 lata. Wiosn╣ i w pocz╣tkach lata komisarze Konwencji na po│udniu przygotowywali najazd na Piemont we W│oszech p≤│nocnych, aby stamt╣ d zagroziµ Austrii. Komitet Ocalenia Publicznego waha│ siΩ. Dzia│aj╣c za po£rednictwem Augustyna Robespierre`a Bonaparte m≤g│ mieµ nadziejΩ, i┐ uda mu siΩ zrealizowaµ swoje marzenia i wzi╣µ udzia│ w zdobyciu W│och. Jednak plany te nie mia│y zrealizowaµ siΩ w 1794 r. Nieoczekiwane aresztowania ludzi stoj╣cych blisko zwolennik≤w obalonego rz╣du min. Maksymiliana Robespierre`a, jego brata Augustyna, Saint-Justa a nastΩpnie stracenie wszystkich bez s╣du zagrozi│o ┐yciu Napoleona. Jednak po czterdziestu dniach jakie przebywa│ w wiΩzieniu wypuszczono go na wolno£µ. W tym samym czasie spotka│a Bonapartego kolejna przykro£µ. Komitet Ocalenia Publicznego nieoczekiwanie rozkaza│ mu jechaµ do Wandei dla u£mierzenia buntu. Kiedy genera│ Bonaparte przyby│ do Pary┐a dowiedzia│ siΩ, ┐e oddaj╣ mu dow≤dztwo nad brygad╣ piechoty. By│ artylerzyst╣ i w piechocie nie mia│ zamiaru s│u┐yµ. PomiΩdzy nim i cz│onkiem Komitetu Aubry`m wybuch│a gwa│towna sprzeczka, po kt≤rej Bonaparte poda│ siΩ do dymisji. I znowu znalaz│ siΩ w nΩdzy. Wreszcie w sierpniu r. 1795 zosta│ przydzielony jako genera│ artylerii do Topograficznego Wydzia│u Komitetu Ocalenia Publicznego. W wydziale Topograficznym uk│ada│ ôinstrukcjeö dla w│oskiej armii republika±skiej dzia│aj╣cej na terenie Piemontu. W ci╣gu tych miesiΩcy nie przestawa│ siΩ uczyµ i czytaµ. Stanowisko zajmowane przez Napoleona nie przynios│o du┐ych dochod≤w, tote┐ nieraz jedn╣ mo┐liwo£µ zjedzenia obiadu dawa│a mu wizyta u pa±stwa Pernot, kt≤rzy przyjmowali go bardzo serdecznie. Rok 1895 by│ jednym z punkt≤w zwrotnych w historii francuskiej rewolucji. W roku 1796 otrzyma│ naczelne dow≤dztwo nad armi╣ w│osk╣. Kampania w│oska otworzy│a szereg jego zwyciΩskich wojen, kt≤re zrobi│y ze± w│adcΩ Francji i Europy. Pobiwszy Austryjak≤w pod Lodi, obleg│ MantuΩ, pobi│ armie id╣ce na odsiecz pod Castiglione, Bassano, Arco│e i Rivoli, zdoby│ twierdzΩ, zmusi│ papie┐a do pokoju w Tolentino, AustriΩ za£ do traktatu w Campo Farmio (1797), kt≤ry ustali│ strefΩ wp│yw≤w austryjackich i francuskich we W│oszech. Chc╣c zadaµ cios £miertelny g│≤wnej przeciwniczce Francji, Anglii, przedsiΩwzi╣│ w 1789 roku wyprawΩ do Egiptu, rozgromiwszy Maneluk≤w pod Piramidami zaj╣│ Kair. Udany podb≤j Egiptu zosta│ zneutralizowany atakiem Wielkiej Brytanii, kt≤ra pod wodz╣ Horacego Nelsona zniszczy│a desantow╣ flotΩ Napoleona 1 sierpnia 1798 pod Abukirem, co spowodowa│o uwiΩzienie zwyciΩskiej armii francuskiej w Egipcie. Wkroczy│ do Syrii, napotka│ na niez│omny op≤r pod twierdz╣ Akkonem, wr≤ci│ do Egiptu, pokona│ Turk≤w pod Abukir. Z gazet przes│anych mu z│o£liwie przez Anglik≤w dowiedzia│ siΩ o postΩpach drugiej koalicji anty francuskiej, o utracie przez Francuz≤w W│och i zagro┐eniu samej Francji. Podj╣│ decyzjΩ powrotu i odp│yn╣│ z garstk╣ przyjaci≤│ do Francji, zostawiaj╣c swoich ┐o│nierzy pod genera│a Jeana Baptiste Klebera. Francuzi utrzymali siΩ do 1801 roku po czym musieli kapitulowaµ. Wyprawa egipska pod wzglΩdem politycznym i wojskowym przynios│a ca│kowit╣ klΩskΩ. Przyby│y do Francji (9 paƒdziernika 1799r.) Napoleon cieszy│ siΩ popularno£ci╣ w£r≤d grup bur┐uazji francuskiej, kt≤ra obawia│a siΩ dalszego wp│ywu rojalist≤w. Dysponuj╣c tak wp│ywowym poparciem, u┐y│ wojska i dokona│ bezkrwawego zamachu stanu 18-19 brumaireÆa (9-10 listopada 1799). Obalaj╣c dyrektoriat zainaugurowa│ we Francji piΩtnastoletni okres swoich rz╣d≤w osobistych, kt≤rych pierwszy etap, 1799-1804, nosi nazwΩ konsulatu. System, w kt≤rym centraln╣ w│adzΩ wykonawcz╣ pe│ni│o kolegium trzech konsul≤w z Bonapartym jako Pierwszym Konsulem. Dwaj pozostali byli od niego ca│kowicie zale┐ni, ich w│adza mia│a charakter dekoracyjny. Konstytucja VIII 1799 roku rozpoczΩ│a dzie│o przebudowy Francji. Napoleon wyko±czy│ i scentralizowa│ administracjΩ, pozwoli│ na powr≤t emigrantom, zawar│ pok≤j z Ko£cio│em (konkordat 1802r.), wprowadzi│ r≤wno£µ prawa Kodeks Napoleo±ski 1807r.). na zewn╣trz z│ama│ op≤r Austrii (bitwa pod Marengo w 1800, pok≤j w Luneville 1801r.), zawar│ honorowy pok≤j z Angli╣ w Amiens w 1802 roku. W wyniku sukces≤w odnoszonych w polityce wewnΩtrznej oraz podboj≤w militarnych 1804 roku senat obra│ Napoleona dziedzicznym cesarzem Francuz≤w, co zatwierdzi│ plebiscyt 3,5 milionami g│os≤w. R≤wnie┐ Napoleon przybra│ tytu│ kr≤la W│och.

PomiΩdzy cesarstwem francuskim a Europ╣ panowa│y stosunki naprΩ┐one, zw│aszcza przoduj╣ca potΩga morska, handlowa i kolonijna jak╣ by│a Anglia, nie mog│a znie£µ hegemonii Napoleona na kontynencie. William Pitt doprowadzi│ do skutku 1805 roku trzeci╣ koalicjΩ, ale Napoleon podbi│ Austryjak≤w pod Ulm, nastΩpnie w bitwie trzech cesarzy pod Austerlitz zniszczy│ armiΩ austryjack╣ i rosyjsk╣ i zawar│ w Preszburgu pok≤j z Austri╣, uzyskuj╣c panowanie nad W│ochami i Niemcami. W 1806 roku stworzy│ Zwi╣zek Re±ski, do kt≤rego przyst╣pili ksi╣┐Ωta niemieccy. NastΩpnie pokona│ Prusy pod Jen╣ i Auerstedtem, zaj╣│ Berlin i wkroczy│ do Polski. Po nierozstrzygniΩtej bitwie pod Prusk╣ I│aw╣ rozgromi│ Rosjan 14 czerwca 1807r. pod Frydl╣dem, na zajeƒdzie w Tyl┐y 28 czerwca 1807r. pojedna│ siΩ z cesarzem Aleksandrem i zawar│ z nim przymierze. Prusy musia│y wyrzec siΩ po│owy terytorium. Za zgod╣ cara Rosji Napoleon utworzy│ z drugiego i trzeciego zaboru pruskiego KsiΩstwo Warszawskie. W celu zgniecenia g│≤wnego wroga, Anglii og│osi│ Napoleon Bonaparte blokadΩ kontynentaln╣, spodziewaj╣c siΩ pozbawiµ j╣ stosunk≤w handlowych z Europ╣. PotΩga Napoleona osi╣gnΩ│a sw≤j punkt szczytowy, r≤wnocze£nie jednak pocz╣│ siΩ budziµ op≤r ujarzmionych i dra┐nionych narod≤w. Blokada kontynentalna rodzi│a sprzeciw wobec dominacji napoleo±skiej Francji. Sta│o siΩ to widoczne, gdy cesarz Francuz≤w przyst╣pi│ do dzia│a± wojennych w Hiszpanii i Portugalii, maj╣cych na celu podporz╣dkowanie r≤wnie┐ i tych kraj≤w systemowi blokady i rz╣dom francuskim. Gdy Napoleon zmusi│ w 1807 roku kr≤la hiszpa±skiego do abdykacji i osadzi│ na tronie swojego brata J≤zefa wybuch│o powstanie ludowe, kt≤re poparte przez AngliΩ, zako±czy│o siΩ w 1813 roku klΩsk╣ Francuz≤w. ZachΩcona tym Austria rozpoczΩ│a now╣ wojnΩ. W 1809 roku zaatakowa│a ona min. KsiΩstwo Warszawskie. W trudnej kampanii wojennej zdo│a│o ono siΩ nie tylko obroniµ sw≤j byt (bitwa pod Raszynem), lecz r≤wnie┐ po zwyciΩstwach ksiΩcia J≤zefa Poniatowskiego w Galicji û zaj╣µ czΩ£µ zaboru austryjackiego i powiΩkszyµ swoje terytorium. Austria raz jeszcze zosta│a pokonana przez Napoleona (bitwa pod Wagram, 1809r.) i zmuszona do kolejnych ustΩpstw. W dodatku cesarz Franciszek musia│ wydaµ swoj╣ c≤rkΩ MariΩ LuizΩ za Napoleona, kt≤ry rozwi≤d│ siΩ z sw╣ bezdzietn╣ ┐on╣, J≤zefin╣. Chc╣c tym skuteczniej przeprowadziµ izolacjΩ Anglii, zaatakowa│ Napoleon w 1810 roku HolandiΩ i Niemcy p≤│nocne. Tym czasem sojusz z Aleksandrem uleg│ rozk│adowi, w 1812 nast╣pi│o zerwanie. Bonaparte wyprawi│ siΩ z ôwielk╣ armi╣ö na MoskwΩ i po zwyciΩstwach pod Smole±skiem i we wrze£niu 1819 roku pod Borodinem zaj╣│ j╣; jednak┐e wzniecony przez Rosjan po┐ar zmusi│ go do odwrotu, w trakcie kt≤rego wojsko jego wyginΩ│o wskutek g│odu, zimna i rosyjskiej pogoni. KlΩska Napoleona sta│a siΩ has│em utworzenia nowej koalicji i powstania niezadowolonych lud≤w: w pierwszym rzΩdzie Niemcy pod przewodnictwem Prus zerwa│y siΩ do tzw. ôwojny o wyzwolenieö. Mimo zwyciΩstw pod Lutzen, Budziszynem, i Dreznem, Napoleon uleg│ przemocy z│╣czonych przeciwnik≤w ôw bitwie narod≤wö pod Lipskiem w paƒdzierniku 1813 roku. ZepchniΩty na terytorium Francji po kilku klΩskach abdykowa│ w Fontainebleau, zachowuj╣c tytu│ carski i panowanie nad wysp╣ Elb╣. W marcu 1814 roku dosz│o do kapitulacji Pary┐a. Na tron powo│any zosta│ brat Ludwika VI Ludwik VIII. Napoleon wygnany na ElbΩ pilnie £ledzi│ nastroje w swoim kraju, gdzie szerzy│y siΩ obawy przed powrotem burbo±skiego absolutyzmu. Napoleon w przekonaniu, ┐e znajdzie poparcie spo│ecze±stwa zdecydowa│ siΩ na brawurow╣ akcjΩ (100 dni). Uciek│ z Elby, wyl╣dowa│ na wybrze┐u Francji i ruszy│ ku Pary┐owi. Zaalarmowane mocarstwa europejskie zmobilizowa│y swe wojska. Na terenie dzisiejszej Belgii û w ostatecznej swej bitwie z wojskami angielskimi û pod Waterloo 18 czerwca 1815 roku Napoleon poni≤s│ klΩskΩ. Pokonany Napoleon û jako pozbawiony tytu│u cesarskiego wiΩzie± Brytyjczyk≤w û zosta│ przewieziony na WyspΩ îwiΩtej Heleny. Rz╣d angielski po otrzymaniu wiadomo£ci, ┐e cesarz znajduje siΩ na pok│adzie ôBellerophonuö postanowi│ wys│aµ Bonapartego na wysepkΩ nale┐╣c╣ do Anglik≤w a mianowicie wyspΩ £w. Heleny. Teraz po Stu Dniach , Napoleon wydawa│ siΩ coraz groƒniejszy. Ponowne pojawienie siΩ cesarza we Francji wywo│aµ by mog│o now╣ retytucjΩ cesarstwa i nowy wybuch wojny europejskiej. Ju┐ ze wzglΩdu na swe po│o┐enie na oceanie i odleg│o£µ od l╣du gwarantowa│a Wyspa îw. Heleny niemo┐liwo£µ powrotu Napoleona. Na wyspΩ przys│ano tak┐e ca│y oddzia│ wojska, kt≤ry rozlokowano po ca│ej wyspie, aby pilnowali wiΩƒnia. Podczas ostatnich ju┐ lat swojego ┐ycia cesarz wiedzia│ ┐e to ju┐ jego koniec, tak wiΩc aby ludzko£µ nie zapomnia│a jego dokona± zacz╣│ dyktowaµ Las Cases`owi swe wspomnienia. Straszne b≤le wewnΩtrzne zaczynaj╣ powtarzaµ siΩ coraz czΩ£ciej od marca 1821 r. 5 kwietnia kiedy doktor Arnott zakomunikowa│ ┐e stan chorego bardzo siΩ pogarsza , Napoleon rozkaza│ hrabiemu Montholonowi spisaµ pod jego dyktando testament. Dnia 5 maja 1821 r. o godzinie sz≤stej przed wieczorem cesarz zako±czy│ ┐ycie. Ostatnimi s│owami umieraj╣cego, dos│yszanymi przez stoj╣cych u wezg│owia by│y: ôFrancjaàarmiaàawangardaàö.