»ycie Ludwika van Beethovena

Ludwig van Beethoven urodzi│ siΩ w 1770 r. w Bonn, w≤wczas obskurnym mie£cie prowincjonalnym. Przyszed│ na £wiat w rodzinie o muzycznym rodowodzie - jego ojciec i dziadek byli muzykami bonskiej kapeli dworskiej - ale przez pierwszych kilkana£cie lat ┐ycia nie wykazywa│ szczeg≤lnego zainteresowania muzyk╣. Okres szczΩ£liwego dzieci±stwa zako±czy│ siΩ dla niego w 1773 r. wraz ze £mierci╣ dziadka. Alkoholizm ojca doprowadzi│ rodzinΩ do ruiny, z kt≤rej poddƒwign╣ j╣ dopiero dwunastoletni Ludwig zarabiaj╣c jako pomocnik nadwornego organisty. Mimo ci╣┐╣cego na nim obowi╣zku utrzymania rodziny, jego nieoczekiwanie odkryty talent muzyczny rozwija│ siΩ tak obiecuj╣co, ┐e w 1787 r. w wieku 17 lat m│odzieniec zosta│ wys│any do Wiednia. Stolica Austrii stanowi│a w≤wczas europejskie centrum kultury i przyjΩ│a Beethovena bardzo go£cinnie. Podczas kilkumiesiΩcznego pobytu zosta│ wprowadzony do najlepszych dom≤w, nad╣┐a│ za nowinkami mody i sta│ siΩ ulubie±cem pa± z towarzystwa.

Cenne znajomo£ci

Niebawem zosta│ przedstawiony Mozartowi , co zaowocowa│o kilkoma lekcjami muzyki z samym mistrzem. SzczΩ£cie Beethovena nie trwa│o jednak d│ugo: ju┐ wkr≤tce otrzyma│ wiadomo£µ o £mierci matki. Rozgoryczony powr≤ci│ do Bonn, nie mog╣c przeboleµ utraconej szansy. Przez piΩµ lat utrzymywa│ siΩ z lekcji muzyki w rodzinie pewnej zamo┐nej wdowy. DziΩki niej po raz kolejny nawi╣za│ kontakty z wp│ywowymi osobisto£ciami. Nieoczekiwanie tw≤rczo£µ Beethovena zyska│a uznanie w oczach austriackiego kompozytora Haydna, kt≤ry zaprosi│ go do Wiednia w 1792 r. Beethoven przyj╣│ zaproszenie i na dobre opu£ci│ rodzinne miasto. Wiede± lat dziewiΩµdziesi╣tych osiemnastego wieku zdawa│ siΩ czekaµ na dwudziestodwuletniego Beethovena. Mozart zmar│ w 1791 r., a kochaj╣cy muzykΩ wiede±czycy rozgl╣dali siΩ za godnym nastΩpc╣. DziΩki kontaktom nawi╣zanym w Bonn drzwi naj£wietniejszych salon≤w wiede±skich sta│y dla Beethovena otworem, przysparzaj╣c mu coraz liczniejszej rzeszy s│uchaczy. Wraz ze wzrostem popularno£ci ros│y ga┐e za kompozycje, publikacje i lekcje muzyki.

Nieuleczalna g│uchota

U schy│ku XVIII w. Beethoven stanowi│ najwiΩksz╣ chlubΩ Wiednia. Zarabia│ znacznie wiΩcej ni┐ inni kompozytorzy, a jego s│awa siΩga│a poza granice Austrii. Nieoczekiwanie jednak na choryzo±cie jego szczΩ£liwej egzystencji pojawi│a siΩ ciemna chmura: da│y o sobie znaµ pierwsze problemy ze s│uchem. D│ugi korow≤d lekarzy podda│ go szczeg≤│owym oglΩdzinom na okoliczno£µ wszelkich mo┐liwych schorze±, ale wszyscy zgadzali siΩ co do jednego- proces utraty s│uchu jest nieodwracalny i kt≤rego£ dnia kompozytora ogarnie zupe│na cisza. Cz│owieka, kt≤ry genialnemu s│uchowi zawdziΩcza│ dobrobyt i osobiste spe│nienie, nie mog│o spotkaµ nic gorszego. Beethoven bliski by│ samob≤jstwa. Od tragedii powstrzyma│a go si│a charakteru i ┐ywotno£µ w│asnych si│ tw≤rczych. Faktycznie nie straci│ s│uchu przez nastΩpnych 19 lat. Niemoc uczyni│a go porywczym, wi≤d│ ┐ycie zatwardzia│ego kawalera. Wprawdzie nadarzy│o siΩ kilka okazji do ma│┐e±stwa, ale wszystkie spali│y na panewce. Po raz pierwszy zakocha│ siΩ dopiero w wieku 30 lat. Wybranka jego serca , hrabina Giuletta Guiccaridi, zniechΩcona przed│u┐aj╣cym siΩ oczekiwaniem na propozycjΩ ma│┐e±stwa odda│a rΩkΩ innemu. Uderzy│ wiΩc w konkury do jej kuzynki J≤zefiny i wytrwa│ w nich przez 3 lata, od 1804 do 1807 roku. Wybranka za rad╣ rodziny odrzuci│a je sama kiedy sta│o siΩ jasne , ┐e Beethoven zwleka z podjΩciem decyzji. Trzy lata p≤ƒniej zakocha│ siΩ w Teresie Malfatti, c≤rce jednego ze swych lekarzy, ale i tym razem starania spe│z│y na niczym. Poza listami mi│osnymi adresowanymi do nieznanej "nie£miertelnej ukochanej" napisanymi ok. 1812r., wszystko wskazuje na to, ┐e Beethoven ostatecznie zrezygnowa│ z ma│┐e±stwa i pogr╣┐y│ siΩ w pracy. Nie oznacza to jednak , ┐e skaza│ siΩ na ca│kowit╣ samotno£µ. W 1815 roku zmar│ jego brat, zlecaj╣c wsp≤ln╣ opiekΩ nad synem Kar│em swojej ┐onie i Beethovenowi. Sp≤r o przejΩcie ca│kowitej kurateli nad dziewiΩcioletnim ch│opcem trafi│ do s╣du i ci╣gn╣ siΩ przez trzy lata. Beethoven wygra│ sprawΩ, ale przyjacielskie wiΩzy ,kt≤re dot╣d │╣czy│y go z bratankiem , gwa│townie siΩ popsu│y. Emocjonalne oczekiwania opiekuna w stosunku do dziecka wywiera│y na Karla tak ogromn╣ presjΩ , ┐e w 1826 r. podj╣│ on pr≤b╣ samob≤jstwa. Wydarzenia te g│Ωboko przygnΩbi│y Beethovena i niemal na pewno przy£pieszy│y jego £mierµ.

Wielki samotnik

Chocia┐ solidnie op│acany , Beethoven mieszka│ w skromnym, zaniedbanym domu w miasteczku Heiligenstadt pod Wiedniem. W miarΩ jak jego s│uch siΩ pogarsza│ , coraz bardziej stroni│ od towarzystwa. Nad gwarne spotkania przek│ada│ spacery po wiejskiej okolicy, ƒr≤d│a niewyczerpanej inspiracji. Nadal sam dyrygowa│ podczas premier, nie wiadomo entuzjastycznego aplauzu publiczno£ci za swoimi plecami. W dalszym ci╣gu przyjmowa│ zlecenia ale ma│o kt≤re by│o realizowane na czas. Beethoven uko±czy│ swoje ostatnie zam≤wienie - Kwartet smyczkowy F-dur- w 1826 r., mniej wiΩcej w tym samym czasie, kiedy jego bratanek targn╣│ siΩ na swoje ┐ycie. Wielki kompozytor zmar│ 26 marca 1827 r. w wieku 57 lat, na marsko£µ w╣troby. Jego popularno£µ zosta│a potwierdzona trzy dni p≤ƒniej udzia│em ponad dwudziestotysiΩcznego t│umu w uroczysto£ciach pogrzebowych. Beethovena ju┐ za ┐ycia okrzykniΩto rewolucjonist╣ muzyki. Zerwa│ ze skostnia│╣ form╣ kompozycji klasycznej , r≤wnowa┐╣c formΩ i emocje. Bogactwo tre£ci uczuciowych jego utwor≤w przygotowa│o grunt dla stylu romantycznego w muzyce, tak bardzo dzi£ cenionego.

KALENDARIUM

1770:Narodziny w Bonn, w Niemczech

1782:objΩcie posady asystenta organisty na dworze Elektora Kolonii

1787:Lekcje muzyki u Mozarta w Wiedniu

1795:pierwszy wystΩp publiczny w Wiedniu :Koncert fortepianowy B-dur nr 2 op. 19; pierwsze publikacje: trzy tria fortepianowe z towarzyszeniem skrzypiec i wiolonczeli op. 1

1800:wielki koncert publiczny, po kt≤rym s│awa Beethovena przekracza granice Austrii

1802:niepomy£lna diagnoza lekarska; my£li samob≤jcze

1808:Pierwsze wykonanie V Symfonii op.67 i VI Symfonii op. 68

1819:ca│kowita utrata s│uchu

1826:pr≤ba samob≤jcza bratanka; powstanie ostatniej kompozycji, "Kwartetu smyczkowego

F-dur nr 16 , op 135

1827:26 marca - £mierµ w Wiedniu

NajwiΩksze dzie│a

Symfonie

I Symfonia C-dur op. 21

II Symfonia D-dur op. 36

III Symfonia Es-dur "Eroica" op. 55

IV Symfonia B-dur op. 67

V Symfonia c-moll op. 67

VI Symfonia F-dur op.93

VII Symfonia A-dur op. 92

VIII Symfonia F-dur op. 93

IX Symfonia d-moll z udzia│em ch≤ru op. 125

Koncerty

III Koncert fortepianowy c-moll, op.37

IV Koncert fortepianowy G-dur, op.58

V Koncert fortepianowy Es-dur "Cesarski", op.73

Koncert skrzypcowy D-dur ,op.61

Koncert potr≤jny C-dur ,op.56

Sonaty fortepianowe

nr 8 c-moll "Patetyczna", op.13

nr 14 Es-dur, cis-moll "KsiΩ┐ycowa" , op.27

nr 23 f-moll "Appassionata", op. 57

nr 26 Es-dur "Das Lebewohl", op. 81a

nr 29 B-dur "Hammerklavier" , op. 106

Muzyka kameralna

Saptes Es-dur , op. 20

Sonata skrzypcowa F-dur "Wiosenna", op.24

Sonata skrzypcowa A-dur "Kreutzerowska", op.47

Trio fortepianowe B-dur "Arcyksi╣┐e", op. 97

Chora│y

Fantazja c-moll op.81

Missa solemnis D-dur , op. 12

Opera

Fidelio op. 72

Sonata fortepianowa nr 14 Es-dur, Cis-moll "KsiΩ┐ycowa", op. 27, nr 2

Geniusz Beethovena przejawia siΩ r≤wnie┐ w znajomych tematach jego s│ynnych sonat. Ca│y │adunek emocji, kt≤ry zawiera siΩ w ka┐dej z wielkich symfonii, tu musi zostaµ wyra┐ony za pomoc╣ jednego instrumentu.

Sonata ksiΩ┐ycowa zosta│a uko±czona w 1801 roku., tu┐ przed gwa│townym pogorszeniem s│uchu kompozytora. M≤wiono, ┐e zadedykowa│ j╣ swojej pierwszej mi│o£ci, hrabinie Giulietcie Guicciardi, a dramatyczna zmiana nastroju - od pogody i szczΩ£cia do motyw≤w tragicznych - to wierna historia ich zwi╣zku zako±czonego utrat╣ ukochanej. Beethoven nie nazwa│ sonaty ksiΩ┐ycow╣ - ten tytu│ dorzuci│ p≤ƒniej niemiecki poeta, dla kt≤rego pierwsza czΩ£µ utworu wiernie oddawa│a tajemnicz╣ atmosferΩ ksiΩ┐ycowej nocy u wybrze┐y Jeziora Czterech Kanton≤w w okolicach Lucerny w Szwajcarii. To on po raz pierwszy por≤wna│ muzykΩ do szmeru i plusku wody. Wizje, kt≤re wyobraƒnia podsunΩ│a niemieckiemu poecie, oczywi£cie nie by│y odleg│e od zamierze± kompozytora. CzΩ£µ pierwsz╣ rozpoczyna p│ynny dialog trioli z regularn╣ basow╣ parti╣ na lew╣ rΩkΩ. W efekcie s│yszymy miarowy szum wodnych przyp│yw≤w i odp│yw≤w. Pierwszy temat odzywa siΩ to tu, to tam przez ca│╣ d│ugo£µ fragmentu, koj╣c w swej sta│o£ci. CzΩ£µ druga burzy nastr≤j jasnym, szybkim tempem. Mimo przyspieszenia nic nie zak│≤ca spokoju, tylko pojedyncze nuty zdaj╣ siΩ brzmieµ pewniej, zuchwalej. Ju┐ niemal na zamkniΩcie podnosi siΩ z│owieszczy powiew, g│o£no zwiastuj╣c koniec sielanki. Spok≤j wraca jednak, byµ mo┐e zabarwiony rezygnacj╣, jakby w oczekiwaniu na to, co nieuniknione. W czΩ£ci fina│owej b│yskawicznie zmienia siΩ tempo, rozpΩtane piek│o szaleje. Gwa│townie uderzane klawisze zacieraj╣ wszelkie wspomnienia o g│adkiej, spokojnej niegdy£ toni. Tempo maleje tylko na kr≤tk╣ chwilΩ, jakby dla nabrania oddechu przed fina│owym uderzeniem pioruna. Wyzwolona energia zdaje siΩ sama wyczerpywaµ.

V Symfonia c-moll op. 67

"I tak przeznaczenie zapuka│o do mych drzwi"- tymi s│owy Beethoven opisa│ ƒr≤d│o inspiracji do charakterystycznego otwarcia V Symfonii. Wed│ug jego przyjaciela i ucznia Carla Czarnego kompozytor czerpa│ natchnienie z pie£ni zas│yszanej podczas przechadzki po Wiedniu. Niezale┐nie od autentyczno£ci jednej z tych wersji, pierwsze dƒwiΩki burzliwej symfonii-podobnie jak jej reszta - wyra┐aj╣ wewnΩtrzny niepok≤j Beethovena i frustracje w zwi╣zku z narastaj╣ca g│uchot╣. Og≤lny zarys symfonii zosta│ naszkicowany w 1804 r., ale jej uko±czenie zajΩ│o Beethovenowi kilka lat. Wynika│o to czΩ£ciowo z jego nawyku pracy nad kilkoma utworami jednocze£nie. Premiera odby│a siΩ 22 grudnia 1808 r. w teatrze An der Wien. Podczas czterogodzinnego koncertu kompozytor osobi£cie prowadzi│ orkiestrΩ. Da│ te┐ ostatni publiczny wystΩp jako pianista. Podczas pr≤b i w czasie przedstawie± narasta│y ostre konflikty pomiΩdzy Beethovenem a orkiestr╣. Artysta zagrozi│ nawet, ┐e na dobre opu£ci Wiede±. Do pozostania i kontynuowania pracy nad przyjΩtymi zam≤wieniami przekona│ go szczodry zasi│ek od kilku zamo┐nych protektor≤w. V Symfonia zosta│a zadedykowana jednemu z nich, ksiΩciu Lobkowitzowi, cz│onkowi austriackiej rodziny cesarskiej.

Wprawdzie wszystkie symfonie Beethovena - a jest ich dziewiΩµ - ciesz╣ siΩ zas│u┐on╣ s│aw╣, ale otwarcie pierwszej czΩ£ci V Symfonii, Allegro con brio , stanowi absolutnie sztandarowy fragment tw≤rczo£ci Beethovena i jeden z najbardziej znanych motyw≤w muzyki klasycznej. Rozpoczynaj╣ go smyczki graj╣ce unisono cztery dramatyczne nuty, kt≤re rytmem odpowiadaj╣ literze V w alfabecie Morse'a, stworzonym niemal p≤│ wieku p≤ƒniej. Podczas drugiej wojny îwiatowej te cztery nuty sta│y siΩ muzycznym odpowiednikiem zawo│ania "V jak zwyciΩstwo" (od ang. Victory). W V Symfonii tworz╣ one g│≤wny temat, na kt≤rym opiera siΩ konstrukcja pierwszej czΩ£ci. CzΩ£µ tΩ do dzi£ uznaje siΩ za arcydzie│o sztuki muzycznej, utw≤r o niezwyk│ej mocy i dramatyƒmie, w kt≤rym napiΩcie nie s│abnie ani na chwilΩ. D│ugi, majestatyczny temat drugiej czΩ£ci, Andante con moto grany na smyczkach i instrumentach dΩtych drewnianych stanowi fantastyczny kontrast wobec czΩ£ci pierwszej. Zawiera seriΩ wariacji , w kt≤rych melodia zmienia siΩ za ka┐dym razem w stylu lub nastroju.

Nastr≤j napiΩcia i oczekiwania

Teraz nastΩpuje jeden z najbardziej oryginalnych przejaw≤w geniuszu Beethovena- czΩ£µ trzecia nie posiada jednoznacznego fina│u. Przechodzi w jednonutowy pasa┐ na smyczki z akompaniamentem kot│ow miΩkko wybijaj╣cych temat "V jak zwyciΩstwo". Jest to p│ynne przej£cie │╣cz╣ce czΩ£µ trzeci╣ z czwart╣, ostatni╣ tak┐e zatytu│owana Allegro, kt≤ra rozwija siΩ w triumfuj╣c╣, marszow╣ melodiΩ na ca│╣ orkiestrΩ. Ta czΩ£µ, grana w weso│o brzmi╣cej tonacji durowej, r≤┐ni siΩ zdecydowanie od pierwszej czΩ£ci. Ale Beethoven ma w zanadrzu jeszcze jedn╣ niespodziankΩ- absolutn╣ nowo£µ w historii gatunku. W samym £rodku ostatniej czΩ£ci powraca nieoczekiwanie ustΩp z czΩ£ci trzeciej sprawiaj╣c , ┐e czteronutowy temat "V jak zwyciΩstwo" zaznacza s╣ w obecno£µ w ca│ej symfonii, kt≤ra ko±czy siΩ patetycznym fina│em.

VI Symfonia F-dur "Pastoralna" op. 68

Beethoven skomponowa│ SymfoniΩ "Pastoraln╣" jako pochwa│Ω ┐ycia wiejskiego, czerpi╣c inspiracjΩ z Heiligenstadt, swego azylu nie opodal Wiednia. Trafi│ tam na polecenie jednego ze swoich lekarzy, wierz╣cego w zbawienny wp│yw natury na zdrowie pacjenta. Ale jak wielka by│a rado£µ Beethovena w zwi╣zku ze zmian╣ otoczenia, tak wielkie spotka│o go rozczarowanie, kiedy zda│ sobie sprawΩ z nieodwracalno£ci choroby. Zwi╣zane z tym silne wzruszenia znalaz│y sw≤j wyraz w Symfonii "Pastoralnej", uko±czonej r≤wnolegle z V Symfoni╣ na prze│omie lat 1807-08. Premiera obu dzie│ odby│a siΩ tego samego wieczora. Symfonia pastoralna sk│ada siΩ z piΩciu czΩ£ci opatrzonych sielankowymi tytu│ami: "Obudzenie siΩ pogodnych uczuµ po przybyciu na wie£" , "Scena nad strumykiem", "Weso│a zabawa wie£niak≤w", "Burza", "piew pasterza - radosne uczucia po burzy". Przepe│niona emocjami, stanowi zarazem wczesny przyk│ad romantycznego "programu" muzycznego- tworzenia scen i obraz≤w za pomoc╣ dƒwiΩku. Sam kompozytor okre£la│ j╣ raczej jako "malowanie uczuµ, nie scen".

S│awne cytaty

Od dw≤ch lat zupe│nie przesta│em udzielaµ siΩ towarzysko. Nie mogΩ przecie┐ powiedzieµ ludziom tak po prostu : - Jestem g│uchy.

Beethoven, 1801

Ach, zda│o mi siΩ do pomy£lenia opu£ciµ £wiat zanim stworzΩ to wszystko, do czego czu│em siΩ powo│any.

Beethoven o rezygnacji z pr≤by samob≤jstwa zwi╣zanej z postΩpuj╣c╣ g│uchot╣, 1802.

"Trudny charakter , nieposkromiona osobowo£µ"

Niemiecki poeta Goethe o Beethovenie , 1812 .

"Ludzki rozum nie jest tworem na sprzeda┐"

Beethoven , 1822 .