Bojkowie i úemkowie mieszkali tu na pewno od momentu zasiedlania g≤r na prze│omie XV i XVI wieku. 
Nie nale┐y domy╢laµ siΩ istnienia grup etnograficznych, takich jak Bojkowie czy úemkowie, ju┐ przed wiekami. Dawniej lud dzieli│ siΩ raczej na ma│e jedno- lub kilkuwioskowe wsp≤lnoty, czΩsto ostro przeciwstawiaj▒ce siΩ s▒siadom "zza g≤ry" czy wrΩcz "zza miedzy".

úemkowie mieszkali w Bieszczadach w dolinie Os│awy: granicΩ stanowi│o pasmo Wysokiego Dzia│u. Na wsch≤d od tej linii ┐yli Bojkowie, choµ w dolinie Hoczewki ich charakterystyczne cechy kulturowe w XX w. by│y ju┐ zatarte.
P≤│nocna granica jest sporna. Przyjmuje siΩ, ┐e ich zasiΩg nie przekracza│ linii Wysoczany - Hoczew - úobozew - Ustrzyki Dolne.  úemk≤w na ca│ym ich obszarze cechowa│a jednoznaczna kulturowa i jΩzykowa odrΩbno╢µ od s▒siad≤w: Polak≤w i S│owak≤w, a tak┐e od Bojk≤w i Rusin≤w Sanocczyzny. OdrΩbno╢µ od Bojk≤w, bardzo wyra╝n▒ i ┐yw▒, kszta│towa│o poczucie wy┐szo╢ci koroliowc≤w, czyli ch│op≤w z d≤br. kr≤lewskich znad Os│awy, nad Bojkami - ch│opami pa±szczy╝nianymi.
úemkowie wschodni byli zamo┐niejsi i wy┐ej rozwiniΩci nie tylko od Bojk≤w, lecz tak┐e od swych dalej na zach≤d zamieszka│ych pobratymc≤w. Dialekt │emkowski r≤┐ni│ siΩ od innych dialekt≤w ukrai±skich dwoma istotnymi elementami. Pierwszym z nich by│ sta│y, zachodnios│owia±ski akcent na przedostatniej sylabie, drugim - przejΩte od S│owak≤w s│≤wko │em (tylko), od kt≤rego w│a╢nie w tych stronach utar│o siΩ przezwisko "│emki". NazwΩ tΩ przyjΩli p≤╝niej etnografowie, dopiero w okresie miΩdzywojennym zosta│a zaakceptowana przez samych úemk≤w.
W przeciwie±stwie do úemk≤w Bojkowie nie mieli wyra╝nej to┐samo╢ci grupowej. Jednak┐e Bojkowie byli w╢r≤d g≤rali karpackich grup▒ najbardziej jednolicie ukrai±sk▒; niewiele u nich wp│yw≤w polskich, jak u úemk≤w, czy rumu±skich, silnych u Hucu│≤w.
Ciekaw▒ miar▒ archaizmu kulturowego Bojk≤w by│a ich niewielka troska o miejsca poch≤wku. O ile na │emkowszczy╝nie spotykamy piΩkne cmentarze z kamiennymi i ┐eliwnymi krzy┐ami nagrobnymi, o tyle na Bojkowszczy╝nie, zw│aszcza na po│udnie od Otrytu, dawne cmentarze bardzo trudno odnale╝µ. To nie tylko skutek wiΩkszej dewastacji - by│y one ubo┐sze zw│aszcza w kamieniarkΩ, wiele grob≤w zdobi│y tylko niewielkie krzy┐yki, kt≤re │atwiej by│o ukra╢µ.

NajwiΩksze r≤┐nice miΩdzy úemkami i Bojkami mo┐na zobaczyµ w strojach. Do bardziej charakterystycznych cech stroju │emkowskiego nale┐a│a czuhania - odpowiednik podhala±skiej cuchy - br▒zowy p│aszcz sukienny z kapturem, na co dzie± rozpiΩtym i wy│o┐onym na plecy. Innym typowym elementem by│a niebieska lub granatowa kamizelka z metalowymi guzikami - │ejbyk. W barwnym stroju kobiecym najbardziej oryginalnym elementem byty wspania│e krywulki (naszyjniki - ko│nierze) z drobnych, czerwonych i bia│ych paciork≤w, tworz▒ce skomplikowane wzory i maj▒ce nieraz ponad 20 cm szeroko╢ci. M│ode dziewczΩta plot│y w│osy w warkocz - kiskΩ i chodzi│y z odkrytymi g│owami, starsze panny zakrywa│y g│owy chustk▒ natomiast mΩ┐atki upina│y w│osy i nosi│y czepiec. Kobiety nosi│y bia│e koszule (oplicza), zdobione przy szyi i mankietach przyszytymi, nakrochmalonymi krezami zako±czonymi z▒bkami. Sp≤dnice - kabaty - szyto z samodzia│owego p│≤tna drukowanego rΩcznie w bia│y rzucik na granatowym tle. Na sp≤dnicΩ zak│adano zapaskΩ.
Str≤j bojkowski by│ znacznie ubo┐szy od │emkowskiego: ubierano siΩ tu g│≤wnie w p│≤tno, tkane niemal w ka┐dej chacie, i samodzia│owe sukno, produkowane w wiΩkszo╢ci wsi, niemal wy│▒cznie na potrzeby w│asne. Sukno otrzymywano spil╢niaj▒c w foluszach rzadk▒ tkaninΩ we│nian▒. Zar≤wno kobiety, jak i mΩ┐czy╝ni chodzili ubrani na bia│o; kamizelki - │ejbiki by│y br▒zowe, kolorowych akcent≤w czy haft≤w spotyka│o siΩ bardzo niewiele. Czuhanie znano tylko w niekt≤rych wsiach, czΩ╢ciej natomiast noszono ko┐uszki i ko┐uchy - znak gospodarki pasterskiej.

Bojkowie parali siΩ pasterstwem na du┐▒ skalΩ, jednak g│≤wnym ╝r≤d│em utrzymania by│a uprawa ziemi.
úemkowie znad Os│awy byli rolnikami - nic nie wskazuje na to, by kiedykolwiek uprawiali pasterstwo, dla kt≤rego brakowa│o tu warunk≤w. Polany na stokach Siwakowskiej Doliny czy Bukwicy wystarcza│y tylko do "zwyczajnej" hodowli, pomocniczej wzglΩdem upraw rolnych. Sw▒ codzienn▒ strawΩ urozmaicano szeregiem owoc≤w le╢nych i grzyb≤w. Wykorzystywano:

• poziomki (jahody)
• maliny, je┐yny (czernyci)
• orzechy laskowe 
• grzyby: szczyri hriby, kozaky, holubinky, │yszky, so╢naky, pidpe±ky

CzΩ╢µ úemk≤w bardzo wcze╢nie zaczΩ│a paraµ siΩ handlem i prac▒ najemn▒. Podejmowali r≤wnie┐ dzia│alno╢µ, kt≤ra bazowa│a na lokalnych surowcach. Wyrabiano: z drewna bukowego i jaworowego - │y┐ki, wa│ki do ciasta, wieszaki do ubra± , z jod│owego lub ╢wierkowego - gonty i naczynia bednarskie, z lipy - foremki do mas│a i w mniejszym zakresie z leszczyny - fujarki. W okolicach Bielaki i úosia produkowano ma╝ i dziegieµ ze smolnych pniak≤w sosnowych lub kory brzozowej. Stolic▒ kamieniarstwa │emkowskiego by│o Bartne. Z twardego i gruboziarnistego piaskowca wykonywano ┐arna i kamienie m│y±skie, natomiast miΩkkiego piaskowca u┐ywano do wyrobu krzy┐y przydro┐nych i nagrobk≤w. 

Obok wytwor≤w u┐ytkowych znajdujemy tu wiele zabytk≤w ludowej sztuki.Jako jeden z objaw≤w sztuki mo┐na uwa┐aµ malowanie chaty. W chatach spotkaµ mo┐na by│o obrazy malowane na szkle. Innym wyrazem ludowej sztuki s▒ "╢wiΩte figury".  Kapliczki, krzy┐e przydro┐ne by│y tak charakterystyczne dla tych teren≤w, ┐e hitlerowcy rozmy╢lnie je niszczyli by oczy╢ciµ pole dla przysz│ego "Lebensraumu". 

Tak úemkowie, jak i Bojkowie budowali tzw. zagrody jednobudynkowe: pod wsp≤lnym dachem znajdowa│y siΩ jedna lub dwie izby mieszkalne, stajnia czyli pomieszczenie dla zwierz▒t (nie tylko koni), wreszcie boisko: miejsce, gdzie m│≤cono zbo┐e i przechowywano w≤z. FunkcjΩ stodo│y pe│ni│o poddasze. Budynki by│y drewniane, o konstrukcji zrΩbowej, kryte gontem lub (zw│aszcza u Bojk≤w) strzech▒. Na úemkowszczy╝nie by│ to najczΩ╢ciej dach dwuspadowy, a na Bojkowszczy╝nie - wysoki czterospadowy. ªciany zewnΩtrzne zagr≤d │emkowskich bywa│y malowane czego nie spotykamy na Bojkowszczy╝nie. Dekoracja architektoniczna jest tutaj bardzo skromna, choµ widoczne jest d▒┐enie do uzyskania artystycznego efektu.
Pod│ogi w izbach bywa│y z desek, czΩsto jednak by│o to po prostu klepisko z ubitej gliny. Izby by│y zazwyczaj p≤│kurne, tj. z wyprowadzeniem dymu na poddasze; dalej na wsch≤d czΩsto trafia│y siΩ chaty kurne, w kt≤rych dym z pieca unosi│ siΩ w izbie i wychodzi│ przez otw≤r w ╢cianie. 
Z architektury tej zachowa│o siΩ niewiele, liczne chaty uleg│y zniszczeniu lub rozbi≤rce ju┐ w naszych czasach - nikt dzi╢ nie chce mieszkaµ w tak prymitywnych warunkach.
Na wschodniej úemkowszczy╝nie ukszta│towa│ siΩ oryginalny typ drewnianych cerkwi, wystΩpuj▒cy tylko w dolinie Os│awy. W cerkwiach │emkowskich dominuje dzwonnica nadstawiona nad babincem, nawa jest szersza, ale ni┐sza, za╢ najni┐sze i najwΩ┐sze to prosto zako±czone prezbiterium. Najciekawsze zachowane obiekty znajduj▒ siΩ w Kwiaoniu, KrΩpnej, Czarnej i Bartnem. Na uwagΩ zas│uguj▒ r≤wnie┐ wschodnio│emkowskie cerkwie w Koma±czy i Rzepedzi Na Bojkowszczy╝nie natomiast utrzyma│ siΩ typ odmienny, bardzo archaiczny. znany co najmniej od XV w. Tutaj dominuj▒cym elementem by│a szeroka nawa. Dzwonnica w cerkwiach bojkowskich wystΩpuje albo jako ma│o wyr≤┐niaj▒ca siΩ z bry│y nad babi±cem, albo jako wolnostoj▒ca w pobli┐u ╢wi▒tyni. Ponadto w cerkwiach bojkowskich wystΩpuje zadaszenie obiegaj▒ce ca│▒ budowlΩ w formie sob≤t, wsparte na zdobionych i wystaj▒cych ostatkach belek zrΩbu. Przyk│adem zdobie± s▒ figuralne maski na zaczepach w ko╢ciele z Haczowa. Jedyn▒ zachowan▒ cerkwi▒ bojkowsk▒ jest obiekt w Smolniku nad Sanem, zachowa│o siΩ natomiast wiele ╢wi▒ty± w "typie bojkowskim" - na przyk│ad cerkwie w Gr▒ziowej, Listkowatem i R≤wni.

Najwa┐niejsze doroczne ╢wiΩta na úemkowszczy╝nie i Bojkowszczy╝nie obchodzono zgodnie z kalendarzem ko╢cielnym. S▒ to: wigilia ╢w. Andrzeja (29 listopada), dzie± ╢w. Miko│aja (6 grudnia - swiatoho Nyko│aja), wigilia Bo┐ego Narodzenia (swiatyj weczer), Bo┐e Narodzenie (Riztwo), dzie± ╢w. Szczepana (26 grudnia - wymitny), ╢wiΩto Trzech Kr≤li (Cary), wigilia ╢wiΩta Jordanu, czyli chrztu Chrystusa (Szczedryj), Zwiastowanie Matki Boskiej (25 marca - B│ahowiszczenie), Niedziela Palmowa (Kwietna Nedila), Wielki Czwartek (strast), Wielkanoc (We│kyden), dzie± ╢w. Jerzego (23 kwietnia - swiatoho Jurija), Zielone ªwi▒tki (Rusala), wigilia ╢w. Jana Chrzciciela (24 czerwca - sobitky), WniebowziΩcie Matki Boskiej (15 sierpnia - Uspienie) i Zaduszki.

DO G╙RY