| W â˘redniowieczu powszechnie obowiâzywaâo prawo Vendetty - rodowej krwawej zemsty za zniewaâenie lub pozbawienie âycia ktâ¤rego⢠z czâonkâ¤w rodu. Kara byâa jedna - â˘mierÂľ winnego, jego najbliâszych lub dalszych czâonkâ¤w rodu. W XIII- XIV wieku pojawiajâ siΊ porozumienia /Compositio/ nakâadajâce na zabâ¤jcΊ szereg zobowiâzaÂą w stosunku do rodziny zamordowanego, lokalnej spoâecznoâ˘ci i koâ˘cioâa. Jednym z ostatnich warunkâ¤w byâo wystawienie na miejscu zbrodni kamiennego krzyâa - zwanego krzyâem pokutnym. Porozumienia te zawierane byây miΊdzy zainteresowanymi stronami przy udziale wâadz wsi, miasta lub przedstawicieli koâ˘cioâa. Przy krzyâu pokutnym nastΊpowaâ akt pogodzenia siΊ rodziny ofiary z mordercâ. Na czΊâ˘ci krzyây znajdujâ siΊ ryty narzΊdzi zbrodni - miecze, topory, noâe, widây, kusza i nawet stopy. Najstarszym udokumentowanym krzyâem pokutnym w Polsce jest krzyâ ze Stanowic w wojewâ¤dztwie waâbrzyskim z 4 grudnia 1305 roku. | |
| Obowiâzek stawiania krzyây pokutnych zanika pod koniec XVI wieku w wyniku wprowadzenia w 1532 roku, za cesarza Karola V, Constitutio Criminalis Carolina - kodeksu karnego obejmujâcego prawo karne i proces karny. Krzyâe pokutne stawiano jednak nadal, lecz nie stanowiây one elementu wykupienia siΊ mordercy od winy, ktâ¤ry za zabâ¤jstwo odpowiadaâ przed sâdem, ale stawiane byây przez rodzinΊ zamordowanego /niekiedy mordercy/. | |
| Przykâadowe "COMPOSITIO" dotyczâce najstarszego udokumentowanego krzyâa pokutnego w Polsce : "My, Beatrycze, ksiΊâna ÂŞlâska i wâadczyni Ksiââa, chcemy aby wszystkim wyznawcom Chrystusa, do ktâ¤rych dotrze ten dokument jako dowâ¤d, byâo wiadomo, âe Konrad von Lenginberc, byây stanowicki mâynarz (molendinarius) pozbawiony zostaâ âycia przez Konrada, byâego zarzâdcΊ majâtku (rector curiae) w Pasiecznej. Za zamordowanie tego czâowieka, brat Gâżnter, obecny administrator klasztoru zaproponowaâ âonie, dzieciom i pozostaâym krewnym zabitego stosownâ i przyzwoitâ kwotΊ pokutnâ, ktâ¤râ zatwierdziâa Rada Zaufanych MΊââ¤w. Âťona, dzieci i bliâsi krewni, ktâ¤rzy obecni byli przy ugodzie i przyjΊli kwotΊ pokutnâ ustalonâ na 12 marek, zâoâyli swoje podpisy. SumΊ pâ¤âtorej marki otrzymaâ ponadto sâuga zabitego za odniesione obraâenia, a chirurg, ktâ¤ry udzieliâ mu pomocy 1 markΊ. Na znak ugody wzniesiony zostaâ na miejscu zbrodni krzyâ. Wszyscy wymienieni po zatwierdzeniu ugody, zrezygnowali w sâdzie, w obecnoâ˘ci wâ¤jta i âawnikâ¤w, z wszelkich dziaâaÂą, mogâcych mieÂľ charakter zemsty, dziΊkujâc za korzystne warunki ugody. Aâeby âadna z wymienionych osâ¤b nie dopuâ˘ciâa siΊ pogwaâcenia ugody, postanowiliâ˘my opatrzyÂľ dokument naszâ pieczΊciâ i pieczΊciami Brata Gâżntera, administratora klasztornego i obywatela Strzegomia, nadajâc mu moc prawnâ . Jako â˘wiadkâ¤w ugody pokutnej wymienia siΊ (...) oraz wielu godnych zaufania ludzi. Sporzâdzono rΊkâ Konrada, rektora szkâ¤â strzegomskich w dniu 4 grudnia w roku paÂąskim 1305". | |