W okresie dziesiΩcioletniego obowi▒zywania ustawy z 1985 r. zjawisko narkomanii uleg│o powa┐nym przemianom tak w Polsce, jak i na ╢wiecie. Dla przeciwdzia│ania narastaniu w wielu krajach nielegalnej produkcji narkotyk≤w i rozwojowi miΩdzynarodowych organizacji przemytniczych dysponuj▒cych bardzo powa┐nymi ╢rodkami finansowymi okaza│o siΩ konieczne zawarcie specjalnego porozumienia miΩdzynarodowego. W 1988 r. zosta│a podpisana w Wiedniu Konwencja Narod≤w Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu ╢rodkami odurzaj▒cymi i substancjami psychotropowymi. Konwencja ta wesz│a w ┐ycie w 1990, a zosta│a ratyfikowana przez PolskΩ w 1994. Ratyfikacja spowodowa│a konieczno╢µ szybkiego dopasowania naszych przepis≤w prawa do zobowi▒za± wynikaj▒cych z przyjΩtej umowy miΩdzynarodowej.
    Nowe problemy zwi▒zane z narkomani▒ pojawi│y siΩ r≤wnie┐ w Polsce. Nast▒pi│o przede wszystkim du┐e rozprzestrzenienie siΩ zaka┐eniem wirusem HIV w╢r≤d narkoman≤w stosuj▒cych wyci▒gi z krajowej s│omy makowej . Nie zapobieg│ temu, niestety, ani wprowadzony w roku 1990 pe│ny zakaz przydomowej uprawy maku dla cel≤w w│asnych, ani rozpoczΩcie szerokiej akcji wymiany maku niebieskiego uprawianego dla cel≤w spo┐ywczych na niskomorfinow▒ odmianΩ.
    Wzros│y te┐ w Polsce dzia│ania przestΩpcze towarzysz▒ce zjawisku narkomanii. Rozszerzy│a siΩ przede wszystkim nielegalna produkcja amfetaminy, przemycanej nastΩpnie do Skandynawii i do Niemiec, ale te┐ coraz czΩ╢ciej sprzedawanej w kraju.
    R≤wnolegle znacznie zwiΩkszona w ostatnich latach swoboda ruchu osobowego i towarowego z zagranic▒ spowodowa│a utworzenie dr≤g przemytu narkotyk≤w przez PolskΩ prowadzonego przez cudzoziemc≤w przy wsp≤│udziale tak┐e krajowego elementu przestΩpczego. Dotyczy to zar≤wno marihuany (haszyszu) pochodz▒cej z Azji ªrodkowej, jak i kokainy nadchodz▒cej transportem morskim z Ameryki Po│udniowej .
    W zakresie dzia│alno╢ci profilaktyczno-leczniczej zwiΩkszone zagro┐enie narkomani▒ i wzrost liczby narkoman≤w, w tym r≤wnie┐ zainfekowanych wirusem HIV, spowodowa│y rozw≤j sieci plac≤wek o charakterze leczniczym i rehabilitacyjnym, nastawionych na pracΩ z osobami uzale┐nionymi. Odpowiednie plac≤wki pojawi│y siΩ zar≤wno w systemie lecznictwa publicznego, jak i w wyniku inicjatyw organizacji religijnych i spo│ecznych. Wspomniana powy┐ej likwidacja Funduszu Zapobiegania Narkomanii nie wp│ynΩ│a na zmianΩ tej tendencji, choµ z chwil▒ przej╢cia tej dzia│alno╢ci na finansowanie bezpo╢rednie ze ╢rodk≤w bud┐etowych zwiΩkszy│y siΩ problemy formalne. Pojawi│o siΩ te┐ nowe podej╢cie do prowadzenia lecznictwa odwykowego, jakim jest stopniowe wprowadzanie leczenia substytucyjnego.
    Celowo╢µ daleko id▒cej nowelizacji ustawy o zapobieganiu narkomanii z roku 1985, b▒d╝ zast▒pienia jej nowym tekstem stawa│a siΩ stopniowo coraz bardziej oczywista. Przede wszystkim obowi▒zuj▒ce przepisy dotyczy│y g│≤wnie koncepcji profilaktyczno-leczniczego zwalczania narkomanii, a mniej walki z nielegalnym handlem narkotykami i nie mog│y dostatecznie s│u┐yµ zwalczaniu zagro┐e±, jakie zaistnia│y. Prace prowadzone w kierunku zmiany ustawy toczy│y siΩ jednak do╢µ powoli. Przyczyn▒ trudno╢ci by│o tak┐e to, ┐e ustawodawstwo dotycz▒ce zwalczania narkomanii musi z natury rzeczy wkraczaµ w zakres dziedzin, kt≤re posiadaj▒ w│asne, ukszta│towane od dawna konstrukcje prawne (ochrona zdrowia, obr≤t lekami, hodowla ro╢lin czy prawo karne). Wynikaj▒ st▒d trudno╢ci takiej konstrukcji przepis≤w maj▒cych na celu walkΩ z narkomani▒, aby nie narusza│y one og≤lnych koncepcji dzia│ania w│a╢ciwych dla ka┐dej z tych dziedzin.
    Przygotowania do ratyfikacji przez PolskΩ konwencji 1988 r., a nastΩpnie sam akt jej ratyfikowania powodowa│y ponowne przyspieszenie dzia│a± ze strony organ≤w rz▒dowych. W ramach resortu zdrowia i opieki spo│ecznej, na kt≤rym spoczywa zar≤wno odpowiedzialno╢µ za postΩpowanie wobec narkoman≤w, jak i obowi▒zek kontroli nad stosowanymi w lecznictwie preparatami zawieraj▒cymi ╢rodki odurzaj▒ce i psychotropowe, Biuro ds. Narkomanii wraz z Departamentem Farmacji przygotowywa│o, poczynaj▒c od ko±ca 1993 r, kolejne wersje nowego tekstu ustawy, maj▒ce na celu dostosowanie ca│o╢ci przepis≤w o zapobieganiu narkomanii i zwalczaniu nielegalnego obrotu do aktualnej sytuacji.
    Projekt resortu zdrowia i opieki spo│ecznej przewidywa│ nowelizacjΩ ca│o╢ci istniej▒cych przepis≤w dotycz▒cych narkomanii zar≤wno w zakresie profilaktyki zjawiska (│▒cznie z kontrol▒ obrotu do cel≤w legalnych), jak i leczenia os≤b uzale┐nionych, przewidywa│ te┐ wprowadzenie uzupe│nie± wynikaj▒cych z przyst▒pienia do Konwencji z 1988 roku. Dotyczy│o to kontroli substancji mog▒cych s│u┐yµ do wytwarzania ╢rodk≤w odurzaj▒cych i psychotropowych (tzw. prekursor≤w), kontroli nad przemytem przy u┐yciu statk≤w morskich, u│atwienia dla dzia│a± aparatu sprawiedliwo╢ci w zakresie konfiskaty nielegalnych zysk≤w pochodz▒cych z handlu narkotykami (problem "prania brudnych pieniΩdzy") i u│atwienia dzia│a± ╢ledczych (dostawy niejawnie nadzorowane).
    Resort sprawiedliwo╢ci korzystaj▒c z prac Komisji ds. Legislacji powsta│ego w lutym 1994 r. MiΩdzyresortowego Zespo│u ds. Koordynacji i Kontroli ªrodk≤w Odurzaj▒cych i Psychotropowych, przyst▒pi│ w tym┐e czasie do przygotowania czΩ╢ciowej nowelizacji ustawy o zapobieganiu narkomanii, uwa┐aj▒c, ┐e pozwoli to na szybsze usuniΩcie k│opotliwych luk w przepisach karnych, wyra╝nie utrudniaj▒cych ╢ciganie przestΩpstw zwi▒zanych z nielegalnym handlem narkotykami.
    Wreszcie wspomniany ju┐ zesp≤│ dzia│aczy spo│ecznych, wsp≤│pracuj▒cy w tym zakresie r≤wnie┐ z Parlamentarn▒ Grup▒ Kobiet, chc▒c przyspieszyµ niekt≤re dzia│ania w zakresie zapobiegania narkomanii, zwr≤ci│ siΩ do grupy pos│≤w o wniesienie projektu nowelizacji ustawy z 1985 r. jako inicjatywy poselskiej, co nast▒pi│o w ko±cu roku 1994.
    W projekcie poselskim przewidziano wprowadzenie zmian, b▒d╝ uzupe│nie± tylko do niekt≤rych element≤w ustawy o zapobieganiu narkomanii z 1985 r., ograniczaj▒c propozycje do dzia│a± organizacyjnych oraz finansowania dzia│alno╢ci zwi▒zanej z zapobieganiem narkomanii, do zmian w podej╢ciu do spraw uprawy maku i konopi oraz objΩcia kontrol▒ prekursor≤w.
        Efektem dzia│a± legislacyjnych sta│o siΩ stworzenie nowego aktu prawnego zawieraj▒cego elementy poselskiego projektu nowelizacji ustawy z 1985 r. ªcieranie siΩ r≤┐nych opcji zaowocowa│o "ustaw▒ kompromisu", i choµ takie rozwi▒zania niejednokrotnie wypaczaj▒ idee tw≤rc≤w i pomys│odawc≤w pierwotnych wersji, wydaje siΩ, ┐e stali╢my siΩ ╢wiadkami powstania nowoczesnego aktu, kt≤ry pomimo nieuniknionych niedoskona│o╢ci mo┐e spe│niaµ rolΩ (przy aktywnym rozwoju orzecznictwa) w przeciwdzia│aniu narkomanii.
    W przepisach przej╢ciowych i ko±cowych ustalono, ┐e zachowuj▒ moc po wej╢ciu tej ustawy w ┐ycie zezwolenia wydane przez Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej na podstawie dotychczas obowi▒zuj▒cych przepis≤w (art. 60), a do czasu wydania przepis≤w wykonawczych do nowej ustawy, nie d│u┐ej jednak ni┐ rok od dnia jej wej╢cia w ┐ycie, zachowuj▒ moc dotychczasowe przepisy wykonawcze, chyba, ┐e pozostaj▒ w sprzeczno╢ci z postanowieniami nowej ustawy (art. 61). Traci moc dotychczas obowi▒zuj▒ca ustawa o zapobieganiu narkomanii (art.. 62), a nowa ustawa wchodzi w ┐ycie po up│ywie 3 miesiΩcy od dnia jej og│oszenia, tj. 15 pa╝dziernika 1997 r., z wyj▒tkiem przepis≤w rozdzia│u 5 (Uprawa maku i konopi), kt≤re wesz│y w ┐ycie po up│ywie 14 dni od dnia og│oszenia, tj. 29 lipca 1997 r. (art. 63).
    W ustawie okre╢la siΩ zasady przeciwdzia│ania narkomanii. Przeciwdzia│anie to obejmuje: dzia│alno╢µ wychowawcz▒ i zapobiegawcz▒, leczenie, rehabilitacjΩ i readaptacjΩ os≤b uzale┐nionych, nadz≤r nad substancjami, kt≤rych u┐ywanie mo┐e prowadziµ do narkomanii, zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania takich substancji oraz nadz≤r nad uprawami ro╢lin, kt≤re je zawieraj▒ (art. l ust. 2).
    Liczn▒ grupΩ podmiot≤w zobowi▒zano do podejmowania zada± w zakresie przeciwdzia│ania narkomanii (art. 3). Nale┐▒ do niej nie tylko organy administracji rz▒dowej i samorz▒dowej (ust_ 1 ), ale tak┐e plac≤wki o╢wiatowe, w tym szko│y wszystkich szczebli, plac≤wki s│u┐by zdrowia, jednostki wojskowe i Policji, kluby sportowe oraz zak│ady poprawcze, areszty ╢ledcze i zak│ady karne (ust. 2). Na tych instytucjach spoczywa obowi▒zek ustawowy, natomiast w art. 3 ust. 3 wymienione zosta│y instytucje i osoby, kt≤re mog▒ uczestniczyµ w realizacji zada± we wskazanym zakresie. S▒ nimi: stowarzyszenia, organizacje spo│eczne, fundacje, ko╢cio│y i inne zwi▒zki wyznaniowe, medyczne samorz▒dy zawodowe, rodziny os≤b uzale┐nionych oraz grupy samopomocy os≤b uzale┐nionych i ich rodzin. Poniewa┐ przepis ten, wymieniaj▒c instytucje i osoby, pos│uguje siΩ okre╢leniem w szczeg≤lno╢ci oznacza to, ┐e zadania takie mog▒ realizowaµ r≤wnie┐ inne podmioty i w zasadzie ka┐dy mo┐e w│▒czyµ siΩ do dzia│a± na rzecz zapobiegania narkomanii. Co prawda - w przeciwie±stwie do przepisu ust. 2 - w ust. 3 nie okre╢lono regu│y, wed│ug kt≤rej realizowaµ mo┐na owo uczestniczenie, ale nie ulega w▒tpliwo╢ci, ┐e bΩdzie zgodne z unormowaniami i zasadami ustawy. Podmioty ustawowo zobowi▒zane do przeciwdzia│ania narkomanii z pewno╢ci▒ nie bΩd▒ uniemo┐liwiaµ lub ograniczaµ inicjatyw spo│ecznych w tym zakresie. Obserwuj▒c rzeczywisto╢µ mo┐na wysnuµ wniosek, ┐e zaanga┐owanie spo│ecze±stwa w takie dzia│ania jest wysoce niezadowalaj▒ce. Nie ma zatem raczej niebezpiecze±stwa, aby ktokolwiek przeciwdzia│aj▒cy narkomanii spotka│ siΩ z niechΩtnym przyjΩciem.
    PodstawΩ dzia│a±, podejmowanych na mocy ustawy, stanowiµ bΩdzie Krajowy Program Przeciwdzia│ania Narkomanii, uchwalany przez RadΩ Ministr≤w na wniosek Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej. Rada Ministr≤w corocznie - do 30 czerwca - sk│adaµ bΩdzie Sejmowi sprawozdanie z realizacji tego programu (art. 4), co powinno sprzyjaµ zachowaniu ci▒g│o╢ci dzia│a± i ich systematycznej kontroli.
    Rada do Spraw przeciwdzia│ania Narkomanii, dzia│aj▒ca przy Prezesie Rady Ministr≤w (art. 5 ust. l i 2) stanowiµ ma organ opiniodawczo - doradczy (ust. 3 ). W jej sk│ad wchodz▒ przedstawiciele naczelnych i centralnych organ≤w administracji rz▒dowej (ust. 4), a mog▒ wchodziµ tak┐e przedstawiciele instytucji spo│ecznych, wymienionych w art. 5 ust. 5, skierowani przez te podmioty. Wprawdzie przepisy w tym zakresie nie s▒ wystarczaj▒co konkretne i precyzyjne, to jednak nie powinno to spowodowaµ trudno╢ci w powo│aniu Rady, gdy┐ uprawnione podmioty przedstawiaj▒ jedynie kandydatury, a sk│ad Rady okre╢la - w drodze rozporz▒dzenia - Prezes Rady Ministr≤w (art. 5 ust. 6). Ten ostatni przepis mo┐e jednak budziµ pewne w▒tpliwo╢ci, gdy┐ rozporz▒dzenie ma tak┐e okre╢liµ: zadania Rady oraz szczeg≤│owe warunki i tryb jej dzia│ania. Wydaje siΩ jednak, ┐e zadania Rady, chocia┐by bardzo og≤lnie, powinny zostaµ ustalone w ustawie. To samo dotyczy jej trybu dzia│ania. Rozporz▒dzenie mo┐e regulowaµ tylko kwestie szczeg≤│owe, a nie zasadnicze. Ponadto ze sformu│owania ust. 6 art. 5 nie bardzo wiadomo, o jakie szczeg≤│owe warunki chodzi. Byµ mo┐e jednak praktyka funkcjonowania Rady nie potwierdzi tych obaw i w▒tpliwo╢ci.
    Szczeg≤lnie wa┐ne s▒ unormowania zawarte w art. 6, stanowi▒ce zbi≤r definicji wyra┐e± u┐ytych w tej ustawie. Jest to tym bardziej istotne, ┐e mamy do czynienia z tekstem normatywnym dotycz▒cym tak specjalistycznej wiedzy, jak medycyna, chemia czy farmacja. Definicje ustawowe maj▒ dwojaki charakter. WiΩkszo╢µ z nich dotyczy pojΩµ z zakresu szeroko rozumianych nauk przyrodniczych, pozosta│e za╢ okre╢laj▒ pojΩcia prawne. Nie oznacza to, ┐e kt≤rakolwiek z tych definicji jest niezrozumia│a dla czytelnika nie bΩd▒cego specjalist▒ w dziedzinie medycyny, ale poznanie tre╢ci wielu z nich bez pomocy fachowca mo┐e siΩ okazaµ zbyt powierzchowne. Nie jest to jednak sytuacja, w kt≤rej stosowanie przepis≤w ustawy przez prawnika nie mog│oby siΩ obyµ bez udzia│u bieg│ego okre╢lonej specjalno╢ci. Ponadto spora czΩ╢µ jej unormowa± skierowana zosta│a nie do prawnik≤w, ale w│a╢nie do lekarzy, chemik≤w, farmaceut≤w i specjalist≤w innych nauk przyrodniczych.
    Ustawodawca ogromn▒ wagΩ przywi▒zuje do prowadzenia dzia│alno╢ci wychowawczej i zapobiegawczej, po╢wiΩcaj▒c temu zagadnieniu drugi rozdzia│. W art. 7-12 wskazano, na czym polegaµ ma dzia│alno╢µ wychowawcza i zapobiegawcza (promocja zdrowia psychicznego i zdrowego stylu ┐ycia, jak r≤wnie┐ informowanie o szkodliwo╢ci ╢rodk≤w i substancji, kt≤rych u┐ywanie mo┐e prowadziµ do narkomanii oraz o narkomanii i jej skutkach - art. 7 ust. l ) oraz w jaki spos≤b zadania w tej dziedzinie maj▒ byµ realizowane (art. 7 ust. 2) - ze wskazaniem, ┐e zadania szczeg≤│owe okre╢li Krajowy Program Przeciwdzia│ania Narkomanii (art. 7 ust. 3). Dalsze przepisy (art. 8- 12) to zobowi▒zanie Ministr≤w: Edukacji Narodowej, Zdrowia i Opieki Spo│ecznej, Kultury i Sztuki, Rolnictwa i Gospodarki »ywno╢ciowej, Obrony Narodowej, Spraw WewnΩtrznych i Administracji, Sprawiedliwo╢ci, Transportu i Gospodarki Morskiej, Pracy i Polityki Socjalnej, a tak┐e Prezesa UrzΩdu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Przewodnicz▒cego Komitetu Bada± Naukowych (ka┐dego w zakresie swojego dzia│ania) do podejmowania szczeg≤│owo okre╢lonych dzia│a± przez wydanie stosownych przepis≤w wykonawczych w formie rozporz▒dzenia (art. 8 ust. l i art. 10 ust. 3 ustawy).
    Chocia┐ profilaktyka stanowi najwa┐niejsze narzΩdzie ograniczenia zjawiska narkomanii, to r≤wnie istotne unormowania nowej ustawy dotycz▒ce postΩpowania z osobami uzale┐nionymi. Zasad▒ pozosta│o, ┐e leczenie, rehabilitacja i readaptacja tych os≤b odbywa siΩ na zasadzie dobrowolno╢ci, a tryb przymusowy mo┐e mieµ zastosowanie tylko w przypadkach wyra╝nie przewidzianych w ustawie (art. 13). Leczenie i rehabilitacjΩ os≤b uzale┐nionych bΩd▒ mog│y prowadziµ zar≤wno zak│ady opieki zdrowotnej, jak i lekarze wykonuj▒cy specjalistyczn▒ indywidualn▒ praktykΩ lekarsk▒ (art. 14 ust. 1 i 6), natomiast rehabilitacj▒ i readaptacj▒ mog▒ siΩ zaj▒µ tak┐e inne podmioty, po uzyskaniu zezwolenia wojewody, je╢li chodzi o prowadzenie rehabilitacji (art. 14 ust. 2). Wojewoda ma sprawowaµ nadz≤r nad prowadzon▒ na podstawie jego zezwolenia dzia│alno╢ci▒ (art. 14 ust. 4) i w│adny bΩdzie to zezwolenie cofn▒µ (art. 14 ust. 3). Warunki. jakie powinny byµ spe│nione w przypadku ubiegania siΩ o zezwolenie, oraz spos≤b sprawowania nadzoru okre╢li rozporz▒dzenie, do wydania kt≤rego zosta│ zobowi▒zany Minister Zdrowia i Opieki Spo│ecznej (art. 14 ust. 5). Leczenie, rehabilitacja i readaptacja, prowadzone przez publiczne zak│ady opieki zdrowotnej, bΩd▒ bezp│atne i ╢wiadczone na rzecz os≤b uzale┐nionych bez wzglΩdu na miejsce ich sta│ego zamieszkania w kraju (art. 14 ust. 7).
    OdrΩbnie unormowane zosta│o leczenie substytucyjne polegaj▒ce na stosowaniu, w ramach programu leczenia uzale┐nienia, ╢rodka odurzaj▒cego lub substancji psychotropowej (art. 6 pkt. 10). Kr▒g podmiot≤w uprawnionych do tego typu leczenia zosta│ ograniczony do publicznych zak│ad≤w opieki zdrowotnej, po uzyskaniu zezwolenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej. Zezwolenie, kt≤re mo┐e zostaµ cofniΩte, zostanie udzielone tylko w≤wczas, gdy zak│ad taki posiada bazΩ kadrow▒ i lokalow▒ do leczenia stacjonarnego albo ambulatoryjnego. Kwestie szczeg≤│owe zwi▒zane z leczeniem substytucyjnym okre╢li rozporz▒dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej (art. 15).
    Wobec szczeg≤lnych warunk≤w funkcjonowania zak│ad≤w poprawczych, zak│ad≤w karnych i areszt≤w ╢ledczych, szczeg≤│owe warunki i tryb postΩpowania leczniczego, rehabilitacyjnego i readaptacyjnego w stosunku do os≤b uzale┐nionych umieszczonych w tych zak│adach okre╢li rozporz▒dzenie Ministra Sprawiedliwo╢ci, wydane w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Spo│ecznej (art. 15).
    Szczeg≤lnie wa┐ne jest, z punktu widzenia praworz▒dno╢ci i obowi▒zku przestrzegania praw cz│owieka, poprawne unormowanie trybu przymusowego leczenia i rehabilitacji os≤b uzale┐nionych (art. 17). Wniosek o podjΩcie leczenia mog▒ z│o┐yµ: przedstawiciel ustawowy, krewny w linii prostej, rodze±stwo lub faktyczny opiekun. UwzglΩdniaj▒c taki wniosek, a tak┐e dzia│aj▒c z urzΩdu, s▒d rodzinny mo┐e skierowaµ osobΩ uzale┐nion▒ na przymusowe leczenie i rehabilitacjΩ, je┐eli nie ma uko±czonych 18 lat. Co prawda, czasu leczenia i rehabilitacji prowadzonych w tym trybie nie okre╢la siΩ z g≤ry, ale nie mo┐e ono trwaµ d│u┐ej ni┐ 2 lata albo do uko±czenia przez tΩ osobΩ 18 lat. Jednak┐e s▒d rodzinny mo┐e przed│u┐yµ ten okres w stosunku do takiej osoby - dla osi▒gniΩcia celu leczenia i rehabilitacji - ale i tak nie mo┐na przekroczyµ okresu dwuletniego. PostΩpowanie przed s▒dem rodzinnym w tych sprawach toczy siΩ wed│ug przepis≤w postΩpowania w sprawach nieletnich.
    O powodzeniu walki z narkomani▒ decyduje w znacznym stopniu kontrola obrotu prekursorami, ╢rodkami odurzaj▒cymi i substancjami psychotropowymi. Poniewa┐ s▒ one wykorzystywane r≤wnie┐ do cel≤w dozwolonych prawem, konieczna jest ╢cis│a reglamentacja obrotu, by nie dostawa│y siΩ w niepowo│ane rΩce. Ich szkodliwo╢µ z punktu widzenia zjawiska narkomanii jest bardzo r≤┐na, st▒d konieczno╢µ r≤┐norodnych unormowa±, kt≤re znalaz│y siΩ w rozdziale 4 ustawy (art. 18-31).
    Prekursory (art. 6 pkt. 1), ╢rodki odurzaj▒ce (art. 6 pkt. 2) i substancje psychotropowe (art. 6 pkt. 3), przy uwzglΩdnieniu wspomnianej szkodliwo╢ci, tzn. ryzyka powstania uzale┐nienia, podzielone zosta│y na wiele kategorii (odpowiednio przepisy art. 18-20), a zaliczenie do poszczeg≤lnych kategorii nast▒pi│o w za│▒cznikach do tej ustawy (odpowiednio nr 1-3 ). Ustawodawca szczeg≤│owo uregulowa│, do jakich cel≤w mog▒ byµ u┐ywane poszczeg≤lne ╢rodki odurzaj▒ce i substancje psychotropowe (art. 21), w jakich warunkach mo┐na je posiadaµ, a tak┐e preparaty (art. 6 pkt. 26) i prekursory, tryb ich zabezpieczania w razie bezprawnego posiadania oraz tryb orzekania przepadku, r≤wnie┐ wtedy, gdy nie zosta│o wszczΩte postΩpowanie karne (art. 22). Okre╢lone te┐ zosta│y:
        - podmioty uprawnione, po uzyskaniu zezwolenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej, do wytwarzania, przetwarzania lub przerabiania prekursor≤w, ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych,
        - cel tych czynno╢ci,
        - tryb wydawania zezwole±,
        - sytuacje, w kt≤rych nie jest wymagane zezwolenie na przer≤b ╢rodk≤w odurzaj▒cych lub substancji psychotropowych (art. 23 ust. l-5).
    Wskazano te┐ cel stosowania pewnych kategorii prekursor≤w, ╢rodk≤w odurzaj▒cych i substancji psychotropowych, tryb udzielania zezwole± na ich stosowanie i zakres tych zezwole± oraz zasady ich cofania (art. 23 ust. 6-11 ) oraz okre╢lono grupΩ substancji psychotropowych i prekursor≤w stosowanych w badaniach naukowych w instytucji naukowej w zakresie jej zada± statutowych (wykaz stanowi▒cy rozporz▒dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej), kt≤rych wytwarzanie, przetwarzanie, przer≤b lub stosowanie nie wymaga zezwolenia, lecz tylko zg│oszenia wojew≤dzkiemu inspektorowi farmaceutycznemu ( art. 23 ust. 12 i 13).
    Kolejnym problemem uregulowanym w ustawie jest zbi≤r mleczka makowego i opium z maku oraz ziela konopi i ┐ywicy konopi, a tak┐e sporz▒dzanie wyci▒g≤w ze s│omy makowej (art. 24). Zbi≤r mo┐e odbywaµ siΩ tylko w celu prowadzenia bada± naukowych i tylko na podstawie zezwolenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej, kt≤ry zosta│ zobowi▒zany do wydania rozporz▒dzenia okre╢laj▒cego warunki oraz tryb wydawania i cofania tego rodzaju zezwole±. Natomiast sporz▒dzanie wyci▒g≤w ze s│omy makowej mo┐e siΩ odbywaµ tylko w zak│adzie przemys│u farmaceutycznego posiadaj▒cym stosowne zezwolenie, wydane na podstawie art. 23 ust. 1, a tak┐e w plac≤wkach naukowych wymienionych w art. 24, ale jedynie w zakresie ich dzia│alno╢ci statutowej.
    Konieczne te┐ by│o szczeg≤│owe unormowanie dotycz▒ce warunk≤w przywozu z zagranicy, wywozu za granicΩ i tranzytu ╢rodk≤w odurzaj▒cych, substancji psychotropowych, prekursor≤w i s│omy makowej (art. 25 i 26). Zr≤┐nicowanie rygor≤w w tym zakresie dostosowane zosta│o do poszczeg≤lnych kategorii ╢rodk≤w i substancji, a tak┐e oddzielnie dla s│omy makowej. W przepisach ustawy przewidziano system zezwole± wydawanych przez Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej. W art. 25 ust. 7 i 8 wprowadza siΩ zakaz przywozu z zagranicy ╢rodk≤w odurzaj▒cych do sk│ad≤w celnych, a tak┐e zakaz przywozu z zagranicy lub tranzytu ╢rodk≤w odurzaj▒cych substancji psychotropowych oraz niekt≤rych prekursor≤w przez wolne obszary Celne. Jednak┐e Minister Zdrowia i Opieki Spo│ecznej w jednym przypadku samodzielnie .(art. 26 ust. 1 ), a w drugim w porozumieniu z Ministrem Gospodarki (art. 26 ust. 2) upowa┐niony zosta│ do wydania rozporz▒dze± zawieraj▒cych wykazy okre╢lonych ╢rodk≤w odurzaj▒cych, substancji psychotropowych, niekt≤rych ich preparat≤w, a tak┐e prekursor≤w, kt≤rych przyw≤z, wyw≤z i tranzyt mo┐e odbywaµ siΩ bez zachowania warunk≤w okre╢lonych w art. 25 ust. 1-3 i 5 ustawy.
    Szczeg≤│owo zosta│a uregulowana problematyka obrotu hurtowego (art. 27) i obrotu detalicznego (art. 28) ╢rodkami odurzaj▒cymi, substancjami psychotropowymi i niekt≤rymi prekursorami. Obrotem hurtowym zajmowaµ siΩ mog▒ wy│▒cznie podmioty gospodarcze, posiadaj▒ce koncesjΩ na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej, po uzyskaniu zezwolenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej. Warunki uzyskania takiego zezwolenia, a tak┐e tryb jego udzielania i cofniΩcia, okre╢lone zosta│y nie tylko w art. 27 ust. 4 i 5, ale tak┐e znajd▒ siΩ w rozporz▒dzeniu wykonawczym. Obrotem detalicznym zajmowaµ siΩ mog▒ jedynie apteki, zobowi▒zane do zachowania bardzo ╢cis│ej procedury wydawania preparat≤w i ich przechowywania, a tak┐e prowadzenia wymaganej dokumentacji (kwestie szczeg≤│owe zostan▒ unormowane w rozporz▒dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo│ecznej).
    W art. 29 ustawy przewiduje siΩ, ┐e niekt≤re preparaty - zawieraj▒ce okre╢lone ╢rodki odurzaj▒ce lub substancje psychotropowe, kt≤re zosta│y dopuszczone do obrotu jako ╢rodki farmaceutyczne na podstawie przepis≤w, o kt≤rych mowa w art. 2 pkt. 1 ustawy - mog▒ posiadaµ, w celach medycznych, wymienione w ustawie podmioty. Rodzaje preparat≤w i ich ilo╢ci okre╢li w rozporz▒dzeniu Minister Zdrowia i Opieki Spo│ecznej.
    W przepisie art. 31 zawarto unormowania dotycz▒ce nadzoru nad wytwarzaniem, przetwarzaniem, przerobem, przechowywaniem i obrotem ╢rodkami odurzaj▒cymi i substancjami psychotropowymi, a tak┐e niekt≤rymi prekursorami. Sprawuj▒ go wojew≤dzcy inspektorzy: farmaceutyczny (ust. 1 ) i sanitarny (ust. 2). OdrΩbnie nadz≤r ten sprawuj▒ w podleg│ych im jednostkach, ale na og≤lnych zasadach, Ministrowie Obrony Narodowej oraz Spraw WewnΩtrznych i Administracji (ust. 3).
    Rozdzia│ 5 po╢wiΩcony zosta│ uprawie maku i konopi. Z brzmienia przepis≤w art. 32 wynika, ┐e mak inny ni┐ niskomorfinowy (art. 6 pkt. 14), mo┐na uprawiaµ tylko na potrzeby przemys│u farmaceutycznego i nasiennictwa, a konopie w│≤kniste (art. 6 pkt. 19) jedynie na potrzeby przemys│u w│≤kienniczego i celulozowo-papierniczego oraz nasiennictwa. Mak niskomorfinowy mo┐na natomiast uprawiaµ wy│▒cznie na cele spo┐ywcze i nasiennictwa. Dalsze ograniczenia w tej dziedzinie (art. 33) stanowi▒ limity powierzchni upraw oraz okre╢lenia rejon≤w, w kt≤rych mog▒ byµ prowadzone, a tak┐e przymusowy system kontraktacji i konieczno╢µ uzyskania zezwolenia (ust. 1 ). Kwestie szczeg≤│owe w tym zakresie okre╢li rozporz▒dzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki »ywno╢ciowej, wydane w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Spo│ecznej, kt≤re ustali r≤wnie┐ rejonizacjΩ upraw, z podzia│em na poszczeg≤lne wojew≤dztwa (ust. 2). W wykonaniu tego rozporz▒dzenia wojewoda okre╢li powierzchniΩ upraw w poszczeg≤lnych gminach (ust. 3). Dopiero wtedy instytucja, kt≤ra uzyska zezwolenie wojewody zawieraµ bΩdzie z plantatorami umowy kontraktacyjne (ust. 4 i 5 ).
    Przepis art. 34 stanowi, ┐e uprawa maku lub konopi w│≤knistych mo┐e byµ prowadzona (z zastrze┐eniem art. 33 ust. 1) na podstawie: zezwolenia w≤jta lub burmistrza (prezydenta miasta) w│a╢ciwego ze wzglΩdu na miejsce po│o┐enia uprawy (ust. 1 pkt. 1) alba umowy kontraktacyjnej (ust. 1 pkt. 2). Zezwolenie takie musi precyzyjnie okre╢laµ rodzaj uprawy, jej powierzchniΩ oraz termin jego wa┐no╢ci (ust. 2). Gmina bΩdzie prowadziµ rejestr udzielanych zezwole± (ust. 5). Podstawa odmowy wydania zezwolenia zosta│a okre╢lona bardzo og≤lnie (ust. 3), ale zapis bardziej konkretny by│by trudny do sformu│owania poniewa┐ tego rodzaju uprawy prowadzone maj▒ byµ w spos≤b uniemo┐liwiaj▒cy wykorzystanie uprawianych ro╢lin do cel≤w innych ni┐ okre╢lone w ustawie. Niezbyt fortunnie stwierdza siΩ w ust. 4 art. 34, ┐e w razie naruszenia warunk≤w w nim okre╢lonych zezwolenie na uprawΩ mo┐e byµ cofniΩte. Oznacza to, ┐e nie musi byµ cofniΩte, nawet w sytuacji, gdy te naruszenia s▒ ra┐▒ce, chocia┐ mo┐na zgodziµ siΩ z pogl▒dem, i┐ nie ka┐de naruszenie warunk≤w zezwolenia powinno poci▒gaµ za sob▒ jego obligatoryjne cofniΩcie.
    W art. 35 ustawy okre╢lono, kt≤re czΩ╢ci uprawianego maku (mak≤wki z nasionami wraz z czΩ╢ci▒ │odygi, s│oma makowa i resztki po┐niwne) powinny zostaµ przekazane w ca│o╢ci podmiotowi kontraktuj▒cemu, a kt≤re zniszczone i na czyj koszt. Sytuacje, gdy przepisy art. 32-35 ustawy nie maj ▒ zastosowania do upraw maku i konopi, okre╢la przepis art. 36 ustawy. Nadz≤r nad tymi uprawami sprawowaµ bΩdzie w│a╢ciwy miejscowo zarz▒d gminy (art. 37 ust. 1), a uprawnienia w zakresie nadzoru okre╢lone w ustawie (art. 37 ust. 2-4) pozwol▒ skutecznie wykonywaµ te czynno╢ci. Nie stanowi to dodatkowych zada± w│asnych gminy, gdy┐ w art. 38 ustawy stwierdza siΩ, ┐e zadania, o kt≤rych mowa w art. 34 i 37 s▒ zadaniami zleconymi z zakresu administracji rz▒dowej. Zatem gminy na ich realizacjΩ otrzymaj▒ dodatkowe ╢rodki.

    W rozdziale 6 ustawy (bΩd▒cym odpowiednikiem rozdzia│u 5 ustawy z 1985 r.) zawarto przepisy karne interesuj▒ce nas najbardziej z uwagi na temat niniejszej pracy. W zwi▒zku z tym przyjrzyjmy siΩ dok│adnie obecnie obowi▒zuj▒cym w Polsce przepisom dotycz▒cym reakcji karnej na problem narkotyk≤w i narkomanii.