Hel na stra┐y Wybrze┐a

• Powr≤t do strony g│≤wnej. - (ostatnia aktualizacja dnia 8 - I I - 2000)

Po│o┐enie Helu zawsze jednoznacznie nadaje mu wysoka rangΩ, tarczy obronnej dla po│o┐onych w zatoce port≤w w Pucku, Gdyni, Jastarni i Gda±sku.

W 1931 roku w osadzie Hel rozpoczΩto budowΩ portu wojennego. Dla zasiedlenia Helu Polakami zbudowano istniej╣ce do dzi£ osiedle "kolonia rybacka", ko£ci≤│ katolicki i szko│Ω. Zbudowano w 1921 roku liniΩ kolejow╣ biegn╣c╣ przez ca│y p≤│wysep, a┐ do osady Hel. Dodatkowo wybudowano drogΩ bit╣ z Juraty do Helu, prowadz╣c j╣ ze wzglΩd≤w strategicznych (ochrona przed ostrza│em z samolot≤w) z ponad 40-ma zakrΩtami w gΩstym lesie. Na terenie oddanym wojsku w 1936 roku dekretem Prezydenta RP jako ôRejon umocniony Helö (obejmuj╣cym cze£µ p≤│wyspu od Juraty do ko±ca cypla) zosta│a zbudowana ponadto kolejka w╣skotorowa o │╣cznej d│ugo£ci 26 km, oraz wiele obiekt≤w wojskowych.

Komendantem Rejonu Umocnionego Hel w czasie kampanii wrze£niowej by│ kmdr por. W│odzimierz Steyer.

NajwiΩksza si│a ognia dysponowa│y trzy baterie artylerii nadbrze┐nej, wyposa┐onej w potΩ┐ne betonowe stanowiska artyleryjskie, oddzielne dla ka┐dej z armat, odleg│e od siebie o co najmniej 90 m, wspaniale zamaskowane lasem i nakryte obracaj╣c╣ siΩ wraz z armata konstrukcja stalowa w kszta│cie parasola, na kt≤rej te┐ umieszczano maskowanie.

Bateria nr 32 - ôgreckaö 2 dzia│a 105 mm na ko│ach, ulokowana od strony morza, mniej wiΩcej na po│owie odleg│o£ci Hel-Jurata.

Bateria nr 33 - ôdu±skaö 2 dzia│a 105 mm na ko│ach, ulokowana od strony morza, na wysoko£ci p≤│nocnego kra±ca miasta Hel.

Bateria 31, najpotΩ┐niejsza na Helu, - patrz szkic - zwana p≤ƒniej imieniem jej tw≤rcy, kmdr Heliodora Laskowskiego sk│ada│a siΩ z 4 armat o kalibrze 152 mm - zlokalizowana jest na samym cyplu p≤│wyspu helskiego, st╣d pocz╣tkowo nazywano j╣ ôbateri╣ cyplow╣ö. Znajduje siΩ ona tak┐e na terenie wojskowym, niedostΩpnym bez przewodnika. Bateria ta mog│a skutecznie strzelaµ do 26 km. (odleg│o£µ do Cha│up)
(czΩ£ci╣ baterii Laskowskiego by│a Bateria nr 21 - 2 dzia│a 75 mm - jej og≤lnie dostΩpne stanowisko znajduje siΩ blisko latarni morskiej, tu┐ przy drodze wiod╣cej z ul.Le£nej na pla┐Ω ba│tycka i do dzi£ mo┐na podziwiaµ nieuszkodzone, potΩ┐ne bunkry, na kt≤rych zamontowane by│y dzia│a.)

Plany l╣dowej obrony Wybrze┐a zak│ada│y, ┐e Hel ma siΩ broniµ do 14 dni - w rzeczywisto£ci Hel broni│ siΩ a┐ do 2 paƒdziernika, odciΩty ca│kowicie od reszty wojsk od 11 wrze£nia, pod ciΩ┐kim ostrza│em niemieckich pancernik≤w Schlesien i Schleswig-Holstein i ci╣g│ymi atakami lotnictwa, a ponadto broni╣c siΩ przed atakami od strony l╣du...
W ci╣gu dni walki obro±cy Helu zestrzelili oko│o 20 samolot≤w, uszkodzili ostrza│em z dzia│ dwa kontrtorpedowce i kilkakrotnie uzyskali skuteczne trafienia w niemieckie pancerniki, co zmusza│o je do postawienia zas│on dymnych i ucieczki . Dla utrudnienia ostrza│u artylerii pancernik≤w, obro±cy wysadzili w powietrze latarniΩ morska , dominantΩ terenowa, jedyny charakterystyczny punkt na tle gΩstego lasu, u│atwiaj╣cy namiary artyleryjskie niemieckim pancernikom.

W czasie walk l╣dowych, obro±cy wysadzili dnia 30 wrze£nia zaporΩ minow╣, przerywaj╣c p≤│wysep w rejonie Cha│up, (Hel sta│ siΩ czasowo wysp╣!) powoduj╣c straty w£r≤d atakuj╣cych i wstrzymuj╣c na kilkana£cie godzin niemieckie ataki.

W czasie okupacji i po niej armaty by│y wielokrotnie demontowane i wymieniane, tak ┐e znajduj╣ce siΩ obecnie ju┐ tylko w baterii Laskowskiego armaty, nie s╣ tymi oryginalnymi sprzed wojny.

Wojsko stacjonuje w rejonie Helu dalej i dopiero w kwietniu 1996 roku zdemontowano pilnowane przez wartownik≤w dwa szlabany na szosie do Helu.

Hel na stra┐y Wybrze┐a û (tekst rozszerzony)

Traktat Wersalski przyzna│ Polsce 146 km wybrze┐a morskiego - z czego niemal po│owa to wybrze┐e p≤│wyspu helskiego liczone z obu stron.

Po ratyfikacji Traktatu przez Niemcy 10 I 1920, rozpoczΩto obsadzanie Wojskiem Polskim Wybrze┐a.

• Baon morski kt≤rego tworzenie rozpoczΩto ju┐ na pocz╣tku 1919 w Twierdzy Modlin, rozlokowano w Pucku 10 II 1920, gdzie by│y ju┐ wcze£niej odzia│y piechoty i kawalerii polskiej i gdzie tego samego dnia po przyjeƒdzie gen. Hallera odby│y siΩ historyczne za£lubiny Polski z morzem. Natychmiast po za£lubinach rozpoczΩto obsadzanie wa┐niejszych miejscowo£ci Wybrze┐a i przyst╣piono do tworzenia Dow≤dztwa Wybrze┐a Morskiego. W ko±cu paƒdziernika 1921 zaczΩto formowaµ w Pucku Pu│k Artylerii Nadbrze┐nej, dla wsparcia s│abej w≤wczas Marynarki Wojennej.
  W lipcu 1921 utworzono w Pucku szko│Ω podoficersk╣ artylerii, ulokowan╣ w sali teatralnej hotelu Vossa przy ul.Wolno£ci (znajdowa│ siΩ tam po II Wojnie îwiatowej Powiatowy Dom Kultury)
• Ju┐ w 1921 roku opracowano i zg│oszono pierwszy wniosek bud┐etowy o zakup dzia│ 350 mm dla obrony Wybrze┐a.
• Powsta│ problem braku odpowiedniej bazy dla Floty i braku portu morskiego dla roz│adunku transport≤w wojskowych dla Polski.
  Port rybacki w Helu wybudowany w latach 1892-1898, z powodu niewielkich rozmiar≤w, p│ytko£ci basenu oraz z│ego stanu wymagaj╣cego remontu tak┐e nie m≤g│ w pe│ni zaspokajaµ potrzeb ┐eglugi morskiej. Port posiada│ dwa mola konstrukcji drewnianej, zachodnie d│ugo£ci ok. 320 m i wschodnie d│ugo£ci ok.120 m, powierzchnia portu wynosi│a 3 ha, a g│Ωboko£µ basenu 2,5 m. Pomimo tego port w Helu zacz╣│ spe│niaµ cele szkoleniowe dla marynarki oraz rozpoczΩto prace przy jego rozbudowie. Powsta│a koncepcja roz│adunku transport≤w morskich w Helu (bezpo£rednio lub z pomoc╣ barek) i w zwi╣zku z tym rozpoczΩto budowΩ linii kolejowej Hel - Wielka Wie£ (obecnie W│adys│awowo), kt≤r╣ uko±czono latem 1921 roku.
• W kwietniu 1923 roku otworzono port tymczasowy w Gdyni
• Dopiero w 1924 roku starania Polski w Lidze Narod≤w doprowadzi│y do przyznania Polsce Wojskowej Sk│adnicy Tranzytowej na Westerplatte, na terenie Wolnego Miasta Gda±sk.
• Plany stworzenia na Helu silnej bazy obrony Wybrze┐a zaowocowa│y w 1928 roku rozpoczΩciem budowy portu wojennego o kilkaset metr≤w na p≤│nocny zach≤d od portu rybackiego w Helu. RozpoczΩto militaryzacjΩ ko±cowego odcinka p≤│wyspu helskiego - od ko±ca cypla do miejscowo£ci B≤r. Rozw≤j turystyki na helskim cyplu uleg│ nag│emu zahamowaniu. Dzia│aj╣ca w Helu sp≤│ka ôHel-K╣piele Morskieö otrzyma│a 24 grudnia 1929 od w│adz wojskowych zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli, a na jej terenach, na cyplu, wojsko rozpoczΩ│o budowΩ licznych obiekt≤w wojskowych. Sp≤r cywilny w tej sprawie trwa│ a┐ do wybuchu wojny.
• Wiosn╣ 1931 roku starania marynarki spowodowa│y wys│anie na Hel czterech dzia│ 105 mm (na ko│ach) francuskiej firmy Schneider, kt≤re zakupiono (2 w wersji produkowanej uprzednio dla Grecji a dwa w wersji dla Danii) dla zapoznania siΩ z ofert╣ sprzΩtow╣ Schneidera. Te dwie dwudzia│owe p≤│baterie ustawiono na stanowiskach na odcinku Hel - Jurata, jako BateriΩ Greck╣ i BateriΩ Du±sk╣. Ka┐de stanowisko zasadnicze sk│ada│o siΩ z dwu dzia│obitni i czterech podrΩcznych schron≤w amunicyjnych, mog╣cych pomie£ciµ w sumie 400 pocisk≤w i 400 │adunk≤w. Ka┐da bateria otrzyma│a ponadto betonowy punkt kierowania ogniem. Obs│uga dzia│a sk│ada│a siΩ z 11 ludzi, dla kt≤rych wybudowano w ka┐dej baterii po dwa schrony. Podobnie zbudowano stanowiska pomocnicze dla ka┐dej z tych baterii, przewidziane do prowadzenia ognia do cel≤w na Zatoce Puckiej. Dla przesuwania armat przy pomocy ci╣gnik≤w zaprojektowano drogi wewnΩtrzne o d│ugo£ci ponad 5 km. Prace przy ustawianiu tych baterii op≤ƒni│y siΩ do 1932 roku z powodu przesuniΩcia czΩ£ci funduszy na ustawianie baterii nadbrze┐nej ôCanetö (2 armaty 100 mm) na Cyplu Oksywskim, w rejonie wnoszonego portu wojennego na Oksywiu i portu handlowego w Gdyni.
• Liczne, kolejne wnioski i projekty w sprawie tworzenia artylerii wiΩkszego kalibru w Helu zosta│y sfinalizowane dopiero dziΩki energicznym staraniom i pracom studialnym szefa s│u┐by Artylerii i Uzbrojenia w Kierownictwie Marynarki Wojennej kpt. marynarki (p≤ƒniej kmdr. ppor.) Heliodora Laskowskiego (zm.w 1936 w wieku zaledwie 38 lat), in┐yniera artylerii morskiej wyszkolonego we francuskich wy┐szych szko│ach wojskowych.
  Koncepcj╣ H. Laskowskiego by│o stworzenie ca│kowitej samowystarczalno£ci obronnej bazy morskiej - baza ma wspieraµ flotΩ a nie byµ przez ni╣ broniona. W ko±cu wrze£nia 1935 roku cztery armaty 152,4 mm, zam≤wione w Szwecji w firmie Bofors, znalaz│y siΩ po pr≤bach poligonowych nadzorowanych tak┐e przez H. Laskowskiego w Gdy±skim porcie, przywiezione statkiem ôWiliaö. Po przewiezieniu kolej╣ do Helu rozpoczΩto pokonywanie kolosalnych problem≤w z przetransportowaniem piaszczyst╣ drog╣, na odleg│o£µ ok. 1200 m i podniesieniem na przygotowane betonowe dzia│obitnie element≤w o ciΩ┐arze ok.14 ton - oddzielnie podstawy, oddzielnie lufy. Przez 8 godzin jeden z tych element≤w udawa│o siΩ przeci╣gn╣µ o ok. 500 m. Po ustawieniu wszystkich armat, co stwarza│o tak┐e wielkie problemy techniczne, zamontowano dzia│ow╣ centralΩ artyleryjsk╣ firmy St.Chamond Granat. W roku 1935 bateria Grecka dosta│a numer 11 a Du±ska 12, bateria Laskowskiego mia│a numer 1. Kompania artylerii nadbrze┐nej kwaterowa│a w baraku nadlesnictwa w Helu, a potem w willi ôJantarowa Checzaö (tzw. koszary 218).
• 25 czerwca 1935 roku zarz╣dzeniem ministra spraw wojskowych stworzono z trzech helskich baterii i oksywskiej baterii ôCanetö Dywizjon Artylerii Nadbrze┐nej w sile 349 ludzi. Zaprojektowano i zbudowano stanowiska dla trzech dwudzia│owych baterii p-lot. wyposa┐onych w dzia│a wzoru 22/24 firmy Schneider. Baterie te otrzyma│y numeracjΩ 21, 22 i 23.
• W 1934 roku w Morskim Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej stworzono Oddzia│ Wartowniczy (ponad 80 ludzi), kt≤ry zakwaterowano w wykupionej willi Zwi╣zku Nauczycielstwa Polskiego ôJantarowa Checzaö. Na bazie tego oddzia│u powsta│ w 1935 roku Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej, jego dow≤dztwo ulokowano w wydzier┐awionym od sier┐anta Hirscha budynku w obrΩbie kolonii rybackiej. Obok, w budynku wynajΩtym od p.Lewandowskiego ulokowa│y siΩ pluton gospodarczy, kasyno oficerskie, sala odpraw i wyk│adowa. Obsada 21 baterii kwaterowa│a w barakach nadle£nictwa Hel, 22 baterii w nowych, zbudowanych w lesie koszarach na p≤│noc od portu wojennego, 23 baterii w nowych koszarach w miejscowo£ci B≤r, niedaleko ≤wczesnego przystanku kolejowego.
• Ju┐ od 1936 roku baterie odbywa│y liczne strzelania do cel≤w morskich, powietrznych a tak┐e naziemnych (w kierunku Juraty) Strzelania te odbywa│y siΩ po zako±czeniu sezonu turystycznego, na og≤│ w godzinach rannych, w przerwach kursowania poci╣g≤w. Prowadzono tak┐e strzelania nocne, z pomoc╣ dwu pluton≤w Morskiej Kompanii Reflektor≤w Przeciwlotniczych przydzielonych z Gdyni (6 reflektor≤w).
• W 1937 roku odby│y siΩ tak┐e dzienno-nocne µwiczenia w obronie przeciwdesantowej ze wsp≤│udzia│em okrΩt≤w floty oraz oddzia│≤w z Gdyni i Wejherowa.
• W paƒdzierniku 1936 roku stworzono w Helu ulokowan╣ w piΩtrowej willi, ôJantarowa Checzaö szko│Ω podoficersk╣ artylerii przeciwlotniczej.
• W paƒdzierniku 1931 roku podpisano umowΩ na budowΩ portu wojennego w Helu z Konsorcjum Francusko-Polskim. Autorem projektu portu o wymiarach 330 x 400 m by│ in┐. W.áSzawernowski. W 1933 roku zako±czono prace pog│Ωbiarskie i rozpoczΩto budowΩ nabrze┐y. W 1934 r. zerwano pertraktacje cenowe z Konsorcjum i og│oszono przetarg na dalsz╣ budowΩ portu w Helu oraz stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni. Po│╣czenie tych dwu obiekt≤w w jednym przetargu wyniknΩ│o z za│o┐enia, ┐e piaskiem wydobytym przy pracach w Helu bΩdzie siΩ podnosiµ podmok│e tereny w rejonie Gdyni. Konsorcjum przegra│o przetarg, ale w toku dalszych negocjacji obni┐y│o cenΩ poni┐ej najta±szej oferty i ponownie otrzyma│o zlecenie na dalsze wykonawstwo.
  »elbetowe skrzynie falochron≤w wykonywano w Gdyni, po czym holowano je na Hel i tam zatapiano.
• R≤wnolegle prowadzono na Helu budowΩ obiekt≤w zaplecza portu - sk│adu min i torped oraz schron≤w amunicyjnych zlokalizowanych w najszerszym miejscu p≤│wyspu. Pocz╣tkowo przechowywano to wszystko a┐ w forcie Modlin, a od 1928 roku na trzech krypach minowych, zakotwiczonych na miejscu. Sk│ad min sk│ada│ siΩ z 3 murowanych hal posadowionych nieco poni┐ej terenu, wyposa┐onych wewn╣trz w suwnice. Obiekt zako±czono w 1934 roku. Niedaleko zbudowano sk│ady torped - budynki ┐elbetowe przykryte p≤│metrow╣ warstw╣ gruntu. Schrony amunicyjne przeznaczone g│≤wnie na amunicji dla niszczycieli (zgodnie z ≤wczesn╣ terminologi╣ - kontrtorpedowc≤w) wpuszczone by│y na g│Ωboko£µ 3 metr≤w w ziemiΩ i ponadto obsypane 6 metrowa warstw╣ gruntu.
• W 1935 r rozpoczΩto budowΩ elektrowni bojowej o konstrukcji z ramy ┐elbetowej krytej ┐elbetowym dachem, zakrytej warstw╣ gruntu i wyposa┐onej w dwa generatory napΩdzane silnikami spalinowymi o mocy po 400 KM oraz zesp≤│ o mocy 100 KM do zasilania dziennego. BudowΩ elektrowni uko±czono dopiero wiosna 1939 r. - zasili│a ona opr≤cz obiekt≤w wojskowych tak┐e odbiorc≤w cywilnych w Helu i Jastarni. Wszystkie wspomniane obiekty mia│y doprowadzone tory kolejki w╣skotorowej.
• Niedaleko portu rozpoczΩto budowΩ dwu zbiornik≤w po 400 t ka┐dy, na ropΩ lekk╣ dla okrΩt≤w podwodnych, a w po│owie drogi miΩdzy Helem a Jurat╣ rozpoczΩto budowΩ dwu zbiornik≤w po 1000 t ka┐dy, na ropΩ ciΩ┐k╣ dla niszczycieli. Dla uchronienia ruroci╣g≤w prowadz╣cych do portu, o £rednicach 20-25 cm, przed zamarzaniem zbudowano pompy wyposa┐one w urz╣dzenia ogrzewcze. Prac tych do wybuchu wojny nie zdo│ano uko±czyµ.
• Garnizonow╣ izbΩ chorych i magazyny ulokowano w willi ôDarzb≤rö, pluton gospodarczy, magazyny i salΩ odpraw w domu p.Lewandowskiego, dow≤dztwo 2 MDAPlot w domu p.Hirscha a obsade 21 baterii plot w barakach Nadle£nictwa.
• W drugiej po│owie 1935 roku rozpoczΩto budowΩ koszar sk│adaj╣cych siΩ z budynku mieszkalnego i kuchni ze sto│≤wk╣ i magazynem. Lokalizacja w lesie sosnowym blisko baterii im.Laskowskiego umo┐liwia│a obsadzenie dzia│ w ci╣gu 5 minut od og│oszenia alarmu. Na p≤│noc od portu wojennego w lesie wybudowano koszary dla 22 baterii plot, niedaleko skasowanego ju┐ w≤wczas przystanku kolejowego B≤r wybudowano koszary dla 23 baterii plot. Budowa koszar dla 21 baterii trwa│a najd│u┐ej i zako±czy│a siΩ dopiero w 1937 roku.
• W 1935 roku rozpoczΩto budowΩ dom≤w mieszkalnych dla kadry - 12-to rodzinnego dla oficer≤w i 24-ro rodzinnego dla podoficer≤w, a nastΩpnie zbudowano jeszcze sze£µ mniejszych dom≤w mieszkalnych. W pierwszym z wymienionych budynk≤w kosztem rezygnacji z dwu mieszka± stworzono kasyno, przemianowane p≤ƒniej na Oficerski Klub Garnizonowy, a od lutego 1939 na Podoficerski Klub Garnizonowy. Kasyno dla podoficer≤w urz╣dzono poprzednio w lokalu ôLwia Jamaö przy ulicy Wiejskiej.
• W 1931 roku w pobli┐u portu wojennego wywiercono pierwsz╣ studniΩ artezyjsk╣ g│Ωbok╣ na 157 m, samoczynnie podnosz╣c╣ wodΩ do 60cm nad poziom terenu. Drug╣ studniΩ wywiercono w 1938 r. Pierwsze linie wodoci╣gowe zasila│y port wojenny i koszary w ôJantarowej Checzyö, ca│o£µ sieci wodoci╣gowej (bez podziemnych schron≤w na hydrofornie) oddano oficjalnie do eksploatacji na kilka tygodni przed wybuchem wojny.
• W 1921 roku oddano liniΩ kolejow╣ │╣cz╣ca Hel z Wielk╣ Wsi╣.
  W 1935 roku rozpoczΩto budowΩ szosy biegn╣cej przez ca│y p≤│wysep - mia│a byµ ulepszon╣ drog╣ gruntow╣, a tylko w osiedlach asfaltow╣. Z braku przede wszystkim si│y roboczej, szosa ta nie zosta│a w pe│ni uko±czona a┐ do wybuchu wojny.
• W 1934 roku przyst╣piono do budowy sieci kolejki w╣skotorowej, jednotorowej o szeroko£ci 100 cm, dla cel≤w wojskowych. Specjalne wagoniki do przewozu min, torped itd. wykona│y Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej w Gdyni. Dwie lokomotywki dieslowskie wykona│y ôZak│ady Ostrowieckieö w Ostrowcu îwiΩtokrzyskim i dostarczy│y je na Hel z pocz╣tkiem 1938 roku. D│ugo£µ tor≤w ca│ej sieci kolejki helskiej wynosi│a 26 km.
• Wojskow╣ centralΩ │╣czno£ci telefonicznej umieszczono w budynku poczty w Helu, a pod koniec 1936 roku u│o┐ono kabel podmorski │╣cz╣cy Hel z Pierwoszynem na KΩpie Oksywskiej, sk╣d prowadzi│ do siedziby Dow≤dztwa Floty na Oksywiu. Wszystkie plany fortyfikacji zar≤wno na Helu, jak w rejonie Gdyni by│y opracowywane i nadzorowane w realizacji przez Szefostwo Fortyfikacji Wybrze┐a Morskiego.
• Dekretem Prezydenta R.P. z dnia 21 sierpnia 1936 roku unormowano status w│adz wojskowych na p≤│wyspie, tworz╣c Rejon Umocniony Hel.
  Rozporz╣dzenia towarzysz╣ce temu dekretowi ograniczy│y mo┐liwo£µ dokonywania jakichkolwiek zmian budowli, dr≤g, uzbrojenia terenu itp. bez zgody w│adz wojskowych. Zakazy dotyczy│y tak┐e dokonywania jakichkolwiek zmian w drzewostanie, jak r≤wnie┐ dokonywania pomiar≤w i zdjΩµ. Wszelki obr≤t nieruchomo£ciami uzale┐niono od zgody w│adz wojskowych.
• Na pocz╣tku czerwca 1937 roku ukaza│o siΩ ôObwieszczenie o ograniczeniu pobytu i ruchu os≤b postronnych w Rejonie Umocnionym Helö podpisane przez jego dow≤dcΩ komandora dypl. Eugeniusza Solskiego. Obwieszczenie to zamknΩ│o dostΩp osobom postronnym do teren≤w po│o┐onych za ôdrugim z kolei ogrodzeniem wojskowym na p│d-wsch. krawΩdzi teren≤w oficerskich dom≤w wypoczynkowych w miejscowo£ci Jurataö Ogrodzenie to uko±czono na pocz╣tku czerwca 1937 roku, a w ko±cu maja w Helu rozlokowano ┐andarmeriΩ do pe│nienia kontroli ruchu osobowego. Mo┐liwo£µ wej£cia na teren Rejonu Umocnionego przewidziano tylko w dwu miejscach: na stacji kolejowej Hel i w porcie cywilnym Hel. W 1937 Dowodztwo Floty wprowadzi│o ograniczenia w po│owch ryb pomiΩdzy helskim portem wojennym a Jastarni╣ i mimo wielu interwencji u najwy┐szych w│adz ograniczenia te zosta│y utrzymane w mocy.
• Dnia 22 maja 1937 roku Dow≤dca Floty sprzeciwi│ siΩ kategorycznie mo┐liwo£ci zawijania do portu w Helu statk≤w pasa┐erskich nosz╣cych banderΩ Wolnego Miasta Gda±ska. Mimo ostrych interwencji Senatu WMGda±ska u W│adz RP, zakaz ten zosta│ utrzymany w mocy.
• W po│owie 1937 roku w│adze polskie zarz╣dzi│y wysiedlenie z Helu os≤b narodowo£ci niemieckiej oraz posiadaj╣cych obywatelstwo WMGda±ska. W│adze Gda±ska nie kwapi│y siΩ z osiedleniem tych rodzin na swoim terenie, proponuj╣c im m.in. przesiedlenie do Sassnitz na Rugii. W ko±cu w 1921 roku wybudowano w Gda±sku-Wis│ouj£ciu osadΩ, kt≤r╣ nazwano Neu-Hela i dok╣d przesiedlono 10 rybak≤w helskich wraz z rodzinami. W paƒdzierniku 1937 wyra┐ono zgodΩ na przesiedlenie 22 rybak≤w z Helu z rodzinami (razem 89 os≤b) do úeby. Osoby przesiedlone otrzymywa│y odszkodowania, a czΩ£µ uzyskanych w ten spos≤b zabudowa± przeznaczono na magazyny wojskowe.
• Kolejne projekty rozbudowy bazy w Helu natyka│y siΩ ci╣gle na sta│y problem - brak pieniΩdzy w bud┐ecie. Ponadto istnia│ sporny problem strategiczny, czy w og≤le broniµ Wybrze┐a, skazanego w oczywisty spos≤b na odciΩcie od reszty kraju ju┐ na pocz╣tku wojny. Dla orientacji w wielko£ci potrzebnych kwot warto przytoczyµ jeden z wielu planowanych kosztorys≤w przedstawiony przez KomendΩ Marynarki Wojennej w paƒdzierniku 1937 roku:

I. Baza Hel:

1. Rozbudowa portu:

a) dalsza rozbudowa basenu 2 020 200 z│

b) zakup sieci przeciwtorpedowych 2 000 000 z│

c) budowa dƒwigu p│ywaj╣cego 1 200 000 z│

d) drogi i kolejka w╣skotorowa 750 000 z│

2) dalsza rozbudowa schron≤w amunicyjnych 2 625 000 z│

3) elektryfikacja Helu 700 000 z│

4) stacja przestrzeliwania torped 400 000 z│

5) budowa piekarni 200 000 z│

II. Obrona Helu:

1) bateria najciΩ┐sza

a) dzia│a w wie┐y p-panc, amunicja i sprzΩt 10 580 000 z│

b) roboty fortyfikacyjne, schrony amunicyjne 2 150 000 z│

c) koszary 250 000 z│

2) bateria przeciwlotnicza

a) dzia│a z amunicj╣ 975 000 z│

b) prace fortyfikacyjne 300 000 z│

3) g│≤wny o£rodek oporu 1 800 000 z│

4) lotnictwo morskie

a) 6 wodnosamolot≤w 5 650 000 z│

b) hangary 560 000 z│

c) urz╣dzenia i wyposa┐enie bazy lotniczej 4 800 000 z│

d) koszary i budynki gospodarcze 1 440 000 z│

e) zbiorniki na paliwo 240 000 z│

5) schrony dla 562 min morskich 900 000 z│

6 │╣czno£µ 400 000 z│

7) drogi, kolejki, bocznice 2 000 000 z│

Przedstawione tu koszty baterii najciΩ┐szej dotyczy│y planowanej, lecz nigdy niezrealizowanej baterii kal. 305 mm, dwudzia│owej w wie┐y pancernej. Dla por≤wnania koszt baterii im.Laskowskiego wraz z wyposa┐eniem, pracami fortyfikacyjnymi, central╣ kierowania ogniem i koszarami wyceniono na ok. 4áá900á000 z│.

Koszty poniesione ju┐ uprzednio na budowΩ portu wynios│y oko│o 6á306á000áz│

Dalsze plany rozbudowy bazy na Helu przewidywa│y m.in. umieszczenie drugiej baterii 152 mm, ustawienie na Helu o£miu dzia│ 130 mm zdjΩtych z niszczycieli Wicher i Burza, kt≤re mia│y otrzymaµ dzia│a nowocze£niejsze, budowΩ drugiej elektrowni i wiele innych inwestycji. Mimo prowadzenia licznych rozm≤w z wieloma licz╣cymi siΩ firmami zagranicznymi, a nawet podpisywaniu wstΩpnych um≤w, projekty te nie zosta│y zrealizowane do wybuchu wojny.

• G│≤wnym O£rodkiem Oporu zosta│ nazwany zesp≤│ czterech ciΩ┐kich bunkr≤w w rejonie Jastarni (ôSok≤│ö, ôSaba│aö, ôSaragossaö, ôSΩpö), przewidziany jako centrum obrony przeciwdesantowej i najsilniejsze umocnienia na Helu. Bunkry te, z powodu charakteru walk nie zosta│y wykorzystane w czasie kampanii wrze£niowej.
• Zakupiono i sprowadzono do Polski zbudowane w Anglii niszczyciele ôGrom ô i ôB│yskawicaö, zbudowany we Francji stawiacz min ôGryfö, oraz zbudowane w Polsce tra│owce ôMewaö, ôCzajkaö, ôJask≤│kaö, ôRybitwaö, ôCzaplaö, ô»urawö, a w pocz╣tkach 1939 roku zbudowane w Holandii okrΩty podwodne ôOrze│ö i ôSΩpö.
• W 1938 roku Kierownictwo Marynarki Wojennej zawar│o umowΩ na dostawΩ do Helu 8 polskich dzia│ 40 mm na ko│ach, kt≤re by│y w owym czasie sprzΩtem najwy┐szej jako£ci i kt≤re Polska eksportowa│a do wielu kraj≤w. Koszt pojedynczego dzia│a ustalono na 92 000 z│, termin dostawy do 1 lipca 1939 roku. R≤wnie┐ w 1938 roku rozpoczΩto budowΩ w Helu budynku koszarowego dla za│ogi baterii.
• Warunki ┐ycia w helskim garnizonie nie by│y │atwe. Raporty w│adz wojskowych informowa│y o panuj╣cej dro┐yƒnie, z│ym zaopatrzeniu, nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych, braku rozrywek kulturalnych, zbyt wolnych awansach, uci╣┐liwych ograniczeniach w zawieraniu ma│┐e±stw, istniej╣cych lokalnie konfliktach narodowo£ciowych, szerz╣cej siΩ propagandzie na rzecz powrotu Pomorza do Niemiec, a tak┐e o przypadkach dezercji i szpiegostwa. W Helu istnia│o kino marynarskie prowadzone przez Polski Bia│y Krzy┐ oraz teatr marynarski Rejonu Umocnionego, co nie zaspakaja│o istniej╣cych potrzeb, zw│aszcza m│odych, samotnych marynarzy. W 1937 roku utworzono na Helu Ko│o Rodziny Wojskowej, maj╣ce za zadanie rozwijanie kontakt≤w towarzyskich poza s│u┐b╣ a tak┐e np. opiekΩ nad dzieµmi i m│odzie┐╣. Wiosn╣ 1938 roku uko±czono budowΩ przedszkola.
• W kwietniu 1937 roku utworzono 2-gi Morski Pluton »andarmerii w Helu (1-szy Pluton dzia│a│ w Gdyni, a 3-ci na Oksywiu), kt≤rego zadaniem by│a m.in. dzia│alno£µ na rzecz zabezpieczenia tajemnicy obiekt≤w wojskowych. Rejonem dzia│alno£ci Plutonu by│ ca│y teren p≤│wyspu a tak┐e rejon Pucka i tereny w stronΩ jez. »arnowieckiego, a┐ do granicy na rzece Pia£nica. Poniewa┐ stan plutonu wynosi│ zaledwie ok.18 ludzi, patrolowanie tak wielkiego obszaru poza p≤│wyspem prowadzone by│o jedynie dorywczo. Kwater╣ plutony »andarmerii zosta│a willa ôQuo Vadisö, le┐╣ca na zapleczu zabudowa± nadle£nictwa w samym centrum miasta Hel.
• 22 marca 1939 roku rz╣d Niemiec wymusi│ na Litwie odst╣pienie Rzeszy obszaru K│ajpedy, co spowodowa│o zarz╣dzenie pogotowia alarmowego dla polskich jednostek nadbrze┐nych. Do tego czasu na Helu brak by│o jakichkolwiek oddzia│≤w l╣dowych, dopiero 19 marca 1939 wys│ano tam kompaniΩ Morskiego Batalionu Strzelc≤w z Red│owa, a 24 marca kompaniΩ Morskiego Batalionu Strzelc≤w z Wejherowa.
• Dnia 12 maja 1939 sformowano na bazie istniej╣cych jednostek Korpusu Ochrony Pogranicza, IV Batalion KOP ôHelö, kt≤ry 15 maja przyby│ z na stacjΩ kolejow╣ w Helu. Jedna z kompanii batalionu zosta│a zakwaterowana w willi ôRivieraö w Helu, a kompania ckm w domu kolejowym na stacji Hel.
• Na Hel skierowano oddzia│ balon≤w zaporowych, kt≤re co noc zaczΩto podnosiµ w powietrze. Przed wybuchem wojny oddzia│ nagle zabrano.

W ko±cu sierpnia 1939 stan obrony Helu przedstawia│ siΩ nastΩpuj╣co:

• Pierwsza pozycja op≤ƒniaj╣ca wytyczona 1,5 km na zach≤d od Cha│up, przeszkody typu polowego i rowy strzeleckie.
• Druga pozycja op≤ƒniaj╣ca (po£rednia) na 1 km na wsch≤d od Cha│up. przeszkody typu polowego i rowy strzeleckie.
• Trzecia pozycja op≤ƒniaj╣ca na ok. 600 m na wsch≤d od Kuƒnicy. przeszkody typu polowego i rowy strzeleckie.
• Pierwsza (g│≤wna) pozycja obrony sta│ej 3,5 km na p│n-zach. od Jastarni - 4 bunkry ┐elbetowe
• Druga pozycja obrony sta│ej ok. 3 km na p│n-zach. od Jastarni - 1 schron betonowy i umocnienia polowe

• Bateria nr 31 û "cyplowa", im.H.Laskowskiego - 4 dzia│a 152,4 mm (dono£no£µ do 20 km, lufy obliczone na zaledwie 200 strza│≤w ka┐da!) (lokalizacja na samym ko±cu cypla), oraz Bateria nr 21 - 2 dzia│a 75 mm pe│ni╣ce rolΩ o£wietleniow╣ do strzela± nocnych oraz bΩd╣ce artyleri╣ przeciw - desantow╣ (dow.kpt.I.Dziubi±ski) (lokalizacja nad brzegiem morza, przy ul. Le£nej), 1 dwulufowy nkm 13,2 mm ôHotchkissö, 4 jednolufowe nkm tego samego typu,4 ckm i 4 rkm, nieos│oniΩta wie┐a kierowania ogniem i zbudowana z blachy falistej centrala artyleryjska. Bateria posiada│a rezerwowy agregat pr╣dotw≤rczy, opr≤cz elektrowni zapasowej mieszcz╣cej siΩ przy latarni morskiej. Osada baterii wynosi│a ok.162 ludzi, dow≤dc╣ ca│o£ci zosta│ kpt.mar.Z.Przybyszewski.

• Bateria nr 32 - ôgreckaö 2 dzia│a 105 mm na ko│ach, ulokowana od strony morza, mniej wiΩcej na po│owie odleg│o£ci Hel-Jurata, dow≤dca por.K.Wnorowski.

• Bateria nr 33 - ôdu±skaö 2 dzia│a 105 mm na ko│ach, ulokowana od strony morza, na wysoko£ci p≤│nocnego kra±ca miasta Hel, dow≤dca por.mar.A.Rychel.

• Bateria nr 41 przeciwlotnicza i przeciwdesantowa - 2 dzia│a 75 mm - ulokowana na zach≤d od Jastarni - ostrza│ w kierunku zatoki - dow.por.A.Bogus│awski
• Bateria nr 42 przeciwlotnicza i przeciwdesantowa - 2 dzia│a 75 mm - ulokowana na wsch≤d od Jastarni, na wysoko£ci portu rybackiego - ostrza│ na pe│ne morze - dow.kpt.mar.S.Walewski
• Bateria nr 43 przeciwlotnicza i przeciwdesantowa- 2 dzia│a 75 mm w rejonie portu we W│adys│awowie, dow.por.mar.W.Prowans
• Obrona przeciwlotnicza cypla posiada│a dodatkowo kompaniΩ karabin≤w maszynowych - 12 sztuk ôMaximö rozmieszczonych w rejonie port≤w wojennego i rybackiego, piechota opr≤cz broni rΩcznej posiada│a moƒdzierze, granatniki i dzia│ka piechoty kal. 37 mm.
• Bateria nr 22 - p.lot. 2 dzia│a 75 mm dow.por.W.Janowski - w pobli┐u portu wojennego.
• Bateria nr 23 - p.lot. 2 dzia│a 75 mm dow.por.mar.E.G╣siorowski - pomiΩdzy bat.32 a Jurat╣.
• Bateria nr 24 - p≤│sta│a - 8 dzia│ 40 mm na podwoziach, dow≤dca por.mar.W.Krzywiec.
• Dodatkowo przydzielono 7 nkm 13,2 mm ôHotchkissö, kt≤re zosta│y porozdzielane pomiΩdzy poszczeg≤lne baterie, a 3 z nich jako samodzielny pluton (dow.st.bosman L.Wilczy±ski) umieszczono na zach≤d od Jastarni.

Ca│o£ci╣ artylerii helskiej dowodzi│ kmdr.ppor.S.Kukie│ka. Artyleria ta by│a w toku obrony Helu stopniowo uzupe│niana armatami zdejmowanymi z okrΩt≤w.

Niezwykle s│aba by│a obrona lotnicza - Morski Dywizjon Lotniczy w Pucku wyposa┐ony by│ w stare i wyeksploatowane wodnosamoloty, a nowe zam≤wione we W│oszech nie nadesz│y do wybuchu wojny, mimo wszelkich stara± ze strony Wojska Polskiego.

Port wojenny w Helu nie zosta│ na czas wyposa┐ony w pe│ne zaplecze remontowe, w ramach przygotowa± przyholowano z Oksywia i zainstalowano w Helu suchy dok. Nie by│y uko±czone zbiorniki paliwa - na p│ywaj╣ce zbiorniki przekszta│cono dwa stare torpedowce - ôKujawiakö i ôPodhalaninö zakotwiczone w pobli┐u Jastarni. W Helu brak by│o magazyn≤w na ┐ywno£µ - na magazyn zamieniono ko£ci≤│ poewangielicki (obecnie muzeum), a ponadto rozpoczΩto przygotowywanie magazyn≤w w ziemiankach.

Z braku obiekt≤w wojskowych w maju 1939 roku zajΩto willΩ ôPoloniaö, odmawiano zgody na urz╣dzanie kolonii letnich i oboz≤w ┐eglarskich w Helu.

Dnia 10 lipca 1939 roku podzielono Dow≤dztwo Obrony Wybrze┐a na dwa niezale┐ne sztaby - Dow≤dztwo L╣dowej Obrony Wybrze┐a (p│k.S.D╣bek) i Dow≤dztwo Morskiej Obrony Wybrze┐a (kmdr dypl.S.Frankowski)

Dow≤dc╣ Rejonu Umocnionego Hel zosta│ kmdr W.Steyer.

Nasilone przeloty samolot≤w w rejonie Helu spowodowa│y kilkakrotnie ostrzeliwanie ich z dzia│ ostr╣ amunicj╣ - np. w pocz╣tkach lipca 23 bateria uszkodzi│a niemiecki samolot komunikacyjny przelatuj╣cy nad zakazanym obszarem. W ko±cu sierpnia, piechota wzmocniona przez rezerwist≤w przyst╣pi│a do prac ziemnych na 16-to kilometrowej pozycji przes│aniania w rejonie kΩpy Swarzewskiej. W budynku szko│y, niedaleko ko£cio│a zorganizowano szpital polowy, jego wyposa┐enie pobrano z hotelu ôLidoö w Juracie. Oddzia│ zakaƒny zorganizowano w budynku przy ulicy Wiejskiej.

Dwa razy og│aszana mobilizacja objΩ│a r≤wnie┐ wiΩkszo£µ kutr≤w rybackich.

30 sierpnia niszczyciele ôB│yskawicaö ôGromö i ôBurzaö otrzyma│y rozkaz ôPekingö natychmiastowego przej£cia do Anglii, dla ocalenia ich przed wpadniΩciem w rΩce niemieckie - wszystkie trzy dosz│y pomy£lnie. Pozosta│a flota polska pod dow.kontradmira│a J.Unruga liczy│a 15 jednostek - niszczyciel ôWicherö, sze£µ tra│owc≤w (Czajka, Czapla, Jask≤│ka, Mewa, Rybitwa, »uraw), piΩµ okrΩt≤w podwodnych (Orze│, Ry£, SΩp, Wilk,»bik), dwie kanonierki (Gen.Haller i Komendant Pi│sudzki) stawiacz min ôGryfö i okrΩty pomocnicze.

Flota Hitlerowska wystawiona przeciwko Polsce liczy│a 56 okrΩt≤w.

Trwa│ nap│yw ponad 600 rezerwist≤w i masowy odp│yw letnik≤w i turyst≤w. Zarz╣dzenia mobilizacyjne spowodowa│y dodatkowo konieczno£µ ewakuacji wiΩkszo£ci os≤b cywilnych z terenu p≤│wyspu. Ewakuacji dokonywano do jednego z maj╣tk≤w pod Puckiem, lub do Kobrynia na Polesiu - wed│ug wyboru os≤b ewakuowanych. Ponadto dobrowolnej ewakuacji podda│o siΩ czΩ£µ rodzin wojskowych z Helu.

Helu broni│o na l╣dzie ok. 3 690 ┐o│nierzy, │╣cznie z uzupe│nieniami za│ogami zniszczonych okrΩt≤w i samolot≤w.

Kampania wrze£niowa

OkrΩty niemieckie rozpoczΩ│y blokadΩ Polski od strony morza.

• 1 IX rano salwy pancernika Schlezwig-Holstein skierowane na sk│adnicΩ tranzytow╣ na Westerplatte obwie£ci│y pocz╣tek wojny. Bombowce niemieckie zaatakowa│y lotniska w Pucku i Rumii, co by│o pierwszym uderzeniem lotniczym II wojny £wiatowej. Na szczΩ£cie mg│a zalegaj╣ca tego ranka na Pomorzu znacznie utrudnia│a dzia│alno£µ lotnictwa niemieckiego. Zaraz po tym nalocie rozpoczΩto, zako±czon╣ do wieczora, ewakuacjΩ ca│ego Dywizjonu Lotnictwa Morskiego na Hel, zgodnie z planami operacyjnymi. Niestety, posiadany sprzΩt i uzbrojenie nie pozwala│ na wykonanie niczego wiΩcej ni┐ nielicznych lot≤w patrolowych. Zgodnie z planem ôworekö nie spostrze┐one przez Niemc≤w okrΩty podwodne ôSΩpö, ôRy£ö i ô»bikö uda│y siΩ na pe│ne morze do wyznaczonych sektor≤w patrolowania, a ôOrze│ö i ôWilkö do sektor≤w w Zatoce Gda±skiej. Lotnictwo niemieckie rozpoczΩ│o seriΩ wielodniowych, ciΩ┐kich nalot≤w na pozycje na p≤│wyspie. Stwierdzono, ┐e pociski smugowe z ciΩ┐kich karabin≤w maszynowych odbija│y siΩ od opancerzenia samolot≤w, co spowodowa│o wydanie zakazu otwierania bezskutecznego ognia. Wyniki atak≤w niemieckiego by│y na szczΩ£cie dosyµ nik│e - jedynym znacz╣cym sukcesem by│o zniszczenie wiΩkszo£ci wodnosamolot≤w stoj╣cych na p│ytkich wodach Jastarni. Tego dnia bombardowano tak┐e port wojenny na Oksywiu. Polskie okrΩty otrzyma│y ok. godz. 16 rozkaz wykonania operacji ôRurkaö - zaminowania w≤d Zatoki Gda±skiej. W czasie gdy okrΩty p│ynΩ│y w stronΩ Helu, zosta│y zaatakowane przez 33 nurkowce niemieckie. îmiertelnie rannego dow≤dcΩ stawiacza min ôGryfö kmdr. ppor. S.Kwiatkowskiego zast╣pi│ kpt.mar.W.úomidze, kt≤ry poleci│ wyrzuciµ za burtΩ wszystkie, nieuzbrojone miny znajduj╣ce siΩ na ôGryfieö.
  WiΩkszo£µ powa┐nych opracowa± historycznych unika jak ognia jakiejkolwiek oceny tego wydarzenia. Do wyj╣tk≤w nale┐y opracowanie A.Rzepniewskiego (bibliografia ).........
  W nalocie zosta│ ciΩ┐ko uszkodzony tra│owiec ôMewaö, kt≤ry na holu doszed│ w ko±cu do portu w Helu. Lekko uszkodzony ôGryfö tak┐e wszed│ do Helu, jego nowym dow≤dc╣ mianowano kmdr.ppor. S.Hryniewieckiego, kpt.mar.úomidze zszed│ na l╣d. Operacja ôRurkaö nie powiod│a siΩ. Kontradmira│ Unrug rozkaza│ ôWichrowiö wej£cie do portu w Helu, wygaszenie kot│≤w i wyokrΩtowanie broni podwodnej.
• 2 IX samoloty niemiecki zatopi│y na Zatoce zmobilizowany statek ôGdyniaö pod dow≤dztwem por.mar.rez.S.Koski (dyrektora Szko│y Morskiej w Gdyni) i jeden z przycumowanych akurat do niego kutr≤w. Drugi ze statk≤w - ôGda±skö zosta│ ciΩ┐ko trafiony a dwa dni p≤ƒniej zatopiony przez w│asn╣ za│ogΩ. Odnotowano sukcesy po polskiej stronie - strza│y dzia│ 40 mm str╣ci│y do morza nurkowiec niemiecki, a w nocnych nalotach obs│uga nkm-u tak┐e zestrzeli│a co najmniej jeden samolot. Zmasowane naloty nie przynios│y obro±com wiΩkszych strat ani w ludziach ani w sprzΩcie, z powodu s│abego rozpoznania umocnie± polskich, dobrego maskowania, zmasowanej obrony p.lot. i bezplanowego zrzucania bomb przez Niemc≤w. Tak┐e po┐ary od zrzucanych licznie bomb zapalaj╣cych da│y siΩ stosunkowo szybko ugasiµ.
  Plan ôWorekö zak│adaj╣cy bierne wykorzystanie okrΩt≤w podwodnych spowodowa│, ┐e z my£liwego sta│y siΩ one zwierzyn╣ - przy spokojnym morzu i s│onecznej pogodzie (obszary patrolowania w Zatoce by│y ponadto zbyt p│ytkie) by│y nieustannie tropione przez flotΩ i lotnictwo przeciwnika. ôSΩpö oko│o po│udnia wykona│ nieudany atak torpedowy na niemiecki niszczyciel, po czym ledwie uszed│ zatopieniu w wielogodzinnych atakach, w kt≤rych dozna│ wielu uszkodze±. R≤wnie┐ ôWilkö zosta│ wykryty, zaatakowany i uszkodzony. ôRy£ö umykaj╣c z w│asnego sektora, gdzie napotka│ 2 niszczyciele i £cigacz by│ ca│y dzie± £cigany i atakowany, co u│atwia│ wyciek paliwa z okrΩtu.
• 3 IX Niemcy sprowokowali pojedynek artyleryjski baterii cyplowej oraz dzia│ stoj╣cych w porcie ôGryfaö i ôWichraö z dwoma niszczycielami. Niszczyciele zosta│y przepΩdzone a jeden z nich zosta│ trafiony i odholowany z miejsca walki. Trafione i uszkodzone zosta│y tak┐e ôGryfö i helski dok remontowy. Z powodu fiaska operacji ôRurkaö opracowano naprΩdce plan zastΩpczy i przekazano go na ôWilkaö, kt≤ry pomy£lnie postawi│ zagrodΩ minow╣ w Zatoce Gda±skiej. ôOrze│ö opu£ci│ sw≤j rejon patrolowania i bez powiadamiania dow≤dztwa uda│ siΩ na p≤│noc. Kilka nastΩpuj╣cych po sobie nalot≤w niemieckich zatopi│o i podpali│o ôGryfaö oraz zatopi│o ôWichraö, kt≤ry przewr≤ci│ siΩ na burte przy nabrze┐u, oraz zatopi│o tak┐e stoj╣cy w porcie wojennym tra│owiec ôMewaö i zniszczy│o niemal wszystkie wodnosamoloty zakotwiczone u wybrze┐a Helu.
  W porcie rybackim samoloty zatopi│y kanonierkΩ ôGen.Hallerö i zdemolowa│a 2 armaty przeciwdesantowe 75 mm stoj╣ce na ko±cu mola portu rybackiego(?pochodzenie nieustalone?). Mimo zestrzelenia kilku samolot≤w niemieckich dzie± ten by│ najwiΩksz╣ pora┐k╣ za│ogi Helu - nawodna flota polska praktycznie przesta│a istnieµ.
• 4 IX z wy┐ej opisanych powod≤w, a tak┐e z powodu wypowiedzenia 3 IX wojny przez AngliΩ i FrancjΩ, niemieckie niszczyciele, dozorowce, czΩ£µ okrΩt≤w podwodnych i niekt≤re kutry torpedowe opu£ci│y Ba│tyk kieruj╣c siΩ na Morze P≤│nocne. Uszkodzony ôRy£ö wszed│ do portu w Helu i po│o┐y│ siΩ zamaskowany na dnie basenu portowego.
• 7 IX ôRy£ö i ô»bikö otrzyma│y sp≤ƒnione rozkazy postawienia zapory minowej (postawi│y je 7-go i 9-go IX), a wszystkim okrΩtom podwodnym wyznaczono nowe sektory dozorowania dalej od Helu.
  Przed po│udniem Westerplatte zako±czy│o sw╣ samotn╣ walkΩ.
• 8 IX Kmdr Steyer poleci│ ewakuacjΩ baterii 43 z W│adys│awowa w rejon Cha│up. We W│adys│awowie zatopiono planowo w wej£ciu do portu 3 kutry i dwie barki wype│nione piaskiem, w przewidywaniu wej£cia Niemc≤w ale akcja ta nie przewidywanych rezultat≤w i port sta│ siΩ dogodn╣ baz╣ dla niemieckiej floty. Tak┐e usi│owanie zablokowania Depki - wodnej drogi do Pucka nie da│o rezultatu. Sta│y ostrza│ rejonu p≤│wyspu przez nastΩpne dni przez kilkadziesi╣t ma│ych jednostek floty niemieckiej by│ bardzo dokuczliwy dla obro±c≤w i powodowa│ szybkie malenie zapas≤w amunicji artyleryjskiej.
• 9 IX oddzia│y niemieckie zajΩ│y Puck, zosta│o zaatakowane Swarzewo.
• 10 IX Swarzewo pad│o i p≤│wysep zosta│ odciΩty od zaplecza l╣dowego. PodjΩto decyzje o zbudowaniu 1 km na wsch≤d od Cha│up zagrody minowej z niewykorzystanych g│owic torpedowych, co uko±czono 20 IX.
• 11 IX trwa│y walki o W│adys│awowo zako±czone du┐ymi stratami i wycofaniem siΩ na pozycjΩ pod Cha│upami. Walki si│ l╣dowych na p≤│wyspie usta│y na niemal 2 tygodnie, w tym okresie si│y niemieckie bezustannie atakowa│y KΩpΩ Oksywsk╣.
  Schlezwik-Holstein przestawiono w porcie Gda±skim tak, ┐e zacz╣│ ostrzeliwaµ (bez powodzenia) teren baterii cyplowej
• 12 IX po raz pierwszy skierowano do akcji bojowej sprawne tra│owce ôJask≤│kaö, ôRybitwaö i ôCzajkaö kieruj╣c je jako wsparcie artyleryjskie (dzia│a 75 mm) dla pozycji na p≤│nocnym stoku KΩpy Oksywskiej. W nocy z 12 na 13 IX tzw. ôptaszkiö bezpiecznie postawi│y zagrodΩ minow╣ na po│udnie od helskiego cypla.
  Oko│o 12 IX bateriΩ 32 ôgreck╣ö zdjΩto ze stanowiska i przesuniΩto w rejon Juraty od strony Zatoki. Jednocze£nie podjeto decyzjΩ przygotowania ┐elbetowych pozycji miΩdzy Helem a Jurat╣ i ustawienia na nich dzia│ zdjΩtych z zatopionego ôWichraö (3 dzia│a 120 mm), jako 34 baterii. Do kapitulacji zd╣┐y│a ona oddaµ tylko 2 strza│y pr≤bne
• 14 IX silne ataki nurkowc≤w na port w Jastarni zatopi│y ôJask≤│kΩö, i CzaplΩö a pozosta│e ôptaszkiö uszkodzi│y.
• W dniach 18-19 IX Schlezwig-Holstein prowadzi│ ciΩ┐ki ostrza│ Helu, kierowany przez samoloty. Sam nie by│ ostrzeliwany ze wzglΩdu na zbyt wielk╣ odleg│o£µ i niemo┐no£µ korygowania ognia. Kmdr Steyer podj╣│ decyzjΩ wysadzenia latarni morskiej w Helu, jako dogodnego celu pomocniczego dla artylerii wroga. Wysadzono j╣ o godz.13.30, po zaobserwowaniu odpalenia dzia│ na Schlezwig-Holstein - dla zmylenia celowniczych pancernika.
  Dobieg│y ko±ca niezwykle za┐arte walki obro±c≤w Babich Do│≤w na Oksywiu. (Tu czytaj opis obrony Oksywia!). Dow≤dca Oksywia P│k. D╣bek broni╣c siΩ do ostatka, pope│ni│ samob≤jstwo.
• 21-25-27 IX Schlezwig-Holstein i Schliesien prowadzi│y ostrza│ rejonu baterii cyplowej. 25 IX polska bateria uzyska│a co najmniej dwa bezpo£rednie trafienie pancernika Schliesien, jednocze£nie zosta│ powa┐nie ranny dow≤dca baterii cyplowej kpt.mar.Przybyszewski, po opatrzeniu rany samowolnie uciek│ ze szpitala i ponownie obj╣│ dowodzenie bateri╣.
• 30 IX po silnych atakach artylerii i wojsk l╣dowych Niemcy zajΩ│y Cha│upy. Wycofuj╣ce siΩ polskie oddzia│y wysadzi│y zaporΩ z g│owic torpedowych, przerywaj╣c p≤│wysep i wstrzymuj╣c dalsze ataki. Podda│a siΩ Warszawa, pad│ Modlin. W Helu obni┐y│o siΩ bardzo morale czΩ£ci obro±c≤w, by│y k│opoty z ┐ywno£ci╣, amunicj╣ - zw│aszcza przeciwlotnicz╣.
• 1 X na naradzie sztabowej w Helu zapad│a decyzja o wszczΩciu rokowa± z Niemcami.
  Jeden z niemieckich tra│owc≤w tonie na minie postawionej w Zatoce niedaleko Jastarni.
  Wieczorem w hotelu w Sopocie podpisano uk│ad o kapitulacji - wkroczenie Niemc≤w ustalono na 2 X godz.10.00.

Obrona Helu zako±czy│a siΩ. Ca│╣ noc niszczono, topiono i zakopywano sprzΩt.

PodjΩto liczne pr≤by ucieczki morzem - powiod│a siΩ ucieczka kutra po£cigowego ôBatoryö(obecnie stoi na l╣dzie, w porcie wojennym w Helu!) na GotlandiΩ i jednego z kutr≤w rybackich na úotwΩ, wcze£niej okrΩty ôOrze│ö i ôWilkö pomy£lnie dop│ynΩ│y do Anglii.

Obro±cy str╣cili od 15 do 53 samolot≤w (r≤┐ne ƒr≤d│a podaj╣ r≤┐ne dane), zatopili jeden tra│owiec, wielokrotnie uzyskali trafienia z dzia│ w inne okrΩty niemieckie.
Straty obro±c≤w wynios│y ok.100 zabitych i ok.150 rannych.

Do niewoli dosta│o siΩ ok. 2000 polskich ┐o│nierzy i oficer≤w.

Okres okupacji niemieckiej....

Cypel helski mia│ odegraµ wielk╣ rolΩ w Niemieckiej obronie. Niemal natychmiast po zajΩciu Helu, Niemcy zaczΩli sprowadzaµ nowe dzia│a dla zast╣pienia uszkodzonych polskich. Port wojenny w Helu powiΩkszono w czasie okupacji ponad dwukrotnie. W rejonie wjazdu do miasta Hel zbudowano trzy potΩ┐ne stanowiska artyleryjskie dla dzia│ o kalibrze 406 mm. Mia│a to byc najpotΩ┐niejsza w tym rejonie bateria "Schlezwik-Holstein" Ju┐ pod koniec instalowania dzia│ zmieniono koncepcjΩ i po oddaniu zaledwie pr≤bnych strza│≤w zabrano armaty - podobno na Wa│ Atlantycki. Natomiast z ca│╣ pewno£ci╣ IDENTYCZNE, niemieckie stanowisko artyleryjskie znajduje siΩ na wybrze┐u Danii - mo┐na je zobaczyµ na kilku ujΩciach w filmie "Gang Olsena 3" !!!
Dwa z helskich stanowisk s╣ w dalszym ci╣gu obsadzone przez wojsko, jedno ca│kowicie opuszczone, nadaje siΩ do zwiedzania.
Uderza ogrom potΩ┐nej obrotnicy pod armatΩ i wiele piΩter pomieszcze± ukrytych w zatopionym w ziemi potΩ┐nym bunkrze, bΩd╣cym integraln╣ czΩ£ci╣ stanowiska dzia│a. Przed bunkrem charakterystyczne, potΩ┐ne ┐elbetowe "kratownice" - przypuszczalnie pozosta│o£ci gigantycznych dƒwig≤w suwnicowych.
Aby dotrzeµ do tego stanowiska, wystarczy wyj£µ szos╣ z Helu w kierunku Juraty, zaraz za pierwszy ogrodzony teren wojskowy, znajduj╣cy siΩ po prawej rΩce (to te┐ jedno ze stanowisk dzia│), a nastΩpnie skrΩciµ w pierwsz╣ drogΩ bit╣ w prawo (w kierunku Ba│tyku). Za ok 200m, na rozga│Ωzieniu w kszta│cie "Y" skrΩcamy znowu w prawo - i po ok. 100 m wchodzimy na ukryty w lesie bunkier.
Je£li z szosy nie skrΩcimy w prawo, ale p≤jdziemy ni╣ ok. 200 m dalej i skrΩcimy w lewo (w stronΩ zatoki), to droga doprowadzi nas do potΩ┐nej betonowej, o£miokondygnacyjnej, g≤ruj╣cej nad lasem wie┐y kierowania ogniem. Ze szczytu fascynuj╣cy widok - lornetka i dobra pogoda konieczne!

Na terenie miasta Hel Niemcy zbudowali lotnisko polowe - obecnie zabudowane domami.

W pocz╣tkach marca 1945 roku rejon Tr≤jmiasta znalaz│ siΩ w okr╣┐eniu rosyjskim. 15 marca gauleiter Forster o£wiadczy│ publicznie, ┐e zwyciΩ┐y Rosjan, lub polegnie. 22 marca Rosjanie zajΩli Sopot, 26 marca Hitler og│osi│ Oksywie twierdz╣, podobnie jak teren Gda±ska. 27 marca resztki Niemc≤w opu£ci│y Gda±sk, uciekaj╣c na teren »u│aw i tworz╣c tam ostatni rejon obrony, Gda±sk zajΩ│y wojska radzieckie rozstrzeliwuj╣c i deportuj╣c ludno£µ i niszcz╣c ocala│e w 3/4 miasto podpaleniami i wysadzeniami.
Wydarzenia te by│y jeszcze do niedawna okryte mrokiem wstydliwej tajemnicy, teraz pisze siΩ o nich coraz powszechniej......
Po ciΩ┐kich walkach, w nocy a 31 na 1 kwietnia Niemcy przewieƒli 30 tysiΩcy ludzi z Oksywia na Hel, Oksywie zajΩli Rosjanie. 4 kwietnia Forster przyby│ promem z Helu na bronion╣ wci╣┐ MierzejΩ Wi£lan╣, a nastΩpnie przewieziono go na Zach≤d.
9 maja po podpisaniu przez Niemcy aktu bezwzglΩdnej kapitulacji Hel i Mierzeja skapitulowa│y.

Tu┐ przed wyzwoleniem Helu zgromadzi│y siΩ na nim dziesi╣tki tysiΩcy niemieckich uciekinier≤w wojskowych a tak┐e cywilnych, mieszkali nawet w licznych, naprΩdce przygotowanych ziemiankach. Lotnictwo radzieckie panowa│o ju┐ niepodzielnie w powietrzu i transporty morskie przepe│nione uciekinierami by│y masowo zatapiane w okolicach p≤│wyspu...

Lata powojenne

Odcinek p≤│wyspu helskiego od Juraty a┐ do ko±ca cypla by│ po wojnie jedn╣ z najbardziej strze┐onych i ufortyfikowanych baz wojskowych. Nieko±cz╣ce siΩ kilometry umocnie± polowych wykonanych z betonowych prefabrykat≤w mo┐na spotkaµ w helskim lesie na ka┐dym kroku. Rozebrano wiΩkszo£µ tor≤w kolejki w╣skotorowej, wymieniono a nastΩpnie skasowano wiΩkszo£µ dzia│.
W muzeum w Gdyni mo┐na obejrzeµ:
- jedno dzia│o Bofors 152 mm z baterii Laskowskiego (ciΩ┐ar z podstaw╣ 28000kg, zasiΩg 23 km, ciΩ┐ar pocisku 46 kg),
- dwa dzia│a Schneider 105 mm (na ko│ach) z baterii Greckiej lub Du±skiej (ciΩ┐ar ca│kowity 5000kg, zasiΩg 20 km, ciΩ┐ar pocisku 26,4 kg)
- dwulufowe dzia│o Bofors wz.34/36 120 mm zdjΩte z "Gryfa" (ciΩ┐ar ca│kowity 17650kg, zasiΩg 19,4 km, ciΩ┐ar pocisku 24 kg)

Po wojnie do Polski wr≤ci│ kuter po£cigowy ôBatoryö i po licznych, £r≤dl╣dowych kolejach losu, uratowany przed pociΩciem na z│om wr≤ci│ do Helu jako pomnik, stoj╣cy obecnie na nabrze┐u Portu Wojennego.

Trzydziestu jeden spo£r≤d poleg│ych obro±c≤w Helu spoczywa w zbiorowej mogile na helskim cmentarzu, wielu innych wr≤ci│o do czynnej s│u┐by w marynarce PRL, niekt≤rym w owych latach nawet tego prawa odm≤wiono.
Komandor W│adys│aw Steyer po powrocie z niewoli do kraju, piastowa│ wysokie stanowiska w Marynarce, a┐ w 1947 roku zosta│ mianowany jako kontradmira│ dow≤dc╣ Marynarki Wojennej. W 1950 roku zosta│ usuniΩty ze swojego stanowiska i zmuszony do przeniesienia siΩ daleko od morza, do Ostro│Ωki. Na Wybrze┐e wr≤ci│ dopiero po rehabilitacji paƒdziernikowej w 1956 roku, w roku 1957 zmar│.
Kapitan Ma±kowski z baterii Laskowskiego zosta│ po wojnie pilotem portowym w Szczecinie, a w 1950 roku usuniΩto go z pracy i zakazano mu jakiejkolwiek pracy w rejonie morza.
Komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski zosta│ w 1950 roku zwolniony z wojska aresztowany i skazany w sfingownym procesie na karΩ £mierci przez Najwy┐szy S╣d Wojskowy. W tym samym procesie 19 oficer≤w WP w lipcu 1952, kary £mierci otrzyma│o za nonsensowne zarzuty polityczne jeszcze czterech innych komandor≤w. Nie pomog│y odwo│ania do Bieruta i Zawadzkiego. Trzech ze skazanych :
- komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski,
- komandor Jerzy Staniewicz,
- komandor Stanis│aw Mieszkowski
zosta│o zastrzelonych w wiΩzieniu, inni skazani, jak np. komandor porucznik Robert Kasperski, czy komandor Marian Wojciaszek (obro±cy Helu z 1939 roku) doczekali paƒdziernika i symbolicznej rehabilitacji.....

Zachowane na Helu umocnienia z czas≤w II Wojny îwiatowej - i te Polskie i te Niemieckie wpisano w 1999 roku do rejestru zabytk≤w militarnych. Obecnie niemal ka┐de z tych umocnie± mo┐na zwiedzaµ, w niekt≤rych s╣ dalej obiekty wojskowe.

Opracowanie powy┐sze oparto na materia│ach ƒr≤d│owych (patrz bibliografia Helu) g│≤wnie na ksi╣┐ce R.Witkowskiego - ôHel na stra┐y Wybrze┐a 1920-1939ö i stamt╣d te┐ zaczerpniΩto tytu│.

Ka┐dy znajdzie tu co£ dla siebie........

na tych stronach wkr≤tce dalsze ciekawostki i informacje........

Autor i Webmaster czeka na Twoje uwagi : wladek@bigfoot.com

Je£li by│e£ w Helu, lub je£li chcesz tam pojechaµ, je£li CiΩ ta strona zainteresowa│a -

odwiedzaj nas czΩsto i powiedz innym!!!

Powr≤t do strony g│≤wnej