Heuresis

Na wstΩpie wypada przeprosiµ za nieobecno╢µ Julka w ostatnim numerze, ale tak siΩ jako╢ z│o┐y│o, ┐e musia│em wyjechaµ na drugi koniec ╢wiata i nie bardzo by│o jak go napisaµ...
A wiΩc teraz tragedii ci▒g dalszy...

RANY TúUCZONE - powstaj▒ w wyniku dzia│ania narzΩdzia o tΩpej krawΩdzi. Mog▒ uszkodziµ sk≤rΩ, zw│aszcza napiΩt▒, znajduj▒c▒ siΩ w bezpo╢rednio nad ko╢ci▒. Tkanka podsk≤rna i miΩ╢nie ulegaj▒ zmia┐d┐eniu co oznacza zniszczenie struktur kom≤rkowych, naczy± i nerw≤w na dosyµ du┐ej powierzchni wok≤│ uszkodzonej sk≤ry. Jest to najprostsza metoda odr≤┐nienia rany t│uczonej od ciΩtej, zw│aszcza gdy pΩkniΩcie jest linijne.

Z powodu uszkodzenia naczy± krew i ch│onka przedostaj▒ siΩ do przestrzeni miΩdzykom≤rkowej tworz▒c krwiaki. Na sk≤rze widoczne s▒ one jako podbiegniΩcia krwawe czyli siniaki. Zmiany biochemiczne krwi wynaczynionej s▒ widoczne w postaci zmiany koloru siniak≤w - od granatowej do ┐≤│tej i zielonkawej. Brzegi pΩkniΩtej sk≤ry - w odr≤┐nieniu od rany ciΩtej - s▒ najczΩ╢ciej nier≤wne i obrzΩk│e. Gojenie jest powolne poniewa┐ tkanka wok≤│ rany ulega czΩsto martwicy i jest podatna na zaka┐enia.

Niebezpiecze±stwo zwi▒zane z ranami t│uczonymi jest zwi▒zane g│≤wnie z krwotokami wewnΩtrznymi, spowodowanymi z│amaniami ko╢ci oraz pΩkniΩciami narz▒d≤w mi▒┐szowych (╢ledziona, w▒troba, nerki). Nale┐y zaznaczyµ, ┐e ka┐de z│amanie ko╢ci wi▒┐e siΩ z krwotokiem!
NajczΩ╢ciej rany t│uczone dotycz▒ okolicy g│owy. Z powodu ma│ej ilo╢ci tkanki podsk≤rnej nad ko╢µmi czaszki s▒ one nara┐one na pΩkniΩcia i z│amania. PomiΩdzy ko╢µmi pokrywy czaszki a m≤zgiem znajduj▒ siΩ struktury os│aniaj▒ce zwane oponami m≤zgu. Wynaczyniona krew mo┐e zatrzymywaµ siΩ na zewnΩtrznej oponie twardej tworz▒c krwiak nadtward≤wkowy, lub w przypadku jej przerwania - podtward≤wkowy, a gdy krew znajduje siΩ w komorze m≤zgu lub w tkance m≤zgowej - ╢r≤dm≤zgowy. Powstanie takich krwiak≤w jest bardzo niebezpieczne z powodu bezpo╢redniego ucisku m≤zgu. Dlatego w przypadku rany otwartej z uszkodzeniem ko╢ci pokrywy czaszki i obfitym krwawieniem nie nale┐y go tamowaµ uciskiem. Pierwszymi objawami powstania krwiaka pod pokryw▒ czaszki s▒ objawy wzrostu ci╢nienia ╢r≤dczaszkowego - zwolnienie akcji serca, rozszerzenie ╝renic, senno╢µ (lub pobudzenie!)

Kolejn▒ okolic▒ cia│a, w kt≤rej urazy powoduj▒ce rany t│uczone mog▒ byµ szczeg≤lnie niebezpieczne jest jama brzuszna. Os│oniΩta jest ona lu╝n▒ sk≤r▒, kt≤ra najczΩ╢ciej nie pΩka, oraz miΩ╢niami brzucha, kt≤re nie zawsze s▒ na tyle mocne, ┐eby ochroniµ narz▒dy wewnΩtrzne. Najbardziej nara┐one s▒ organy o zbitej, mi▒┐szowej strukturze - ╢ledziona, w▒troba i nerki. PΩkniΩcia ich powoduj▒ czΩsto masywne krwotoki i upo╢ledzenie ich funkcji.

Z│amania ko╢ci r≤wnie┐ mog▒ byµ bardzo niebezpieczne w my╢l regu│y - im grubsza ko╢µ tym wiΩkszy krwotok. Z│amania otwarte, czyli takie w kt≤rych od│amek ko╢ci przebija sk≤rΩ, mog▒ powodowaµ zaka┐enia ko╢ci, czasem niemo┐liwe do wyleczenia!

RANY RíBANE, SZARPANE, MIA»D»ONE - s▒ kombinacjami element≤w rany ciΩtej i t│uczonej. O przynale┐no╢ci do powy┐szych kategorii decyduje wygl▒d warunkowany rodzajem narzΩdzia, kt≤re zosta│o u┐yte. RANY DARTE - powstaj▒ gdy narzΩdzie tΩpokrawΩdziste dzia│a stycznie do sk≤ry oddzieraj▒c j▒ od tkanki podsk≤rnej lub razem z ni▒ od miΩ╢ni lub ko╢ci. RANY KíSANE - zadawane s▒ zΩbami zwierz▒t. S▒ to rany o charakterze t│uczonych lub szarpanych. Rana jest rozleglejsza ni┐ uszkodzenie sk≤ry bowiem zΩby mia┐d┐▒ tkanki okoliczne. Rany takie goj▒ siΩ bardzo ╝le co spowodowane jest martwic▒, zaka┐eniem oraz substancjami trawi▒cymi obecnymi w ╢linie wielu zwierz▒t.

KUCHNIA POLOWA

No dobra, ju┐ wiemy, ┐e uszkodze± cia│a przede wszystkim nale┐y unikaµ. Ale niestety przypadki chodz▒ po ludziach i o guza nietrudno, wiΩc co robiµ gdy ju┐ siΩ zdarzy? Nasi m▒drzy i wspaniali koledzy zza Atlantyku (bynajmniej nie Indianie) wymy╢lili taki prosty schemat, a poniewa┐ lubuj▒ siΩ w skr≤tach to nazwali go ABC.

A - Airways czyli drogi oddechowe. W pierwszej kolejno╢ci nale┐y usun▒µ wszelkie przeszkody w oddychaniu (tym zajmiemy siΩ w kolejnym odcinku)

B - Bleeding czyli krwawienie. Nale┐y je jak najszybciej opanowaµ bo bez tego nie ma:

C - czyli Circulation - kr▒┐enia. Sposoby podtrzymania kr▒zenia powinni╢cie znaµ z lekcji PO oraz z dramatycznych seriali o lekarzach z pogotowia ale jak bΩdziecie chcieli to te┐ o nich kiedy╢ napiszΩ.

BLEEDING CZYLI KRWAWA JATKA

Krwotoki mo┐na z grubsza roboczo podzieliµ na zewnΩtrzne, gdzie krew tryska po ╢cianach i suficie, oraz wewnΩtrzne, gdzie leje siΩ do ╢rodka. Jak wynika z tej prostej charakterystyki naj│atwiej rozpoznaµ krwotoki zewnΩtrzne.

NajwiΩksze niebezpiecze±stwo nios▒ ze sob▒ krwotoki tΩtnicze. Mo┐na je rozpoznaµ przede wszystkim po du┐ym ci╢nieniu krwi - czasem s│up krwi siΩga sufitu - pulsacji (w rytmie uderze± serca) oraz ┐ywoczerwonym kolorze krwi. Je╢li przerwana tΩtnica znajduje siΩ g│Ωboko w ranie to s│up krwi zatrzymuje siΩ na tkankach - wtedy krew po prostu wyp│ywa z rany bardzo szybko i w du┐ej ilo╢ci.
Krwotok taki nale┐y zatamowaµ tak szybko jak jest to tylko mo┐liwe i wszystkimi dostΩpnymi sposobami, poniewa┐ ╢mierµ mo┐e nast▒piµ po kilku dos│ownie minutach.

Pierwszym sposobem jest bezpo╢redni ucisk na ranΩ - opatrunkiem lub najpierw rΩk▒ a potem opatrunkiem. Ucisk musi byµ mocny gdy┐ ma za zadanie zamkn▒µ krwawi▒c▒ tΩtnicΩ lub zatamowaµ krew w ranie, co spowoduje wzrost ci╢nienia w utworzonym w ten spos≤b krwiaku i zahamowanie jej wyp│ywu z uszkodzonej tΩtnicy. Niestety mo┐e siΩ okazaµ, ┐e tΩtnica jest ca│kowicie przerwana, a kikut tΩtnicy ma to do siebie, ┐e lubi siΩ obkurczaµ i cofaµ o kilka centymetr≤w, tak, ┐e nie ma go w ranie. Wtedy krwawienie mo┐na zatamowaµ zak│adaj▒c opaskΩ uciskow▒ w miejscu odleg│ym od rany (zawsze miΩdzy ran▒ a sercem!), tam gdzie tΩtnica znajduje siΩ blisko sk≤ry i blisko ko╢ci (o kt≤r▒ mo┐na j▒ zacisn▒µ). W tym miejscu porada praktyczna: aby za│o┐yµ opaskΩ nale┐y znale╝µ materia│, kt≤ry mo┐e za ni▒ pos│u┐yµ: kawa│ek sznurka (sznurowad│o), banda┐a, pasek, rΩkaw koszuli - zale┐nie od wyobra╝ni. Musi byµ mocny i ma│o rozci▒gliwy. Ale poniewa┐ czΩsto zajmuje to trochΩ czasu a sytuacja my╢leniu nie sprzyja, mo┐e siΩ okazaµ, ┐e zanim co╢ odpowiedniego znajdziemy i zawi▒┐emy to jest ju┐ za p≤╝no. Wtedy nie ma innej rady - trzeba w│o┐yµ rΩkΩ do rany, znale╝µ kikut tΩtnicy (czuj▒c pulsacyjne uderzenia krwi) i zacisn▒µ j▒ palcem. Wtedy dopiero mo┐na siΩ spokojnie rozejrzeµ a mo┐e nawet zaanga┐owaµ kogo╢ do pomocy...

Miejsca zak│adania opasek uciskowych s▒ zale┐ne od okolic i wysoko╢ci powstania ran: na ko±czynie g≤rnej mo┐na j▒ za│o┐yµ w po│owie ramienia tak aby ucisn▒µ tΩtnicΩ ramienn▒, na ko±czynie dolnej w okolicy do│u podkolanowego lub je╢li rana jest wy┐ej - w pachwinie. Nie polecam zak│adania opaski uciskowej w przypadku krwawienia z tΩtnicy szyjnej. Mo┐na pr≤bowaµ zacisn▒µ tΩtnice odchodz▒ce od aorty wk│adaj▒c palec pod obojczyk w okolicy jego nasady bli┐szej, czyli po│▒czenia z mostkiem. Jest to jednak krwotok bardzo trudny do opanowania.

OpaskΩ uciskow▒ czasem trudno jest zawi▒zaµ bezpo╢rednio na ko±czynie. Nale┐y wtedy zawi▒zaµ j▒, nawet lu╝n▒, na mocny supe│, a nastΩpnie w│o┐yµ pod ni▒ twardy, d│ugi przedmiot (patyk, ╢rubokrΩt) i krΩc▒c nim dooko│a spowodowaµ skrΩcenie opaski i zwiΩkszenie ucisku. Jeden z ko±c≤w nale┐y potem zabezpieczyµ wk│adaj▒c go pod opaskΩ, tak aby siΩ nie odkrΩci│.

Krwotoki ┐ylne mo┐na rozpoznaµ po tym, ┐e krew p│ynie powoli, pod ma│ym ci╢nieniem i jest koloru ciemnoczerwonego, prawie czarnego. NajczΩ╢ciej mo┐na zatamowaµ przez ucisk w miejscu krwawienia. Z regu│y nie s▒ tak gro╝ne jak krwotoki tΩtnicze. ªwiadczy o tym choµby fakt, ┐e podciΩcie ┐y│ na nadgarstku, wbrew obiegowej opinii, wyj▒tkowo rzadko jest przyczyn▒ ╢mierci.

Krwotoki wewnΩtrzne s▒ niestety w warunkach polowych raczej niemo┐liwe do opanowania. Ich obecno╢µ mo┐emy podejrzewaµ w przypadku zbledniΩcia sk≤ry i przyspieszenia tΩtna oraz och│odzenia sk≤ry.

Je╢li uda siΩ opanowaµ krwotok, w dalszej kolejno╢ci nale┐y wezwaµ na pomoc specjalist≤w, kt≤rzy zajm▒ siΩ rannym. Wymaga to jednak odpowiedniego sprzΩtu i umiejΩtno╢ci, kt≤rymi najczΩ╢ciej w takim przypadku nie dysponujemy.

Poniewa┐ najczΩstszym powik│aniem ran s▒ zaka┐enia, w nastΩpnym odcinku bΩdzie o tym, jak radziµ sobie z ranami l┐ejszymi i skaleczeniami. Mo┐e trochΩ historii jak robili to felczerzy na wojnie i dlaczego ju┐ nie zalewamy ich wrz▒cym olejem. Jak zwykle, wszystkie wnioski i opinie proszΩ kierowaµ na adres: nzapotoczny@interia.pl