HISTORIA

Już od trzech lata działają najstarsze koła Akcji Katolickiej w naszym kraju. Ponad rok temu zakończył się etap budowania podstaw organizacji, której konieczność działania stwierdził Jan Paweł II w 1993r., a którą półtora roku później zainicjował ks. prymas Józef Glemp, głosząc, że jej utworzenie jest „największym zadaniem stojącym jeszcze w tym stuleciu przed Kościołem w Polsce”. Czym była przed wojną ta organizacja, która zdaniem papieża: ,,kiedyś w Polsce była tak żywa i przynosiła tyle wspaniałych owoców...” ?

Pojęcia „Akcja Katolicka” pierwszy raz użył papież św. Pius X w wystąpieniu z 18.XII.1903r., a przede wszystkim w encyklice "Il fermo proposito" - dwa lata później, określając tym mianem wszelkie zrzeszenia mające na celu uspołecznienie zasad katolicyzmu. W ścisłym znaczeniu Akcję Katolicką określił Pius XI w encyklice "Ubi arcano Dei" z 23.XII. 1922r. Na jej podstawie episkopaty poszczególnych państw rozpoczęły próby budowy zrębów Akcji, zwykle z założenia na bazie istniejących stowarzyszeń, choć w praktyce tworzono odgórnie nowe struktury.

Ostatecznie ukształtowały się dwa modele: włoski, reprezentowany przez Azione Cattolica Italiana i powielany w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej, a następnie w Polsce; oraz belgijski wypracowany w Jennesse Ouvriere Chretienne, stosowany we Francji i Kanadzie. W modelu włoskim Akcja dzieliła się na 4 kolumny: mężczyzn, kobiet, chłopców i dziewcząt; w belgijskim na środowiska: wiejskie, robotnicze, szkolne, uniwersyteckie, oraz różnych zawodów inteligenckich. Akcja belgijska została przez Piusa XI w 1920r. uznana za wzorcową.

Pionierem korzeni Akcji w Polsce był abp. poznańsko-gnieźnieński E. Dalbor, który 1 kwietnia 1920 r. w Poznaniu powołał Ligę Katolicką. Wkrótce wykształciły się dwa typy Ligi: poznański i warszawski, na tle rywalizacji między Gnieznem i Warszawą o prymat w Kościele katolickim w Polsce. Ich zasięg i znaczenie społeczne były jednak niezbyt duże.

Dopiero zmiana sytuacji politycznej w Polsce – poprzez przejęcie władzy przez spenetrowane przez masonerię środowisko „sanacji”, skłoniło hierarchię i wiernych do zdecydowanych działań w obronie cywilizacji chrześcijańskiej. W latach 1928-32 doszło do otwartego konfliktu między Kościołem a władzami, którego szczyt przypadł w 1931 r. podczas przygotowywania przez Komisję Kodyfikacyjną projektu nowego prawa małżeńskiego, dopuszczającego rozwody i śluby cywilne, później zaś, przy okazji próby legalizacji zabijania dzieci nienarodzonych, zboczeń i deprawowania nieletnich.

W tym okresie masowych akcji protestacyjnych społeczeństwa, episkopat powołał do życia w kwietniu 1930r. Akcję Katolicką, włączając doń Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej i Zjednoczenie Kobiet. Faktyczne rozpoczęcie działań nastąpiło w listopadzie tego roku, gdy ks. kard. A. Hlond erygował Naczelny Instytut Akcji Katolickiej, a Pius XI zatwierdził statut., który pozostał do wybuchu wojny jedynym w świecie statutem ogólnokrajowym z mandatem papieskim.

Tworzenie Akcji hierarchia realizowała ściśle odgórnie, tworząc najpierw instytut naczelny, potem diecezjalny, a następnie oddziały parafialne, rekrutując członków poprzez wcielenie lub podporządkowanie różnych stowarzyszeń, a nawet bractw i kółek różańcowych. Spotkało się to z oporem ze strony wiernych i nie zostało faktycznie zrealizowane. Organizacje te określono wreszcie jako pomocnicze, a od 5 grudnia 1933r. pozwolono im żyć własnym życiem, wyraźniej określając bardziej ofensywną społecznie funkcję Akcji.

Wspomniane protesty społeczeństwa wobec poczynań sanacji, w które zaangażowały się powstające instytuty Akcji Katolickiej, skłoniły piłsudczyków do ustępstw. Wyrazem nowej taktyki władz było rozporządzenie Rady Ministrów z 27.X.1934r. o stowarzyszeniach służących katolickim celom religijnym. Na jego podstawie mogła rozwinąć się właściwa Akcja Katolicka.

16 kwietnia 1934 r. Konferencja Episkopatu włącza do Akcji Związek Katolicki i Ligę Katolicką oraz tworzy strukturę cztero - kolumnową. Celem organizacji miało być pogłębienie życia religijnego i moralnego oraz przeciwdziałanie laicyzacji na wszystkich płaszczyznach życia publicznego. Przeprowadzano rekolekcje i szkolenia dla działaczy i członków, których w samej tylko diecezji chełmińskiej było 35 tys., wydawano czasopisma z miesięcznikiem „Ruch Katolicki” na czele. Drukowano wiele książek, broszur i biuletynów na tematy życia religijnego, kultury, edukacji i polityki. Szczególnie dużą rolę w wychowaniu młodego pokolenia do bardziej dojrzałego życia religijnego, społecznego i kulturalnego, zwłaszcza na wsi, odegrały kolumny młodzieżowe. Założono kilka ośrodków rekolekcyjnych i uniwersytetów ludowych. Choć też wyrządzono sporo szkody przez odgórne ich faworyzowanie kosztem innych organizacji młodzieżowych o dużych zasługach.

Dzięki Akcji Katolickiej zaktywizowano wielu świeckich katolików do walki o społeczne panowanie Chrystusa, co było szczególnie rzadkie wśród inteligencji w XX-wiecznej Polsce. Przykładem takiego działania było aktywne włączenie się w 1936 roku Akcji do Instytutu Naukowego Badania Komunizmu. Akcja wywierała też wpływ na życie społeczno – polityczne kraju poprzez swoich członków w partiach politycznych i samorządach. Jednym z najważniejszych jej dokonań pozostanie uświadomienie sporej części społeczeństwa o zagrożeniach laicyzacji i potrzebie zorganizowania katolików w ruchu religijno-społecznym.

Tomasz Szkopek

Historia | Poglądy |  Wywiady | Heraldyka | Religia i polityka | Polska daleka i bliska
Człowiek i cywilizacja | Życie codzienne | Clintonland story | Podróże | Poradnik
Urzędy staropolskie

 Data publikacji
2000-02-25