Zwi▒zki nieorganiczne

Tlenki

Tlenek azotu(IV) NO₂

Dwutlenek azotu; czerwonobrunatny, silnie truj▒cy gaz o charakterystycznym

zapachu. Jest paramagnetyczny, gdy┐ zawiera niesparowany elektron. NO₂ │atwo

oddaje sw≤j niesparowany elektron tworz▒c kation nitrylowy, NO₂⁺. Jest on

izoelektronowy z CO₂ i ma budowΩ liniow▒. Tlenek azotu(IV) podczas och│adzania

poni┐ej temp. wrzenia 22,4^oC skrapla siΩ na ciecz, kt≤ra staje siΩ coraz ja╢niejsza,

w ko±cu bezbarwna i zestala siΩ w temp. -10,2^oC, tworz▒c bezbarwne kryszta│y.

Zmiana barwy jest spowodowana reakcj▒ dimeryzacji: 2NO₂ (brunatny) N₂O₄

(bezbarwny). W wy┐szej temp. r≤wnowaga tej reakcji przesuwa siΩ w kierunku

powstawania NO₂; w temp. 27^oC 80% jest w postaci N₂O₄, w temp. 100^oC N₂O₄

stanowi 10%. Tlenek azotu (IV) w temp. 200^oC zaczyna siΩ rozk│adaµ na tlenek

azotu(II) i tlen: 2NO₂ 2NO + O₂. Jest silnym utleniaczem, podtrzymuje

palenie (np. potasu, fosforu, wΩgla, siarki). Dimer tlenku azotu(IV) - czterotlenek

dwuazotu jest bezwodnikiem kwasowym; z wod▒ tworzy kwasy azotowy(III) i

azotowy(V) N₂O₄ + H₂O HNO₂ + HNO₃, z zasadami - azotany(III) i azotany(V).

N₂O₄ w odr≤┐nieniu od NO₂ jest diamagnetyczny. Otrzymywany przez utlenianie

tlenku azotu(II) w niezbyt wysokiej temp. 2NO + O₂ 2NO₂ (jest to metoda

przemys│owa; otrzymany NO₂ jest p≤│produktem do wytwarzania kwasu

azotowego), przez redukcjΩ kwasu azotowego metalami, np.

Cu + 4HNO₃ Cu(NO₃)₂ + 2H₂O + 2NO₂ oraz przez pra┐enie wysuszonych

azotan≤w metali ciΩ┐kich, np. Pb(NO₃)₂ PbO + NO₂ + 1/2O₂. Stosowany

jako ╢rodek nitruj▒cy, utleniaj▒cy, katalizator, utleniacz paliw rakietowych, itd.

Tlenek krzemu SiO₂

Dwutlenek krzemu, krzemionka; substancja sta│a wystΩpuj▒ca w trzech odmianach

polimorficznych: kwarc (uk│ad heksagonalny, d=2,66), trydymit (uk│ad heksagonalny,

d=2,30), krystobalit (uk│ad regularny, d=2,27). Ka┐da z tych odmian posiada odmianΩ

niskotemperaturow▒ () i wysokotemperaturow▒ (). Przemiany fazowe SiO₂

przebiegaj▒ w nastΩpuj▒cych temp.:

	870oC		1470oC
kwarc	<=>	trydymit	<=>	krystobalit
	573oC
kwarc	<=>	kwarc
	140oC
trydymit	<=>	trydymit
	240oC
krystobalit	<=>	krystobalit

Przej╢cia miΩdzy odmianami i odpowiadaj▒cymi im odmianami przebiegaj▒

bardzo szybko, natomiast pozosta│e przemiany (pomiΩdzy odmianami ) - wolno.

DziΩki temu trydymit i krystobalit mog▒ istnieµ w niskich temp. jako odmiany

metastabilne. Pod bardzo wysokimi ci╢nieniami otrzymano inne odmiany

polimorficzne SiO₂: keatyt, coezyt i stiszofit. Kwarc i kwarc wykazuj▒

aktywno╢µ optyczn▒, maj▒ ponadto w│asno╢ci piezoelektryczne. Kryszta│y

kwarcu, trydymitu i krystobalitu s▒ zbudowane z tetraedr≤w SiO₄ po│▒czonych

w ten spos≤b, ┐e ka┐dy atom tlenu jest wsp≤lny dla dw≤ch tetraedr≤w. W

krystobalicie atomy Si s▒ rozmieszczone tak, ┐e w ╢rodku odleg│o╢ci miΩdzy

nimi znajduj▒ siΩ atomy tlenu. W kwarcu i trydymicie tetraedry SiO₄ tworz▒

uk│ad spiralny. Dwutlenek krzemu topi siΩ w temp. 1710^oC. Nawet podczas

Dodanie mocnego kwasu, np. HCl do roztworu krzemian≤w litowc≤w powoduje

powstanie produkt≤w o trudnym do zdefiniowania sk│adzie (kwasy krzemowe).

S▒ to pocz▒tkowo zole, a nastΩpnie ┐ele, w kt≤rych na 1 cz▒steczkΩ SiO₂ mo┐e

przypadaµ do 330 cz▒steczek H₂O. Po usuniΩciu z roztworu resztek soli i

odwodnieniu do zawarto╢ci wody oko│o 4%, otrzymuje siΩ tward▒, ziarnist▒

substancjΩ, kt≤ra mo┐e poch│aniaµ wodΩ w spos≤b odwracalny (tzw. silika┐el

lub ┐el krzemionkowy). Silika┐el jest stosowany jako ╢rodek susz▒cy, katalizator,

no╢nik katalizator≤w (np. V₂O₅). Dwutlenek krzemu wystepuje w przyrodzie w

du┐ych ilo╢ciach jako piasek. Jest ko±cowym produktem produktem bardzo

powolnego rozk│adu krzemian≤w pod wp│ywem wody i dwutlenku wΩgla. Piasek

zawiera najczΩ╢ciej r≤┐ne zanieczyszczenia, prawie czyst▒ krzemionk▒ jest piasek

morski. W przyrodzie wystΩpuj▒ wszystkie trzy odmiany polimorficzne SiO₂ w

produkcji szk│a, szk│a wodnego, zaprawy murarskiej, cementu, wyrob≤w ceramicznych,

emalii, form odlewniczych i innych. Jest r≤wnie┐ surowcem do otrzymywania krzemu i

jego stop≤w. Kwarc jest stosowany do wyrobu pryzmat≤w i soczewek w przyrz▒dach

optycznych. Piezoelektryczne w│asno╢ci kwarcu wykorzystuje siΩ m.in. w radiotechnice.

Tlenek siarki(IV) SO₂

Dwutlenek siarki; jest bezbarwnym gazem o ostrym, dusz▒cym zapachu, dzia│a

dra┐ni▒co na drogi oddechowe. W temp. -10^oC ulega skropleniu na bezbarwn▒

ciecz, zestala siΩ w temp. -72,5^oC tworz▒c bia│e kryszta│y. Temperatura krytyczna

wynosi 157,2^oC. Rozpuszcza siΩ w wodzie (4 objΩto╢ci w 10 objΩto╢ciach H₂O w

temp. 20^oC), acetonie i kwasie octowym. Z roztworu wodnego w temp. 0^oC

krystalizuje hydrat SO₂*H₂O, trwa│y do temp. 12^oC. Cz▒steczka SO₂ ma budowΩ

k▒tow▒; moment dipolowy wynosi 1,60D. Tlenek siarki(IV) jest tlenkiem

kwasowym, reaguje z wod▒ tworz▒c kwas siarkowy(IV): SO₂ + H₂O H₂SO₃.

Podczas rozpuszczania SO₂ w roztworach wodorotlenk≤w litowc≤w powstaj▒

siarczany(IV) lub wodorosiarczany SO₂ + 2NaOH Na₂SO₃ + H₂O ,

SO₂ + NaOH NaHSO₃. Tlenek siarki(IV) posiada zar≤wno w│asno╢ci

redukuj▒ce jak i utleniaj▒ce. W kwa╢nym ╢rodowisku redukuje manganiany

do zwi▒zk≤w manganu(II), dwuchromiany do chromu(III), ┐elazo(III) do

┐elaza(II). W stosunku do silnych czynnik≤w redukuj▒cych przejawia

w│asno╢ci utleniaj▒ce, np. w reakcji z wilgotnym siarkowodorem

2H₂S + SO₂ 3S + 2H₂O. Tlen reaguje z SO₂ tworz▒c SO₃; na skalΩ

przymys│ow▒ ten proces jest stosowany do produkcji kwasu siarkowego.

Tlenek siarki(IV) skrapla siΩ na bezbarwn▒ ciecz nie przewodz▒c▒ pr▒du

elektrycznego, lecz rozpuszczone w nim elektrolity, np. NaCl, ulegaj▒

dysocjacji elektrolitycznej, poniewa┐ przenikalno╢µ elektryczna ciek│ego

SO₂ ma do╢µ du┐▒ warto╢µ (13,2). Autodysocjacja ciek│ego SO₂ przebiega

wed│ug r≤wnania 2SO₂ SO²⁺ + SO₃^2- . Na skalΩ techniczn▒ tlenek siarki(IV)

jest otrzymywany przez pra┐enie pirytu (FeS₂) lub siarczk≤w metali w obecno╢ci

powietrza; 4FeS₂ + 11O₂ 2Fe₂O₃ + 8SO₂ , 2ZnS + 3O₂ 2ZnO + 2SO₂ oraz

przez spalanie siarki lub siarkowodoru S + O₂ SO₂ , 2H₂S + 3O₂ 2SO₂ + 2H₂O.

W laboratorium jest otrzymywany przez dzia│anie stΩ┐onym kwasem siarkowym na

mied╝ Cu + H₂SO₄ CuSO₄ + SO₂ + H₂O , lub mocnym kwasem na siarczany(IV)

Na₂SO₃ + 2HClaq SO₂ + 2NaCl + H₂O. NajwiΩksze ilo╢ci SO₂ s▒ zu┐ywane do

produkcji kwasu siarkowego, pozatym znajduje zastosowanie do wybielania

w│≤kien, papieru, we│ny i s│omy, jako ╢rodek owadob≤jczy oraz jako

konserwant win i sok≤w owocowych (symbol E 220).

Tlenek wapnia CaO

Wapno palone; bia│y, higroskopijny proszek, temp. topnienia 2576^oC, reaguje gwa│townie z wod▒

CaO + H₂O Ca(OH)₂ z wydzieleniem du┐ych ilo╢ci ciep│a. Technicznie na wielk▒ skalΩ jest

otrzymywany przez pra┐enie kamienia wapiennego w temp. 900-1000^oC CaCO₃ CaO + CO₂ .

Stosowany do wyrobu zaprawy murarskiej (jej twardnienie polega m.in. na reakcji

Ca(OH)₂ + CO₂ CaCO₃ + H₂O ), cementu, w le╢nictwie jako ╢rodek owadob≤jczy, do

wyrobu karbidu, w metalurgii jako dodatek szlakuj▒cy, w rolnictwie jako ╢rodek zmniejszaj▒cy

zakwaszenie gleby, w cukrownictwie (defekacja), w garbarstwie do odw│osiania sk≤r,

a tak┐e do oczyszczania gaz≤w do zmydlania t│uszcz≤w podczas produkcji

stearyny i do wyrobu farb wapiennych.

Tlenek wΩgla(IV) CO₂

Dwutlenek wΩgla w przygotowaniu.

Woda H₂O

Tlenek wodoru w przygotowaniu.

Wodorki

Amoniak NH₃

Azan; bezbarwny gaz o przenikliwym zapachu, temp. topnienia -77,7^oC, temp. wrzenia

-33,4^oC, bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie (1142dm³ NH₃ w 1dm³ H₂O w temp. 0^oC).

W temp. wrzenia moment dipolowy amoniaku wynosi 1,48 D, a przenikalno╢µ elektryczna 22.

W atmosferze powietrza lub tlenu amoniak spala siΩ (temp. zap│onu 780^oC) ┐≤│tawym

p│omieniem na azot i wodΩ. Podczas przepuszczania mieszaniny amoniaku z powietrzem

(lub tlenem) przez roz┐arzon▒ siatkΩ platynow▒ powstaje tlenek azotu NO i woda

otrzymywania kwasu azotowego). W podwy┐szonej temp. amoniak ma w│a╢ciwo╢ci

redukuj▒ce. Redukuje m.in. tlenki niekt≤rych metali do wolnych metali, np.:

3CuO + 2NH₃ 3Cu + 3H₂O + N₂ . Reaguje z kwasami tworz▒c sole amonowe

2NH₃aq + H₂CO₃ (NH₄)CO₃ . W roztworach wodnych amoniaku zachodzi

reakcja NH₃ + H₂O NH₄⁺ + OH^- . Sta│a r≤wnowagi tej reakcji wynosi 1,8*10^-5,

zatem amoniak jest do╢µ s│ab▒ zasad▒. Skroplony jest ciecz▒ zasocjowan▒ przez

wi▒zania wodorowe. W ciek│ym NH₃ rozpuszcza siΩ wiele zwi▒zk≤w; zar≤wno

nieorganicznych, jak i organicznych. Dobrze rozpuszczaj▒ siΩ sole amonu oraz

azotany i jodki, natomiast fluorki, chlorki, tlenki i wodorotlenki metali s▒ ╝le

rozpuszczalne. Sole ulegaj▒ w amoniaku dysocjacji elektrolitycznej. Litowce i

berylowce rozpuszczaj▒ siΩ w aminiaku bez wydzielenia wodoru, tworz▒c roztwory

dobrze przewodz▒ce pr▒d elektryczny, np. s≤d tworzy ciemnoniebieski roztw≤r

(br▒zowy przy wiΩkszych stΩ┐eniach sodu), z kt≤rego po pewnym czasie w obecno╢ci

katalizatora wytr▒ca siΩ amidek sodu i wydziela siΩ wod≤r. Ze zwi▒zk≤w organicznych

w NH₃ rozpuszcaj▒ siΩ tylko te, kt≤re zawieraj▒ w cz▒steczkach atomy pierwiastk≤w

silnie elektroujemnych, np.fenole, alkohole, estry, etery, amidy, zwi▒zki nitrowe.

Nie rozpuszczaj▒ siΩ natomiast wΩglowodory, benzen rozpuszcza siΩ nieznacznie.

ZastΩpuj▒c w amoniaku atomy wodoru atomami metali otrzymuje siΩ amidki, np.KNH₂,

imidki, np. BaNH, PbNH oraz azotki, np. Ca₃N₂. Znane s▒ r≤wnie┐ pochodne

amoniaku zawieraj▒ce atomy fluorowc≤w, np. chloroamina NH₂Cl, tr≤jjodek azotu NI₃.

Amoniak otrzymuje siΩpodczas bezposredniej syntezy z pierwiastk≤w 3H₂ + N₂ 2NH₃ ,

a w laboratorium - dzia│aj▒c NaOH na sole amonu. Amoniak jest stosowany do produkcji

kwasu azotowego, sody metod▒ Solvaya, soli amonowych (stosowanych czΩsto jako

nawozy sztuczne), mocznika, cyjanowodoru, w│≤kien sztucznych oraz jako czynnik

ch│odz▒cy w urz▒dzeniach ch│odniczych.

Hydrazyna N₂H₄

Hydrazyna w przygotowaniu.

Siarkowod≤r H₂S

Suflan w przygotowaniu.

Wodorotlenki

Wodorotlenek potasu KOH

Pota┐ »r▒cy, Pota┐ Kaustyczny; w przygotowaniu.

Wodorotlenek sodu NaOH

Inne nazwy: soda kaustyczna, soda ┐r▒ca, zasada sodowa. Bia│e, higroskopijne cia│o

sta│e, temp. topnienia 328^oC, temp. wrzenia 1390^oC, dobrze rozpuszczalny w wodzie

(w temp.20^oC 109g w 100cm³,w temp.100^oC 342g w 100cm³) z wydzieleniem du┐ej

ilo╢ci ciep│a; rozpuszczalny w alkoholu i glicerynie. Jest bardzo siln▒ zasad▒, poch│ania

wilgoµ i dwutlenek wΩgla z powietrza, rozp│ywa siΩ i pokrywa kruch▒ skorup▒ wΩglanu sodu;

wodne roztwory wodorotlenku sodu nazywano │ugiem sodowym. Otrzymywany jest przez

elektrolizΩ wodnych roztwor≤w chlorku sodu g│≤wnie metod▒ elektorlizy przeponowej oraz

elektrolizy rtΩciowej. U┐ywana jest r≤wnie┐ metoda kaustyfikacji sody (na sodΩ kalcynowan▒ dzia│a

siΩ ╢wie┐ym wapnem gaszonym ): Ca(OH)₂ + Na₂CO₃ 2NaOH + CaCO₃. Stosowany do

wyrobu myd│a, rafinacji ropy naftowej, produkcji celulozy, barwnik≤w, detergent≤w, w przemy╢le

w│≤kienniczym, do wyrobu szk│a wodnego, regeneracji kauczuku, jako odczynnik laboratoryjny.

W postaci roztworu wodnego ( 10-30% ) jest sk│adnikiem r≤┐nych p│yn≤w czyszcz▒cych i

wybielaczy (np.:Domestosu, Harpica, Cloroxu, i.t.p).

Wodorotlenek wapnia Ca(OH)₂

Wapno gaszone; bia│y proszek trudno rozpuszczalny w wodzie (w temp. 20^oC 0,126g w 100cm³).

Wodorotlenek wapnia jest mocn▒, a jednocze╢nie tani▒ zasad▒; jego roztw≤r wodny jest nazywany

wod▒ wapienn▒. Zawiesina wodorotlenku wapnia w wodzie wapiennej nosi nazwΩ mleka wapiennego i

jest stosowana jako bia│a farba. Otrzymuje siΩ go przez dzia│anie okre╢lon▒ ilo╢ci▒ wody na tlenek wapnia:

CaO + H₂O Ca(OH)₂ , reakcji tej towarzyszy wydzielanie sporych ilo╢ci ciep│a (gaszenie wapna).

Wodorotlenek wapnia jest stosowany do wyrobu zaprawy murarskiej [powietrznej - tΩ┐ej▒cej pod

wp│ywem dwutlenku wΩgla: Ca(OH)₂ + CO₂ CaCO₃ + H₂O ], w przemy╢le garbarskim,

cukrowniczym, do zmiΩkczania wody; Ca(OH)₂ + Ca(HCO₃)₂ 2CaCO₃ + 2H₂O

oraz do odzyskiwania amoniaku z roztwor≤w chlorku amonu w prcesie prdukcji sody.

Kwasy

Kwas azotowy (V) HNO₃

Bezbarwna ciecz, temp. topnienia -41,1^oC, temp. wrzenia 84^oC, gΩsto╢µ 1,52 g/cm³, silnie dymi▒ca

na wilgotnym powietrzu. WystΩpuje w znikomych ilo╢ciach w powietrzu (synteza tlenku azotu NO

z pierwiastk≤w podczas wy│adowa± elektrycznych), sk▒d przechodzi do gleby, tworz▒c azotany.

Miesza siΩ z wod▒ we wszystkich stosunkach, tworzy hydraty HNO₃*H₂O (temp. topnienia -38^oC),

HNO₃*3H₂O (temp. topnienia -18,5^oC), z wod▒ tworzy azeotrop zawieraj▒cy 69,2% HNO₃o temp.

(czynnikiem przy╢pieszaj▒cym t▒ reakcjΩ jest ╢wiat│o) 4HNO₃ 4NO₂ + 2H₂O + O₂ dziΩki czemu

rozrwory kwasu azotowego maj▒ zabarwienie ┐≤│te. Jest mocnym utleniaczem, substancje palne

(np. drewno, s│oma, bibu│a) zapalaj▒ siΩ po zwil┐eniu stΩ┐.kwasem azotowym. Rozpuszcza

wiΩkszo╢µ metali (z wyj▒tkiem metali szlachetnych np. Au, Pt) z wydzieleniem tlenk≤w azotu.

Niekt≤re metale (np. Al, Cr, Fe) ulegaj▒ pasywacji w stΩ┐onym k.a. podczas gdy roztwarzaj▒

siΩ w rozcie±czonym. Kwas azotowy utlenia niekt≤re niemetale (siarkΩ do kwasu siarkowego,

fosfor do kwasu fosforowego). Zmieszany z kwasem siarkowym tworzy mieszaninΩ nitruj▒c▒,

stosowan▒ do nitrowania zwi▒zk≤w organicznych. Mieszanina k.a. z kwasem solnym (w stosunku 1:3)

nosi nazwΩ wody kr≤lewskiej. Woda kr≤lewska sw▒ wyj▒tkow▒ reaktywno╢µ zawdziΩcza wolnemu

by│ otrzymywany przez dzia│anie kwasem siarkowym na azotany, obecnie jest produkowany

metod▒ katalitycznego utleniania amoniaku (metoda Ostwalda). Tlenek azotu powstaj▒cy w tej

reakcji utlenia siΩ tlenem z powietrza 2NO + O₂ NO₂ a nastΩpnie rozpuszcza w wodzie

NO₂ + H₂O HNO₃ + HNO₂ . Stosowany do wyrobu nawoz≤w sztucznych, jedwabiu sztucznego,

barwnik≤w, ╢rodk≤w leczniczych, do nitrowania zwi▒zk≤w organicznych (m.in. przy produkcji

matera│≤w wybuchowych), jako utleniacz w paliwach rakietowych.

Kwas solny HCl aq

Jest wodnym roztworem chlorowodoru. Inna nazwa: Kwas chlorowodorowy. Jest bardzo czynnym

chemicznie, mocnym kwasem. Nasycony w temperaturze 15^oC wodny roztw≤r kwasu solnego ma

stΩ┐enie 42,7% i gΩsto╢µ 1,21g/cm³. W handlu znajduje siΩ oko│o 38% roztw≤r o gΩsto╢ci 1,19g/cm³.

Rozpuszcza z wydzieleniem wodoru metale znajduj▒ce siΩ przed wodorem w szeregu napiΩciowym,

np. Mg + 2HClaq H₂ + MgCl₂ , oraz tlenki, wodorotlenki i wΩglany metali, two┐▒c chlorki.

Kwas chlorowodorowy znajduje siΩ w soku ┐o│▒dkowym (ok. 0,5%). Jest otrzymywany przez absorbcjΩ

chlorowodoru w wodzie. Chlorowod≤r do produkcji kwasu solnego wytwarza siΩ syntetycznie

z chloru i wodoru H₂ + Cl₂ 2HCl (temp. procesu oko│o 700-900^oC), wykorzystuje siΩ

gazy odpadowe z chlorowania zwi▒zk≤w organicznych, na przyk│ad syntezy Chlorku Benzylu:

C₆H₆ + Cl₂ C₆H₆Cl + HCl lub otrzymuje siΩ przez dzia│anie stΩ┐onym kwasem siarkowym

na chlorek sodu H₂SO₄ + 2NaCl Na₂SO₄ + 2HCl (temp. procesu oko│o 400-500^oC).

Stosowany w przemy╢le metalurgicznym, w│≤kienniczym, cukrowniczym, oraz do produkcji

mas plastycznych, barwnik≤w organicznych i innych. Znajduje r≤wnierz zastosowanie

w lecznictwie i jako jeden z podstawowych odczynnik≤w laboratoryjnych. Jest sk│adnikiem

r≤┐nych ╢rodk≤w czyszcz▒cych np. Cilitu (oko│o 10% kwasu solnego) i innych.

Kwas siarkowy (VI) H₂SO₄

Kwas siarkowy jest bezbarwn▒, ┐r▒c▒, oleist▒ ciecz▒; wrze w temp. 296^oC, topi siΩ w temp. 10,36^oC. Jest

jednym z najwa┐niejszych produkt≤w stosowanych w przemy╢le chemicznym i innych (jest najta±szym

mocnym kwasem), miesza siΩ z wod▒ we wszystkich stosunkach. StΩ┐ony kwas siarkowy jest silnie

higroskopijny (dlatego jest stosowany jako ╢rodek susz▒cy i odci▒gaj▒cy wodΩ ), powoduje zwΩglanie

substancji organicznych zawieraj▒cych tlen i wod≤r. StΩ┐ony kwas s. dzia│a utleniaj▒co, zw│aszcza w

podwy┐szonej temp., rozpuszcza metale p≤│szlachetne np. Cu, Ag, z wydzieleniem dwutlenku

siarki: Cu + 2H₂SO₄ CuSO₄ + 2H₂O + SO₂ . Kwas siarkowy jest bardzo mocnym

kwasem dwuprotonowym. Metale znajduj▒ce siΩ w szeregu napiΩciowym przed wodorem

rozpuszczaj▒ siΩ w rozcie±czonym kwasie siarkowym z wydzieleniem wodoru. Jako kwas

trudno lotny k. siarkowy jest stosowany do wypierania kwas≤w lotniejszych np. HNO₃,

HCl, CH₃COOH z ich soli np. NaCl + H₂SO₄ HCl + NaHSO₄ . Tworzy sole: siarczany

i wodorosiarczany. SO₃ rozpuszcza siΩ w kwasie s. tworz▒c oleum czyli dymi▒cy kwas

siarkowy, w kt≤rym wystΩpuj▒ kwasy polisiarkowe np. kwas dwusiarkowy(VI) H₂S₂O₇.

Dawniej by│ otrzymywany metod▒ komorow▒ (utlenianie SO₂ do SO₃ tlenkami azotu), obecnie

jest otrzymywany metod▒ kontaktow▒ (utlenianie SO₂ do SO₃ tlenem z powietrza w obecno╢ci

platyny lub tlenku wanadu(V) jako katalizatora). Stosowany w zale┐no╢ci od stΩ┐enia do:

wyrobu rozpuszczalnych nawoz≤w fosforowych, siarczanu amonu i innych nawoz≤w sztucznych,

do oczyszczania (trawiania) powierzchni metali (np. ┐elaza w celu usuniΩcia rdzy przed

cynkowaniem, cynowaniem lub emaliowaniem), do suszenia gaz≤w, produkcji papieru, rafinacji

t│uszcz≤w i olej≤w, do oczyszczania nafty i wosku ziemnego, do wyrobu w│≤kien sztucznych i

materia│≤w wybuchowych, otrzymywania innych chemikali≤w, jako elektrolit w akumulatorach

do sulfowania i nitrowania zwi▒zk≤w organicznych, w garbarstwie, dro┐d┐ownictwie, gorzelnictwie,

farbiarstwie, itp. Postaµ handlowa: k.s. techniczny 76-78%, gΩsto╢µ 1,7g/cm³, k.s. techniczny

stΩ┐ony 94-96%, gΩst.1,84g/cm³, k.s. czysty stΩ┐ony 95,6-98,8%, gΩst.1,84g/cm³,

Kwas fosforowy (V) H₃PO₄

Ortofosforowy(V) kwas, bia│e, krystaliczne cia│o sta│e, temp. topnienia 42,3^oC, dobrze rozpuszczalny w wodzie

(670g / 100g H₂O w temp. 25^oC). Jest kwasem tr≤jprotonowym o ╢redniej mocy (K₁=1.1*10^-2, K₂=1.2*10^-7, K₃=1.8*10^-12),

tworzy trzy szeregi soli np. NaH₂PO₄, Na₂HPO₄, Na₃PO₄. W temp. pokojowej jest substancj▒ trwa│▒, nie ma w│asno╢ci

utleniaj▒cych, podczas odwadniania ulega kondensacji tworz▒c kwasy polifosforowe. Jest otrzymywany w wyniku:

1)dzia│ania rozc. kwasem siarkowym na fosforan(V) wapnia (ew. apatyt lub zmielone ko╢ci)

Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ 3CaSO₄ + 2H₃PO₄ , 2)dzia│ania wod▒ na tlenek fosforu(V) : P₂O₅ + 3H₂O 2H₃PO₄

3)przez utlenianie fosforu czerwonego ╢rednio stΩ┐onym kwasem azotowym:

3P + 5HNO₃ + 2H₂O 3H₃PO₄ + 5NO. W handlu s▒ syropowate 85-90% roztwory kwasu fosforowego.

Stosowany g│≤wnie do wyrobu nawoz≤w sztucznych (superfosfat podw≤jny), do wyrobu fosforan≤w,

w przemy╢le spo┐ywczym (jako dodatek do napoj≤w gazowanych [antyutleniacz] - symbol E 338),

do wytwarzania fosforanowych pow│ok ochronnych na metalach, do wytwarzania wielu ╢rodk≤w

farmaceutycznych. Kwas fosforowy jest r≤wnie┐ u┐ywany do oczyszczania sok≤w w cukrownictwie,

jako p│yn do lutowania, w stomatologii, do wyrobu kit≤w porcelanowych,

w lecznictwie i laboratoriach analitycznych.

Kwas borowy H₃BO₃

Ortoborowy Kwas w przygotowaniu.

Kwas chlorowy (V) HClO₃

Kwas chlorowy w przygotowaniu.

Kwas chlorowy (VII) HClO₄

Kwas nadchlorowy w przygotowaniu.

Azotany (V)

Azotan (V) baru Ba(NO₃)₂

Azotan baru w przygotowaniu.

Azotan (V) potasu KNO₃

Saletra Indyjska, Saletra Potasowa; bia│a krystaliczna substancja, temp. topnienia 339^oC,

w wy┐szej nastΩpuje rozk│ad 2KNO₃ 2KNO₂ + O₂ rozpuszczalny w wodzie (w temp. 20^oC 31,6 g/100 cm³,

w temp. 100^oC 246 g/100 cm³). Otrzymywany w reakcji wymiany miΩdzy chlorkiem potasu i azotanem sodu

KCl + NaNO₃ KNO₃ + NaCl . WystΩpuje w przyrodzie przewa┐nie w tych samych miejscach co saletra

chilijska. Dawniej wydobywano j▒ w znacznych ilo╢ciach w Indiach. Stosowana jako naw≤z sztuczny,

do wyrobu prochu strzelniczego, do otrzymywania azotanu (III) potasu (potrzebnego do wyrobu

barwnik≤w azowych), do konserwowania miΩsa (dodatek o symbolu E 252) itd.

Azotan (V) sodu NaNO₃

Saletra Chilijska; w przygotowaniu.

Stosowany jako konserwant ┐ywno╢ci - symbol E 251.

Azotan (V) wapnia Ca(NO₃)₂

Saletra norweska w przygotowaniu.

Borany

Tetraboran sodu Na₂B₄O₇

Boraks w przygotowaniu.

Bromki

Bromek potasu KBr

Bromek potasu w przygotowaniu.

Chlorany (V)

Chloran (V) potasu KClO₃

Chloran potasu w przygotowaniu.

Chlorany (VII)

Chloran (VII) potasu KClO₄

Nadchloran potasu w przygotowaniu.

Chlorki

Chlorek amonu NH₄Cl

Salmiak w przygotowaniu.

Chlorek baru BaCl₂

Chlorek baru w przygotowaniu.

Chlorek fosforu (V) PCl₅

Chlorek fosforu w przygotowaniu.

Chlorek glinu AlCl₃

Chlorek glinu w przygotowaniu.

Chlorek magnezu MgCl₂

Chlorek magnezu w przygotowaniu.

Chlorek potasu KCl

Chlorek potasu w przygotowaniu.

Chlorek rtΩci (II) HgCl₂

Chlorek rtΩci w przygotowaniu.

Chlorek sodu NaCl

S≤l kuchenna; bezbarwna substancja krystaliczna, temp.topnienia 801^oC, temp.wrzenia 1413^oC,

w stanie czystym nie jest higroskopijny, jego rozpuszczalno╢µ w wodzie (w temp.20^oC 35,8g w 100cm³)

w bardzo niewielkim stopniu zale┐y od temperatury. WystΩpuje w wodzie morskiej (ok.2,7%),

w postaci do╢µ rozpowszechnionych z│≤┐ soli kamiennej (halitu) np. w Polsce, Argentynie,

Chinach, by│ym ZSRR. S≤l kamienn▒ wydobywa siΩ zwyk│ymi metodami g≤rniczymi i po zmieleniu

oraz przesianiu stosuje siΩ j▒ do cel≤w przemys│owych lub wyp│ukuje ze z│o┐a otrzymuj▒c solankΩ.

SolankΩ oczyszcza siΩ dodaj▒c wapna, wodorotlenku i wΩglanu sodu, a nastΩpnie odparowuje.

S≤l z wody morskiej otrzymuje siΩ przez odparowanie z wykorzystaniem energii s│onecznej.

Z Chlorku sodu otrzymuje siΩ metaliczny s≤d, wΩglan sodu, wodorotlenek sodu, kwas solny i

chlor. Stosowany do cel≤w spo┐ywczych i jako ╢rodek konserwuj▒cy, w przemy╢le barwnikarskim

i garbarskim oraz do wysalania zwi▒zk≤w organicznych. Chlorek sodu zmieszany z lodem jest

stosowany jako mieszanina oziΩbiaj▒ca (do temp. -21^oC). W lecznictwie jest u┐ywany

fizjologiczny roztw≤r soli - 0,9% roztw≤r NaCl, izotoniczny z p│ynami ustrojowymi.

Chlorek srebra AgCl

Chlorek srebra w przygotowaniu.

Chlorek ┐elaza (II) FeCl₂

Chlorek ┐elazawy w przygotowaniu.

Chlorek ┐elaza (III) FeCl₃

Chlorek ┐elazowy w przygotowaniu.

Chromiany (VI)

Chromian potasu K₂CrO₄

Chromian Potasu w przygotowaniu.

Dwuchromian potasu K₂Cr₂O₇

Dwuchromian Potasu w przygotowaniu.

Cyjanki

Cyjanek potasu KCN

Cyjanek potasu w przygotowaniu.

Fosforany (V)

Fosforan (V) sodu Na₃PO₄

Fosforan sodu w przygotowaniu.

Krzemiany

Metakrzemian sodu Na₂SiO₃

Szk│o wodne; w przygotowaniu.

Manganiany (VII)

Manganian (VII) potasu KMnO₄

Nadmanganian Potasu w przygotowaniu.

Siarczany (IV)

Siarczan (IV) sodu Na₂SO₃

Siarczyn sodu w przygotowaniu.

Siarczany (VI)

Siarczan (VI) baru BaSO₄

Biel barowa; bezbarwna substancja krystaliczna lub ╢nie┐nobia│y proszek (zale┐y od stopnia

rozdrobnienia). Topi siΩ w temp. 1580^oC, jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, nie truj▒cy

(w odr≤┐nieniu od innych zwi▒zk≤w baru), odporny na dzia│anie siarkowodoru, czynnik≤w

atmosferycznych i chemicznych, rozpuszcza siΩ w stΩ┐onym kwasie siarkowym. WystΩpuje w

przyrodzie jeko minera│ baryt (szpat cziΩ┐ki). Do cel≤w technicznych otrzymywany przez

mielenie naturalnego minera│u barytu na sucho lub mokro albo z chlorku baru przez dzia│anie

siarczanem (VI) sodu: BaCl₂ + Na₂SO₄ BaSO₄ + 2NaCl . Stosowany jako pigment do

produkcji farb, ╢rodek obci▒┐aj▒cy w produkcji papieru (papier fotograficzny), wype│niacz

kauczuku i tworzyw sztucznych, w lecznictwie jako substancja kontrastowa w

prze╢wietleniach przewodu pokarmowego oraz w kosmetyce do wyrobu pudr≤w.

Siarczan (IV) glinu Al₂(SO₄)3

Siarczan glinu w przygotowaniu.

Siarczan (VI) magnezu MgSO₄

Epsomit, s≤l angielska, s≤l gorzka; bezbarwne kryszta│y, rozp. w wodzie (w temp. 20^oC: 36,2g/100cm³);

tworzy wiele hydrat≤w z kt≤rych najwa┐niejsze wystΩpuj▒ w przyrodzie: MgSO₄*H₂O (kizeryt) i MgSO₄*7H₂O

oraz wiele soli podw≤jnych z siarczanami i chlorkami litowc≤w; np. kainit KCl*MgSO₄*3H₂O i szenit

K₂SO₄*MgSO₄*6H₂O . WystΩpuje w wodzie morskiej i w wielu wodach mineralnych. Otrzymywany

przez dzia│anie kwasem siarkowym na tlenek lub wΩglan magnezu. Stosowany w lecznictwie, garbarstwie,

hutnictwie, jako zaprawa w przemy╢le farbiarskim, do obci▒┐ania bawe│ny, jedwabiu, papieru.

Siarczan (VI) miedzi (II) CuSO₄

Bia│a substancja sta│a, silnie higroskopijna, temp. topnienia 200^oC, w temp. 650^oC rozk│ada siΩ

przechodz▒c w tlenek miedzi(II) CuO. Najbardziej znany jest w postaci 5* hydratu CuSO₄*5H₂O

(koperwas, siny kamie±, chalkantyt) jako niebieskie, krystaliczne cia│o sta│e rozpuszczalne w

wodzie i w metanolu. Otrzymywany przez rozpuszczenie miedzi w kwasie siarkowym

Cu + 2H₂SO₄ CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O . Stosowany w galwanoplastyce, teletechnice,

farbiarstwie, jako substancja owadob≤jcza, do zwalczania chwast≤w, do wyrobu farb

nieorganicznych, do barwienia mosi▒dzu na br▒zowo, wyrob≤w

cynkowych, na brunatno, miedzi na czarno.

Siarczan (IV) glinu K₂SO₄

Siarczan potasu w przygotowaniu.

Siarczan (VI) sodu Na₂SO₄

Bia│e cia│o sta│e, temp. topnienia 884^oC. Do╢µ dobrze rozpuszczalny w wodzie

(48,8g/100cm³ w temp. 40^oC), tworzy hydraty: Na₂SO₄*7H₂O i Na₂SO₄*10H₂O (s≤l galuberska).

S≤l glauberska jest bezbarwnym cia│em sta│ym, rozp. w glicerynie, nierozpuszczalnym w alkoholu;

topi siΩ we w│asnej wodzie krystalizacyjnej w temp. 32,4^oC; otrzymywana przez krystalizacjΩ Na₂SO₄

w temp. ni┐szej ni┐ 32,4^oC. Siarczan sodu jest otrzymywany przez dzia│anie kwasem siakowym na

chlorek sodu w temp. 800^oC 2NaCl + H₂SO₄ Na₂SO₄ + 2HCl WystΩpuje w przyrodzie jako minera│

tenardyt na wybrze┐ach Morza Kaspijskkiego, w Kanadzie, w USA - w pok│adach, kt≤re nadaj▒ siΩ do

eksploatacji. Znajduje zastosowanie w przemy╢le szklarskim, papierniczym i tekstylnym.

Tiosiarczany

Tiosiarczan sodu Na₂S₂O₃

Tiosiarczan sodu w przygotowaniu.

WΩglany

WΩglan magnezu MgCO₃

WΩglan magnezu w przygotowaniu.

WΩglan sodu Na₂CO₃

Inne nazwy: soda, soda amoniakalna, soda kalcynowana. WΩgaln sodu jest bia│ym, krystalicznym,

higroskopijnym proszkiem, topi▒cym siΩ w temp. 853^oC. Jest rozpuszczalny w wodzie (w temp. 0^oC 7,1g

w 100cm³ , w temp. 100^oC 45,5g w 100cm³), tworzy hydraty, z kt≤rych najwarzniejszy jest Na₂CO₃ * 10H₂O

(tzw. soda krystaliczna), roztwory wodne wskutek hydrolizy maj▒ odczyn silnie alkaliczny. W przyrodzie

wystΩpuje w jeziorach sodowych (np. Owens Lake w Kalifornii, Magadi w Afryce Wschodniej) oraz w

popio│ach ro╢lin morskich. WΩglan sodu jest otrzymywany przemys│owo metod▒ amoniakaln▒ Solvaya:

Roztw≤r wodny chlorku sodu (solankΩ) nasyca siΩ amoniakiem, a nastΩpnie dwtlenkiem wΩgla:

NaCl + H₂O + NH₃ + CO₂ NaHCO₃ + NH₄Cl. Z roztworu str▒ca siΩ s│abo rozpuszczalny

wodorowΩglan sodu, kt≤ry nastΩpnie jest poddawany pra┐eniu: 2NaHCO₃ Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O.

Powstaj▒cy CO₂ kieruje siΩ z powrotem do procesu, amoniak odzyskuje siΩ dzia│aj▒c na roztw≤r

chlorku amonu mlekiem wapiennym: 2NH₄Cl + Ca(OH)₂ CaCl₂ + 2H₂O + 2NH₃ .

Zastosowanie: do produkcji saletry sodowej, szk│a, celulozy, papieru, myd│a, ╢rodk≤w pior▒cych,

w hutnictwie ┐elaza do odsiarczania oraz do zmiΩkczania wody. Zobacz r≤wnie┐ SodΩ oczyszczon▒.

Jest dodawany do ┐ywno╢ci jako regulator kwasowo╢ci - symbol E 500a.

WΩglan wapnia CaCO₃

Kreda, Marmur; w przygotowaniu.

Jest dodawany do past do zΩb≤w (pe│ni w nich rolΩ szoruj▒c▒) - symbol E 170.

WodorowΩglany

WodorowΩglan sodu NaHCO₃

Soda oczyszczona, soda do pieczenia, bikarbonat, kwa╢ny wΩglan sodu; w przygotowaniu.

Jest dodawany do ┐ywno╢ci jako regulator kwasowo╢ci - symbol E 500b.

Sole z│o┐one

Heksacyjano┐elazian (II) potasu K₄[Fe(CN)₆]

»elazocyjanek potasu w przygotowaniu.

Heksacyjano┐elazian (III) potasu K₃[Fe(CN)₆]

»elazicyjanek potasu w przygotowaniu.

Talk Mg₃[(OH)₂Si₄O₁₀]

Stosowany jako wype│niacz wyrob≤w lakierowych oraz jako ╢rodek matuj▒cy.

Jest sk│adnikiem farb podk│adowych oraz szpachl≤wek jako czynnik poprawiaj▒cy

przyczepno╢µ. W przemy╢le gumowym stosowany do pudrowania mieszanek gumowych

oraz p≤│fabrykat≤w tkaninowo-gumowych, w celu zabezpieczenia ich powierzchni

przed zlepianiem siΩ podczas sk│adowania. Jako wype│niacz stosowany do mieszanek

przeznaczonych do produkcji kabli elektrycznych, gumy kwasoodpornej, zabawek,

powlekania tkanin i artyku│≤w gumowych stykaj▒cych siΩ z ┐ywno╢ci▒ i lekarstwami.

WystΩpuje jako minera│ steatyt, twardo╢µ w skali Mohsa=1.