»ycie Johanna Sebastiana Bacha

Johann Sebastian Bach urodzi│ siΩ w 1685r. w Eisenach w Turyngii, g│Ωboko w sercu Niemiec. By│ najm│odszym cz│onkiem wielkiej dynastii, kt≤ra przez 200 lat obdarza│a region utalentowanymi muzykami. Sam Bach wywodzi│ sw≤j muzyczny rodow≤d od prapradziadka, Veita Bacha, m│ynarza graj╣cego na flecie. W 1695r. najm│odsze pokolenie rodziny zosta│o ca│kiem osierocone. Matka Johanna Sebastiana zmar│a , kiedy mia│ dziewiΩµ lat , a ojciec- uzdolniony organista i skrzypek - rok p≤ƒniej. Te tragiczne okoliczno£ci w pewnym sensie okaza│y siΩ jednak dla ch│opca dobroczynne: trafi│ pod opiekΩ do starszego brata , Johanna Christopha, organisty w pobliskim Ohrduf, kt≤ry zadba│ o jego wszechstronne i intensywne muzyczne wykszta│cenie. M│ody Bach pobiera│ lekcje obejmuj╣ce zakres od teorii muzyki po sztukΩ budowy organ≤w i uczΩszcza│ do lokalnej szko│y, jak na owe czasy bardzo postΩpowej.

Bach organista

W 1700r. Bach zosta│ ch≤rzyst╣ w szkole przyklasztornej pod wezwaniem £w. Micha│a w Lⁿneburgu, oddalonym o ponad 300 km od domu rodzinnego. Mia│ wtedy 15 lat. Zapozna│ siΩ w≤wczs z tw≤rczo£ci╣ wielkich organist≤w epoki: Georga B÷hma, mieszka±ca Lⁿneburga, oraz - przy okazji czΩstych wizyt w Hamburgu - wielkiego Adama Reinkena. Te okoliczno£ci ugruntowa│y jego fascynacjΩ muzyk╣ organow╣. Kariera ch≤ralna Bacha zako±czy│a siΩ w 1702r., kiedy zacz╣│ przechodziµ mutacjΩ. W 1703r. podj╣│ na kr≤tko pracΩ w orkiestrze na jednym z pomniejszych dwor≤w weimarskich, a nied│ugo potem otrzyma│ propozycjΩ objΩcia stanowiska organisty i opiekuna ch≤ru w nowym ko£ciele w Arnstadt. Wsp≤│cze£ni znali Bacha jako bardzo skromn╣ osobΩ. Zda┐ylo siΩ ponoµ, ┐e pewien wydawca maj╣cy na swoim koncie seriΩ biografii s│awnych postaci zwr≤ci│ siΩ do niego z pro£b╣ o zdradzenie kilku szczeg≤│≤w z ┐ycia osobistego z zamiarem wydania tomu po£wiΩconego kompozytorowi. Bach odm≤wi│ grzecznie, lecz stanowczo. Z drugiej strony kompozytor mia│ poczucie swego talentu i na tym tle czesto popada│ w konflikty z otoczeniem. Zw│aszcza jego stosunki z pracodawcami nie uk│ada│y siΩ najlepiej, a w Arnstadt dochodzi│o do szczeg≤lnie przykrych spiΩµ. Lokalne w│adze ko£cielne oskar┐a│y go mianowicie o zaniedbywanie obowi╣zk≤w, nadmierna kwiecisto£µ stylu, a nawet o poci╣g do kieliszka , kt≤ry Bach mia│ jakoby zaspokajaµ wymykaj╣c siΩ z ko£cio│a podczas kaza± do pobliskiej gospody. Cierpliwo£µ pracodawc≤w sko±czy│a siΩ kiedy Bach samowolnie przed│u┐y│ sw≤j urlop w okresie £wi╣teczno-noworocznym na prze│omie lat 1705-1706. W nastΩpnym roku Bach przeprowadzi│ siΩ do Mⁿhlhausen w Alzacji , aby obj╣µ posadΩ organisty w Blasiuskirche. Godnym odnotowania wydarzeniem z tego okresu by│ £lub kompozytora z kuzynk╣, Mari╣ Barbar╣ Bach, w paƒdzierniku 1707r. Po niespe│na rocznym pobycie w Mⁿhlhausen, Bach w 1708r. zrezygnowa│ z zajmowanej posady , by w Wejmarze obj╣µ stanowisko nadwornego organisty u ksiΩcia Wilhelma Ernesta, wielkiego mi│o£nika sztuki. W ┐yciu Bacha nast╣pi│y szczΩ£liwe i pe│ne dobrobytu lata. Powsta│y w≤wczas niekt≤re z jego najlepszych fug i kantat. W uznaniu tych zas│ug w 1714 r. zosta│ mianowany koncertmistrzem kapeli weirmarskiej, co wi╣za│o siΩ ze znacznym wzrostem presti┐u oraz wynagrodzenia. Rok 1717 w ┐yciu Bacha przyni≤s│ zar≤wno triumf, jak i rozczarowanie. Przede wszystkim jako pretendent do miana najlepszego klawesynisty swoich czas≤w kompozytor otrzyma│ zaproszenie do Drezna, aby zmierzyµ siΩ z Luisem Marchandem, organist╣ kr≤la Francji Ludwika XV. Kiedy przyby│ na miejsce okaza│o siΩ , ┐e wcze£niej jego rywal opu£ci│ miasto. Bach uzna│ to za sw≤j sukces, ale ju┐ niebawem jego euforia znacznie opad│a, gdy dowiedzia│ siΩ , ┐e ksi╣┐Ω odrzuci│ jego kandydaturΩ na stanowisko nadwornego kapelmistrza. Uda│ siΩ w≤wczas do Anhalt-K÷then, aby przedstawiµ swoi╣ kandydaturΩ na to samo stanowisko ksiΩciu Leopoldowi. Starania Bacha zosta│y przyjΩte, ale dotychczasowy pracodawca uzna│ rezygnacjΩ kompozytora za afront i natychmiast poleci│ go uwiΩziµ. Zwolniony z aresztu dopiero po 16 dniach, otrzyma│ zezwolenie na odej£cie.

Nowe wyzwania

Lata spΩdzone w s│u┐bie u ksiΩcia Leopolda -tak┐e zapalonego muzyka- okaza│y siΩ najbardziej owocn╣ epok╣ w tw≤rczo£ci kompozytora, a w£r≤d dzie│ z tego okresu wyr≤┐niµ nale┐y Koncerty brandenburskie. W 1720r. podczas jednej z podr≤┐y u boku ksiΩcia Bach otrzyma│ informacjΩ o nag│ej £mierci ┐ony. Szybko jednak znalaz│ pocieszenie w osobie Anny Magdaleny Wilcken, dwudziestoletniej c≤rki nadwornego trΩbacza , kt≤ra po£lubi│ w grudniu 1721r. Drugie ma│┐e±stwo kompozytora okaza│o siΩ bardzo szczΩ£liwe. Anna Magdalena wyda│a na £wiat 13 dzieci. To dla niej Bach skomponowa│ proste i czaruj╣ce utwory na instrumenty klawiszowe , grywane do dzi£ jako wprawki przez pocz╣tkujacych pianist≤w. Ma│┐e±stwo zbieg│o siΩ w czasie ze szczytowym okresem jego muzycznej kariery. W 1723r. otrzyma│ propozycjΩ objΩcia stanowiska kantora szko│y £w. Tomasza w Lipsku, a w 1730r. zosta│ mianowany dyrektorem muzyki w Collegium Musicum. Bach wycofa│ siΩ z ┐ycia publicznego w 1741r. Miar╣ jego zdobytej w Lipsku pozycji spo│ecznej i materialnej mo┐e byµ liczba kompozycji , kt≤re w≤wczas stworzy│ . Wymieniµ nale┐y przede wszystkim wielkie arcydzie│a ko£cielne:PasjΩ wed│ug £w. Jana, PasjΩ wed│ug £w. Mateusza, Oratorium na Bo┐e Narodzenie, Oratorium wielkanocne, MszΩ h-moll oraz blisko trzysta kontat. Ostatnie lata ┐ycia to dla Bacha przede wszystkim walka z postΩpuj╣c╣ £lepot╣. W tym trudnym okresie kompozytor znalaz│ pociechΩ w£r≤d swej licznej i uzdolnionej rodziny. Ju┐ niebawem jego czterech syn≤w mia│o staµ siΩ uznanymi , samodzielnymi muzykami i kompozytorami. Bach zmar│ 28 lipca 1750r. Jego muzyka posz│a w zapomnienie na niemal 80 lat. Nieliczni kompozytorzy - m.in. Mozart i Beethoven -wspominali go z uwielbieniem, ale dopiero Mendelssohn w 1829r. rozpocz╣│ prawdziw╣ krucjatΩ na rzecz wskrzeszenia jego muzyki. Od tej pory skromny organista z Turyngii, okre£lany jako najwybitniejszy muzyk wszechczas≤w i jeden z najbardziej p│odnych kompozytor≤w, zosta│ w pe│ni doceniony przez meloman≤w ca│ego £wiata.

KALENDARIUM

1685:Narodziny w Eisenach, w Niemczech

1700:Wst╣pienie do ch≤ru w ko£ciele £w. Micha│a w Lⁿneburgu, lekcje u Georga B÷hma

1703:ObjΩcie posady organisty w Arnstadt

1707:ObjΩcie posady organisty w Mⁿhlhausen; paƒdziernik: £lub z kuzynk╣, Mari╣ Barbar╣ Bach

1708:Rezygnacja ze stanowiska w Mⁿhlhaysen; objΩcie posady nadwornego organisty u ksiΩcia Weimaru

1714:ObjΩcie posady koncertmistrza u ksiΩcia Weimaru

1717:Pora┐ka w staraniach o stanowisko kapelmistrza u ksiΩcia Weimaru; objΩcie tej samej posady u ksiΩcia Leopolda w Anhalt-K÷then; intensywny rozkwit tw≤rczo£ci(m.in. Koncerty brandenburskie)

1720:ªmierµ ┐ony Marii Barbary Bach

1721:ªlub z Ann╣ Magdalen╣ Wicken

1723:Maj - objΩcie posady kantora w przyko£cielnej szkole £w. Tomasza w Lipsku; rozkwit tw≤rczo£ci ko£cielnej

1740:Pierwsze objawy £lepoty

1750:28 lipca-£mierµ

Opis wybranych dzie│

Toccata i Fuga d-moll ,BWV 565

Oto jedno z najbardziej fascynuj╣cych i podziwianych dzie│ Bacha, skomponowane-jak wiele innych utwor≤w-na jego ulubiony instrument: organy. Wydaje siΩ zatem paradoksem, ┐e geneza tej kompozycji wi╣┐e siΩ z niezbyt chlubnym epizodem z ┐ycia muzyka. W listopadzie 1706r. m│ody kompozytor -w≤wczas organista ko£cielny w Arnstadt -otrzyma│ zgodΩ prze│o┐onych na wyjazd do Lubeki, goszcz╣cej raz do roku, w pi╣t╣ niedzielΩ przed swiΩtami Bo┐ego Narodzenia, uczestnik≤w koncert≤w muzyki religijnej zw. Abendmusiken pod kierunkiem renomowanego du±skiego organisty Dietricha Buxtehudego. Toccata i fuga d-moll stanowi spontaniczny wyraz zachwytu nad wystΩpem wielkiego Buxtehudego. Bach powr≤ci│ do Arnstadt w lutym 1707r. co oznacza│o ┐e samowolnie przed│u┐y│ sw≤j urlop o dwa miesi╣ce, zaniedbuj╣c przy tym lokalne uroczysto£ci swi╣teczne i noworoczne. Jak najszybciej musia│ rozejrzeµ siΩ za nowym zajΩciem.

Organy stanowi│y ulubiony instrument muzyczny Bacha. I chocia┐ wspo│cze£ni nie doceniali sporej czΩ£ci jego tw≤rczo£ci zgodnie uznawali w nim najwiΩkszego organistΩ swoich czas≤w. Toccata i fuga d-moll to jedna z najbardziej znanych kompozycji organowych Bacha. ToccatΩ rozpoczyna dramatyczna fraza, po kt≤rej nastΩpuje ca│a seria przej£µ wymagaj╣cych od graj╣cego znakomitej techniki manualnej i peda│owej. Fuga stanowi przyk│ad jednej z najpiekniejszych form muzycznych baroku, polegaj╣cej na rozwijaniu ca│ego utworu z pojedynczego tematu. Ca│o£µ- zar≤wno Toccata jak i Fuga -przypomina spontaniczne improwizacje, jakim Bach oddawa│ siΩ czΩsto podczas nabo┐e±sw lub przy innych oficjalnych okazjach.

Aria na strunΩ G

Kompozycja ta pod ka┐dym wzglΩdem ro┐ni siΩ od poprzedniej. Stanowi znakomity przyk│ad tw≤rczo£ci Bacha utrzmanej w nastroju pogodnej kontemplacji i cieszy siΩ spor£╣ popularnosci╣. Nastepuj╣ca tu┐ po uwerturze Aria stanowi pierwsz╣ czΩ£µ Suity D-dur nr 3 BWV 1068, skomponowanej podczas pobytu Bacha w Lipsku w okresie pomiΩdzy 1727 a 1736 r. Nale┐y zauwa┐yµ ,┐e od momentu powstania utworu wielokrotnie aran┐owano na inne instrumenty, co £wiadczy o jego nadzwyczajnej popularno£ci.

Koncerty brandenburskie

Zatrudniony w latach 1714-1717 u ksiΩcia Leopolda w Arnholt-K÷then Bach cieszy│ siΩ , jako kapelmistrz, nale┐nym presti┐em, ale jego wynagrodzenie pozostawia│o wiele do ┐yczenia. Nie nale┐y zatem dziwiµ siΩ , ┐e postanowi│ wykorzystaµ spotkanie z margrabi╣ Christianem Ludwigiem von Brandenburg-Anspachem, wielkim mi│o£nikiem muzyki, aby dorobiµ do dworskiej pensyjki. W wyniku tego spotkania powsta│a czΩ£µ koncert≤w brandenburskich, kt≤re Bach zaprezentowa│ margrabiemu wraz z wielce czo│obitn╣ decyzja╣. Niestety margrabia nigdy nie zleci│ ich wykonania swojej orkiestrze, uznajac ja za niewystarczaj╣c╣ pod wzglΩdem wielko£ci , aby w pe│ni oddaµ walory kompozycji. Po £mierci margrabiego w 1734r. rΩkopisy koncert≤w- do dzi£ uwa┐anych za najlepsze £wieckie kompozycje Bacha- zosta│y odnalezione i jako dzie│a "artysty nieznanego" wystawione na sprzeda┐.

Bach w ka┐dym ze swoich sze£ciu koncert≤w eksperymentowa│ z inn╣ kombinacj╣ instrument≤w. W efekcie koncerty tworza pomost pomiΩdzy starszym barokowym concerto grosso na skontrastowane grupy instrument≤w oraz p≤ƒniejszym koncertem klasycznym lub romantycznym w trzech czΩ£ciach na instrument solowy z towarzyszeniem pe│nej orkiestry, znanym m.in. z tw≤rczosci Mozarta , Beethovena, Schumanna i Czajkowskiego.

Koncert G-dur nr 3

Koncert nr 3 zosta│ zaaran┐owany na orkiestrΩ smyczkow╣ podzielon╣ na dwa zespo│y z towa┐yszeniem klawesynowego basso continuo tak typowego dla barokowej muzyki instrumentalnej. Silna miarowa melodia nadaje tempo oraz nastr≤j pocz╣tkowemu Allegro Moderato. Stopniowo wy│ania sie z niej drugi motyw, prowadz╣cy do punktu kulminacyjnego tej czΩ£ci. Adagio mo┐na okre£liµ jako kadencjΩ zbudowan╣ z dw≤ch akord≤w , stanowi╣c╣ zapowiedz jasnej wiruj╣cej melodii w ko±cowym Allegro- melodii wprost wyma┐onej dla zespo│u smyczkowego.

Koncert G-dur nr 4

Koncert ten zas│uguje na uwagΩ ze wzglΩdu na wyraziste skontrastowanie instrument≤w smyczkowych orkiestry z dwoma fletami solowymi. CzΩ£µ pierwsza, Allegro to delikatna , miarowa melodia, kt≤ra szybko rozwija siΩ w formΩ dialogu pomiΩdzy skrzypcami solo a dwoma fletami. Pogodny nastr≤j burzy czΩ£µ £rodkowa , Andante w ca│o£ci utrzymana w pogodnej tonacji minorowej. Kadencja prowadzi do fina│owego Presto . Jest ono silnie polifoniczne, zbudowane z wielu przeplatajacych siΩ g│os≤w i melodii. Smyczki i flety wsp≤lnie tkaja przebogaty kobierzec dƒwiΩk≤w, w czΩ£ci £rodkowej przystrojony kwiecistym i ekscytuj╣cym pasa┐em na skrzypce solo.

Koncert D-dur nr 5

Pi╣ty Koncert brandenburski stanowi godny odnotowania postΩp na planie concerto grosso : instrumentalna grupa koncertuj╣ca z│ozona z solowych skrzypiec, fletu i klawesynu odznacza siΩ wyraƒnie na tle zmasowanych smyczk≤w. W d│ugim Allegro s│yszymy na przyk│ad bardzo szybkie i rozbudowane gamy i figuracje na klawesyn solo. I jak z Toccaty i fugi d-moll mo┐emy wnioskowaµ o mistrzostwie Bacha w improwizacji organowej, tak pi╣ty Koncert brandenburski stanowi popis jego umiejΩtno£ci improwizacyjnych na klawesyn. îrodkowe Affetuso na trzy wymienione wy┐ej instrumenty solo jest dla odmiany bardziej melancholijne w nastroju. Finalowe Allegro z kolei ro┐bmiewa ┐ywo i pogodnie wykorzystuj╣c zaskakuj╣ce kontrasty pomiΩdzy solistami i pe│n╣ orkistr╣ smyczkow╣.

NajwiΩksze dzie│a

Na orkiestrΩ

Koncerty brandenburskie nr 1-6, BWV 1046-51

Suita C-dur nr 1, BWV 1066

Suita h-mollnr 2, BWV 1067

Suita D-dur nr 3, BWV 1068

Suita D-dur nr 4, BWV 1069

Ch≤ralne

Magnificat D-dur, BWV 243

Pasja wed│ug £w. Mateusza, BWV 244

Pasja wed│ug £w. Jana, BWV 245

Oratorium na Bo┐e Narodzenie ,BWV 248

Na instrumenty klawiszowe

Zbi≤r 48 preludi≤w i fug Das wohltemperierte Klavier, BWV 846-93

Fantazja i fuga a-moll , BWV 904

Koncert w│oski F-dur, BWV 971

Wariacje Goldbergowskie, BWV 988

Organowe

Fantazje i fugi c-moll , BWV 537

Preludium i fuga a-moll, BWV 543

Toccata i fuga d-moll, BWV 565

Toccata i fuga E-dur, BWV 566

Kameralne

6 Sonat na skrzypce, flet i fortepian, BWV 1020-1025

Kunst der Fuge, BWV 1080

Musikalische Opfer, BWV 1079

Chora│owe

Orgelbⁿchlein, BWV 599-644