Ogrodzieniec |
|
Ruiny zamku Ogrodzieniec s▒
usytuowane na najwy┐szym wzniesieniu Wy┐yny Krakowsko-CzΩstochowskiej - G≤rze
Janowskiego (wysoko╢µ 504 m n.p.m.) na terenie wsi Podzamcze.
Majestatyczne ruiny zamku s▒ najwiΩkszymi w Polsce a drugimi co do wielko╢ci w Europie.
Bry│a zamku swoj▒ potΩg▒ pozostawia niezapomniane wra┐enia. Zamek wspaniale komponuje
siΩ z otoczeniem tworzonym przez grupy wapiennych osta±c≤w. Historycy ustalili
pocz▒tki zamku na prze│om XII i XIII wieku. W tamtym czasie istnia│y dwie s▒siaduj▒ce
warownie - jedna na G≤rze Janowskiego (Ogrodzieniec) a druga na s▒siedniej G≤rze
Bir≤w. Zadaniem tych grod≤w obronnych by│a ochrona granicy Kr≤lestwa przed
atakami ze strony ksi▒┐▒t czeskich i ╢l▒skich. Warto wspomnieµ nazwΩ jak▒ nosi│ w
tamtych czasach zamek Ogrodzieniec - Wilcza SzczΩka.
W 1241 r. Ogrodzieniec zosta│ najechany i zniszczony przez Tatar≤w. Gr≤d na G≤rze
Bir≤w zosta│ ca│kowicie zniszczony p≤╝niej - ok. 1330 r.
Pierwsze przekazy historyczne dotycz▒ce Ogrodzie±ca datuje siΩ
na rok 1385 - kroniki Jana D│ugosza. Jako pierwszego w│a╢ciciela zamku podaje
siΩ podczaszego krakowskiego W│odka z Ogrodzie±ca. W 1414 r. zamek
przechodzi w rΩce Baltazara z Ogrodzie±ca. Baltazar z Ogrodzie±ca
znany by│ z pe│nienia roli rzecznika W│adys│awa Jagie││y w rozmowach z Krzy┐akami.
W│a╢nie r≤d W│odk≤w Sulimczyk≤w buduje w Ogrodzie±cu murowany zamek, zastΩpuj▒c
nim drewniany gr≤d istniej▒cy do tamtego czasu (okres panowania Kazimierza Wielkiego).
R≤d W│odk≤w sprzedaje zamek w 1470 r. Salomonowiczom (Ibramowi i
Piotrowi). Sprzeda┐y podlegaj▒ tak┐e przyleg│e tereny z dwoma miastami i mniejszymi
wsiami. Okres XV-XVI w. to wielokrotne zmiany w│a╢cicieli zamku. 1508 r. Ogrodzieniec
powraca w rΩce rodu W│odk≤w. W 1523 r. zamek przejmuje burgrabia i ┐upnik
krakowski Jan Boner (jeden z najbogatszych ludzi w ≤wczesnej Polsce). Po
nim maj▒tek dziedziczy bratanek - Seweryn Boner (kasztelan krakowski i
starosta biecki i rabszty±ski). Seweryn Boner w latach 1530-1545 przebudowuje
zamek na renesansow▒ rezydencjΩ obronn▒. Serweryn Boner wzoruj▒c siΩ na
stylu zamku na Wawelu stara siΩ nadaµ mu szyk i niepowtarzalny charakter. Sprowadza
drogie i wytworne dobra z zagranicy. Ca│a rezydencja urz▒dzona z wielkim przepychem i
zgodnie z kanonami ≤wczesnej mody uchodzi za jedn▒ z najwspanialszych budowli w
Polsce.
Kiedy wygasa linia mΩska potomk≤w rodu Boner≤w Ogrodzieniec przechodzi jako
posag Zofii, c≤rki Seweryna Bonera, pod zarz▒d wojewody lubelskiego Jana
Firleja. Jan Firlej doka±cza rozbudowΩ zamku i dokonuje wystroju
wnΩtrz w stylu barokowym.
Ogrodzieniec w 1587 r. zostaje opanowany przez wojska arcyksiΩcia Maksymiliana
Habsburga. Jednak wojska zostaj▒ wyparte z zamku i nie czyni▒ wiΩkszych
zniszcze±. Dopiero atak Szwed≤w spowodowa│ ostateczne zniszczenia i przyczyni│ siΩ do
utracenia przez zamek dawnej ╢wietno╢ci. Warto odnotowaµ bohaterskie czyny wojsk Stanis│awa
Warszyckiego, kt≤re zmusi│y wojska Karola Gustawa do odwrotu z
Ogrodzie±ca. Krok ten uratowa│ zamek przed ca│kowit▒ zag│ad▒. Niestety szkody
poczynione przez najazd szwedzki by│y znaczne i Firlejowie postanowili sprzedaµ
zamek i miasto. Mia│o to miejsce w 1669 r. a nabywc▒ za sumΩ 260 tysiΩcy z│otych
polskich by│ wspomniany ju┐ wcze╢niej Stanis│aw Warszycki - kasztelan
krakowski. Warszewski rozpocz▒│ prace remontowe przy fortyfikacjach i na przedzamczu.
W 1695 r. Barbara Warszycka (c≤rka kasztelana) wychodzi za m▒┐ za
starostΩ wielu±skiego Kazimierza MΩci±skiego. R≤d MΩci±skich
panowa│ na zamku w Ogrodzie±cu przez trzy nastΩpne pokolenia.
Na pocz▒tku XVI w. Ogrodzieniec opanowuj▒ szwedzkie wojska Karola XII.
Okupuj▒cy zamek Szwedzi grabi▒ i podpalaj▒ zamek.
Pod koniec XVI w. spalone ruiny nabywa Tomasz Jakli±ski. Niestety
ogromne nak│ady potrzebna do odbudowy przekroczy│y jego mo┐liwo╢ci i oczekiwania.
PostΩpuje dewastacja zamku a kolejne jego partie gro┐▒ zawaleniem. Ostatnia rezydentka
Ogrodzie±ca - Mieroszewska opuszcza zamek w 1810 r.
Pocz▒tek XX w. przynosi reformΩ parcelacyjn▒ i w jej wyniku ruiny staj▒ siΩ
w│asno╢ci▒ okolicznego wie╢niaka. Rozpoczyna on rozbi≤rkΩ mur≤w chc▒c pozyskaµ
darmowy budulec. Na szczΩ╢ci nie dochodzi do dalszej dewastacji, poniewa┐ w 1906 r. Aleksander
Janowski (geograf i podr≤┐ni) i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
wykupuje ruiny i przystΩpuje do prac konserwacyjno-renowacyjnych. Prace zajΩ│y wiele
lat i dopiero w 1974 r. oddano zabezpieczone mury i udostΩpniono do zwiedzania.
Na podstawie wieloletnich bada± archeologicznych naukowcy ustalili, ┐e zamek wraz z
przedzamczem mie╢ci│ siΩ na powierzchni ok. 3,5 ha. KubaturΩ dawnych
pomieszcze± oszacowano na ok. 32000 metr≤w sze╢ciennych. Mur
│▒cz▒cy wolno stoj▒ce ska│ki mia│ d│ugo╢µ 400 m. Przed wej╢ciem
znajdowa│a siΩ fosa z mostem zwodzonym. Za bram▒ znajdowa│y siΩ stajnie i
wozownia. Wschodnia czΩ╢µ zamku to tzw. Ska│y Basztowe i naturalna
jaskinia. CzΩ╢µ po│udniowo-zachodni▒ tworz▒ Ska│y G≤rne i wnΩka
zamkniΩta murami-wartownia. Osta±ce by│y kiedy╢ samodzielnymi wartowniami
obserwacyjno-obronnymi. Podjazd do zamku g≤rnego prowadzi│ z przedzamcza przez murowan▒
szyjΩ i most zwodzony a nastΩpnie przez naturalnie ukszta│towan▒ szczelinΩ skaln▒ z
wbudowan▒ sze╢ciokondygnacyjn▒ wie┐▒. W wie┐y kiedy╢ by│y pomieszczenia dla
stra┐nik≤w i strzelc≤w. IV kondygnacja zawiera│a kaplicΩ zamkow▒. Wznosz▒ca
siΩ powy┐ej wie┐a pe│ni│a funkcje obronne. Zamek g≤rny jest zbudowany z wapienia
wykorzystuj▒c skalne fundamenty. Plan zamku jest nieregularny, ale mo┐emy wyr≤┐niµ
cztery g│≤wne skrzyd│a otaczaj▒ce nieregularny dziedziniec. P≤│nocno-zachodnia
czΩ╢µ dziedzi±ca zawiera│a wielki zbiornik do gromadzenia wody deszczowej wykuty w
skale. Mia│o to byµ zabezpieczenie na wypadek d│ugich oblΩ┐e±. Skrzyd│o
wschodnie (tzw. zamek wysoki) zosta│o zbudowane na bardzo urwistej
i w▒skiej skale. Pocz▒tkowo dostΩp by│ utrudniony przez konieczno╢µ przechodzenia po
drabinach. W p≤╝niejszych czasach (za czas≤w Boner≤w) wykuto skalne schody. Do naszych
czas≤w przetrwa│a tylko jedna z trzech kondygnacji tego skrzyd│a zamku. W tej czΩ╢ci
zachowa│y siΩ unikalne w swej konstrukcji ch│odnie do przechowywania zapas≤w. Budynek skrzyd│a
p≤│nocnego wychodzi│ ze swoimi ╢cianami poza mury zamku i by│ broniony przez
kompleks strzelnic kluczowych w piwnicach budowli. S▒siaduj▒ce pomieszczenia by│y
zajΩte przez kuchniΩ, magazyny i studniΩ zamkow▒ o g│Ωboko╢ci ok. 100 m. Na piΩtro
sk│ada│y siΩ pomieszczenia sypialne dla wojska i s│u┐by. Powy┐ej znajdowa│y siΩ
komnaty reprezentacyjne oraz mieszkalne. W skrzydle zachodnim, kt≤re pe│ni│o
funkcjΩ │▒cznika pomiΩdzy zamkiem ╢rodkowym a czΩ╢ci▒ p≤│nocn▒
stanowi│o pomieszczenia osobiste (sypialnie, gabinety, podrΩczna biblioteka i toalety)
Boner≤w. CzΩ╢µ po│udniowa by│a najbardziej rozbudowana (zamek ╢rodkowy)
by│a usytuowana na ogromnej skale w kt≤rej dodatkowo wykuto piwnice g│Ωbokie na dwie
kondygnacje. Uk│ad pomieszcze± w tej czΩ╢ci zamku by│ do╢µ skomplikowany i do
ko±ca nie wyja╢niono przeznaczenia poszczeg≤lnych sal. Wiadomo, ┐e w czΩ╢ci
po│udniowo-zachodniej znajdowa│a siΩ du┐ych rozmiar≤w jadalnia po│▒czona z izbami
reprezentacyjnymi i kilkoma komnatami wypoczynkowymi. Komnaty wypoczynkowe by│y z kolei
po│▒czone z szeregiem pomieszcze± usytuowanych na r≤┐nych poziomach (izby dla
┐o│nierzy i ma│a izba sto│owa). Naro┐a zachodnie i wschodnie by│y zwie±czone
wysokimi wie┐ami obronnymi. Baszta zachodnia (w XVII w. nazywana Baszt▒
Kredencersk▒) by│a zaopatrzona w izby strzelnicze na kilku kondygnacjach. Baszta
wschodnia (tzw. wie┐a skaza±c≤w) zosta│a baszt▒ wewnΩtrzn▒ po
dobudowaniu w latach 1550-1560 do ╢ciany po│udniowej zamku ╢redniego tzw.
Kurzej Nogi i beluardu. Kurza Noga to budynek zbudowany na
planie prostok▒ta z kazamatami i strzelnicami na dolnych kondygnacjach i izbami
mieszkalnymi na g≤rnych. Beluard zbudowano na skale i zamkniΩto od zewn▒trz
╢cianami ze strzelnicami. Mia│ za zadanie broniµ dostΩpu do bramy. W ten spos≤b
powsta│ drugi dziedziniec z kru┐gankami przebiegaj▒cymi na wysoko╢ci trzeciej
kondygnacji. Wjazd na dziedziniec by│ zamykany ┐elazn▒ krat▒. W p≤╝niejszym
okresie na zachodnim skrzydle dobudowano ma│y dziedziniec zewnΩtrzny, tzw.
rycerski i otoczono go murem z kamienia. W mur w│▒czono ma│▒ naro┐n▒ basztΩ ze
stanowiskami strzelniczymi.
Mimo ca│ej swej zewnΩtrznej potΩgi i ogromu fortyfikacji zamek Ogrodzieniec
by│ jedynie ogromn▒ i reprezentacyjn▒ rezydencj▒ magnack▒ a nie twierdz▒ obronn▒. Z
tego w│a╢nie powodu podda│ siΩ atakom szwedzkim i uleg│ ca│kowitej ruinie.
TERAZ ZAPRASZAMY DO ODWIEDZENIA GALERII ZDJ╩╞ Z ZAMKU OGRODZIENIEC!
Podsumowanie | |
Po│o┐enie: G≤ra Janowskiego, 504 m n.p.m., na terenie wsi Podzamcze
(woj. katowickie) Wybudowany na prze│omie XII i XIII w. Powierzchnia ca│kowita: ok. 3,5 ha Kubatura dawnego zamku: ok. 32000 metr≤w sze╢ciennych Najazdy: 1241 r. -Tatarzy, 1587 r.-wojska Maksymiliana Habsburga, 1547 r. -Szwedzi (wojska Karola Gustawa) i 1702 r. (wojska Karola XII) Pocz▒tek restauracji: 1906 r., z inicjatywy Aleksandra Janowskiego i PTK Zako±czenie restauracji i oddanie do zwiedzania: 1974 r. |
|
Pr≤ba rekonstrukcji zamku Ogrodzieniec (autor:Robert Kubiszyn) |