Podstawow▒ nowo╢ci▒ w stosunku do stanu prawnego obowi▒zuj▒cego na podstawie ustawy z 1985 r. jest wprowadzenie przez art. 48 kryminalizacji posiadania ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych. Problem ten by│ w ci▒gu ostatnich lat przedmiotem licznych kontrowersji, bo zakres kryminalizacji posiadania narkotyk≤w decyduje w znacznym stopniu o modelu prawnokarnego podej╢cia do zjawiska narkomanii. PrzyjΩcie szerokiego zakresu kryminalizacji, │▒cznie z przypadkami tzw. "drobnego posiadania", tj. posiadania niewielkich ilo╢ci narkotyku przeznaczonych na w│asny u┐ytek, oznacza najczΩ╢ciej przyjΩcie modelu restrykcyjno - represyjnego, opieraj▒cego siΩ na pos│ugiwaniu siΩ wobec os≤b uzale┐nionych represj▒ karn▒. Dekryminalizacja "drobnego posiadania" oznacza natomiast przyjΩcie permisywno - leczniczego, daj▒cego mo┐liwo╢µ przyznania prymatu w podej╢ciu wobec os≤b uzale┐nionych ╢rodkom profilaktyczno - leczniczym. Poza sporem o rolΩ prawa karnego w przeciwdzia│aniu zjawisku narkomanii w dyskusji tej chodzi│o tak┐e o kwestiΩ zakresu zobowi▒za± wynikaj▒cych z konwencji wiede±skiej z 1988 r. Rozwi▒zanie tego problemu w ustawie ma kompromisowy charakter, godz▒cy wymogi wynikaj▒ce z zobowi▒za± miΩdzynarodowych z chΩci▒ zachowania permisywno - leczniczego podej╢cia do os≤b uzale┐nionych, sprowadzaj▒cego siΩ do kryminalizacji czynno╢ci wystΩpuj▒cych po stronie poda┐y narkotyk≤w, po│▒czonej z czΩ╢ciow▒ dekryminalizacj▒ (a dok│adniej niekaralno╢ci▒) ich konsumpcji, tj. popytu na nie.
   Art. 48 ustawy przewiduje w zwi▒zku z tym cztery postacie czynu polegaj▒cego na posiadaniu ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych, a mianowicie typ podstawowy (ust. 1 ), przypadek mniejszej wagi (ust. 2) i typ kwalifikowany znamieniem znacznej ilo╢ci posiadanego ╢rodka (ust. 3). Ponadto ustawa stwierdza, i┐ sprawca posiadaj▒cy nieznaczne ilo╢ci ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych na w│asny u┐ytek nie podlega karze (ust. 4). Oznacza to, i┐ nie ma tu miejsca pe│na depenalizacja "drobnego posiadania". Wszelkie formy posiadania narkotyku pozostaj▒ w ramach tego rozwi▒zania czynem zabronionym, a "drobne posiadanie" jest okoliczno╢ci▒ wy│▒czaj▒c▒ jedynie karalno╢µ, a nie przestΩpno╢µ. Z procesowego punktu widzenia oznacza to, i┐ zgodnie z art. 17 º 1 ust. 4 nowego k.p.k. postΩpowania w takiej sytuacji nie wszczyna siΩ (tzn. wydaje siΩ postanowienie o odmowie wszczΩcia postΩpowania), a wszczΩte umarza. Ten spos≤b potraktowania przypadk≤w "drobnego posiadania" narkotyk≤w przez osoby uzale┐nione i konsument≤w okazjonalnych ma spowodowaµ, ┐e grupy te nie powinny byµ spychane przez nieustanne "polowanie" na nie organ≤w ╢cigania do g│Ωbokiego podziemia, co utrudnia najczΩ╢ciej wszelki kontakt z nimi oraz ewentualne dzia│ania profilaktyczne i lecznicze.
   Rozwi▒zanie powy┐sze, aczkolwiek generalnie zas│uguje na akceptacjΩ, wywo│uje jednak pewne szczeg≤│owe zastrze┐enia i w▒tpliwo╢ci. Rzecz w tym, i┐ ostateczna redakcja art. 48 ust. 4 wykazuje istotn▒ r≤┐nicΩ na niekorzy╢µ redakcji przyjΩtej w sprawozdaniu podkomisji. Ta ostatnia nie pos│ugiwa│a siΩ znamionami "nieznaczna ilo╢µ" i "na w│asny u┐ytek", lecz po prostu przyjmowa│a tzw. warto╢ci graniczne, tzn. wagowe ilo╢ci wskazuj▒ce g≤rn▒ granicΩ ilo╢ci uzasadniaj▒cych niekaralno╢µ sprawcy. Faktem jest, ┐e rozwi▒zanie takie mo┐e wydawaµ siΩ nadmiernie sztywne. Tym te┐ zapewne kierowano siΩ, wprowadzaj▒c ostatecznie znamiona ocenne, kt≤re mia│yby zapewniµ mo┐liwo╢µ bardziej elastycznego rozstrzygania konkretnych przypadk≤w posiadania drobnych ilo╢ci narkotyk≤w. Problem w tym, ┐e - jak to zwykle bywa w ustawodawstwie dotycz▒cym narkotyk≤w - nie ma w nim rozwi▒za± dobrych i z│ych. S▒ tylko rozwi▒zania mniej lub bardziej z│e. Niestety z wielu wzglΩd≤w rozwi▒zanie przyjΩte ostatecznie w ustawie wydaje siΩ byµ gorsze od proponowanego przez podkomisjΩ a, co najwa┐niejsze, mo┐e siΩ okazaµ znacznie bardziej k│opotliwe, w praktyce.
   Prawo karne czΩsto zmuszone jest uciekaµ siΩ do r≤┐nych arbitralnie wyznaczonych granic. Klasycznym przyk│adem jest chocia┐by tzw. pr≤g nietrze╝wo╢ci. Ustawowe okre╢lenie warto╢ci granicznych uzasadniaj▒cych stosowanie art. 48 ust. 4, aczkolwiek z pozoru nieelastyczne, mia│oby przede wszystkim tΩ zaletΩ, i┐ okre╢la│oby jasno granicΩ miΩdzy zachowaniami karalnymi i niekaralnymi, i nie pozostawia│o tej sprawy w rΩkach organ≤w ╢cigania. R≤wnocze╢nie stanowi│oby to jasn▒ wskaz≤wkΩ dla tych organ≤w gdzie le┐▒ granice ich interwencji. Je╢li zabezpieczono by ╢rodek odurzaj▒cy lub substancjΩ psychotropow▒ w ilo╢ci poni┐ej warto╢ci granicznej, do stwierdzenia czego wystarczy ich zwa┐enie, mo┐na by bez dalszych czynno╢ci dokonaµ odmowy wszczΩcia postΩpowania. PrzyjΩte rozwi▒zanie przyda policji i prokuraturze wiele dodatkowej pracy, czΩsto wrΩcz pozbawionej sensu, bo maj▒cej na celu jedynie uzasadnienie odmowy wszczΩcia postΩpowania. W ka┐dym bowiem przypadku trzeba bΩdzie oceniaµ, czy dana ilo╢µ jest rzeczywi╢cie nieznaczna i czy jest przeznaczona na w│asny u┐ytek, co poci▒gnie za sob▒ rozbudowywanie czynno╢ci sprawdzaj▒cych i niepotrzebne wci▒ganie narkoman≤w w orbitΩ zainteresowania organ≤w ╢cigania. Warto przy tym zaznaczyµ, i┐ okoliczno╢ci▒ w praktyce najczΩ╢ciej wskazuj▒c▒ na posiadanie ╢rodka na w│asny u┐ytek, jest niewielka jego ilo╢µ. Mo┐liwo╢µ udowodnienia celu posiadania za pomoc▒ innych okoliczno╢ci zdarza siΩ w praktyce raczej rzadko, i┐ znamiΩ "na w│asny u┐ytek" bΩdzie odgrywa│o w praktyce niewielk▒ rolΩ. PrzyjΩte przez podkomisjΩ rozwi▒zanie zawiera│o natomiast trafne domniemanie: ilo╢µ poni┐ej warto╢ci, granicznej ╢wiadczy o przeznaczeniu na cele konsumpcji.
Zagadnienie warto╢ci granicznych w nowej ustawie ma jednak szerszy aspekt, kt≤ry mo┐e przysporzyµ praktyce jeszcze wiΩkszych trudno╢ci. Rzecz w tym, ┐e ustawa, poza znamieniem nieznacznej ilo╢ci zawartym w art. 48 ust. 4, pos│uguje siΩ tak┐e w licznych przepisach (art. 40 ust. 2, 42 ust. 3, 43 ust. 3, 45 ust. 2) znamieniem ilo╢ci znacznej, stanowi▒cym, jak to wspomniano, znamiΩ typ≤w kwalifikowanych. Na pierwszy rzut oka oznacza to, i┐ w ustawodawstwie polskim mamy do czynienia, tak jak to ma zreszt▒ miejsce w wielu innych ustawodawstwach, z trzema prawnie relewantnymi ilo╢ciami ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych, a mianowicie: ilo╢ci▒ nieznaczn▒, ilo╢ci▒ "przeciΩtn▒" (nigdzie tak nie nazwan▒, ale stanowi▒c▒ de facto znamiΩ typ≤w podstawowych) oraz ilo╢ci▒ znaczn▒. Oznacza│oby to r≤wnie┐, i┐ wyznaczenie pojΩµ ilo╢ci nieznacznej i znacznej (bez wzglΩdu na spos≤b, w jaki siΩ to uczyni) automatycznie okre╢la pojΩcie ilo╢ci "przeciΩtnej".
Gdyby nie istnienie przypadku mniejszej wagi w przepisie kryminalizuj▒cym posiadanie narkotyk≤w, mo┐na by zak│adaµ, ┐e z przypadkiem mniejszej wagi w pozosta│ych przepisach mamy do czynienia z regu│y wtedy, gdy przedmiotem czynu jest nieznaczna ilo╢µ ╢rodk≤w. Fakt, ┐e przypadek mniejszej wagi jest przewidziany w art. 48, obok przypadku posiadania nieznacznych ilo╢ci ╢rodk≤w jako okoliczno╢ci wy│▒czaj▒cej karalno╢µ, oznacza jednak, ┐e obie te sytuacje nie mog▒ byµ uto┐samiane. Mo┐na by co prawda zak│adaµ, i┐ przypadek mniejszej wagi w ramach tego przepisu stanowi posiadanie nieznacznej ilo╢ci nie na w│asny u┐ytek, tzn. celem wprowadzenia do obrotu. Praktyczna warto╢µ takiej interpretacji wydaje siΩ jednak znikoma z tego prostego powodu ┐e jak ju┐ wspomniano, udowodnienie celu posiadania narkotyku jest najczΩ╢ciej niemo┐liwe. O celu mo┐na tu co najwy┐ej wnioskowaµ w│a╢nie na podstawie ilo╢ci posiadanego przez sprawcΩ ╢rodka. Oznacza│oby to, i┐ na gruncie przepis≤w nowej ustawy mam w rzeczywisto╢ci do czynienia nie z trzema, ale czterema prawnie relewantnymi warto╢ciami granicznymi: ilo╢ci▒ nieznaczn▒, ilo╢ci▒ decyduj▒c▒ o przyjΩciu przypadku mniejszej wagi, wspomnian▒ ilo╢ci▒ "przeciΩtn▒" oraz ilo╢ci▒ znaczn▒, a to tworzy nies│ychane skomplikowanie.

   Ko±cz▒c analizΩ przestΩpstw z ustawy o przeciwdzia│aniu narkomanii przytoczyµ nale┐y tre╢µ artyku│u 55, kt≤ry przewiduje i┐ w razie skazania za przestΩpstwa okre╢lone w art. 40 - 47, 49 i 50, orzeka przepadek przedmiotu przestΩpstwa oraz przedmiot≤w i narzΩdzi, kt≤re s│u┐y│y lub by│y przeznaczone do jego pope│nienia, nawet je┐eli nie by│y w│asno╢ci▒ sprawcy. W razie skazania za przestΩpstwo okre╢lone w art. 48 oraz w razie umorzenia lub warunkowego umorzenia postΩpowania karnego orzeka siΩ przepadek ╢rodka odurzaj▒cego lub substancji psychotropowej, nawet je┐eli nie by│y w│asno╢ci▒ sprawcy (art. 55 ust. 2). W razie skazania za przestΩpstwo okre╢lone w art. 40 - 49 s▒d mo┐e orzec na cele zapobiegania narkomanii nawi▒zkΩ w wysoko╢ci do 50.000 z│otych (art. 55 ust. 3). Przepisu ust. 3 nie stosuje siΩ do sprawcy przestΩpstwa okre╢lonego w art. 48 ust. 1 lub 2 je┐eli jest on osob▒ uzale┐nion▒ (art. 55 ust. 4).