Od 1990 r. dzia│ania w sferze ochrony zdrowia podejmowane przez kolejne rz▒dy, okazywa│y siΩ ma│o skuteczne i w znacznej czΩ╢ci mia│y charakter dzia│a± pozorowanych.

Zgodnie z normami przyjΩtymi w demokratycznych i rozwiniΩtych spo│ecze±stwach, zdrowie nale┐y traktowaµ w dw≤ch podstawowych wymiarach:

1. Jako warto╢µ postrzegan▒ w kategoriach bezpiecze±stwa i dobrobytu jednostki,

2. Jako czynnik warunkuj▒cy rozw≤j spo│eczny i gospodarczy kraju.

Za zdrowie powinny byµ odpowiedzialne praktycznie wszystkie podmioty ┐ycia spo│eczno-gospodarczego. Stan zdrowia bowiem zale┐y od nas samych, przede wszystkim od stylu naszego ┐ycia, a wiΩc po╢rednio - od poziomu wykszta│cenia i zamo┐no╢ci, jednak┐e obowi▒zkiem pa±stwa jest stworzenie warunk≤w umo┐liwiaj▒cych zachowanie zdrowia, rozumianego jako dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i spo│eczne. Nie mo┐na tak┐e zapominaµ o znaczeniu dostΩpno╢ci do ╢wiadcze± s│u┐by zdrowia oraz o konieczno╢ci zapewnienia odpowiedniej jej jako╢ci - za co r≤wnie┐ odpowiedzialne s▒ organa administracji.

Dlatego te┐ istotne jest uchwalenie przez przysz│y parlament Narodowego Programu Zdrowia, uwzglΩdniaj▒cego postulaty formu│owane ju┐ przed 12 laty w "Solidarno╢ciowym" opracowaniu: "Polska 5 lat po sierpniu". PrzyjΩty bowiem w 1990 roku i znowelizowany w 1993 roku przez rz▒d Narodowy Program Zdrowia nie uwzglΩdnia wielu najwa┐niejszych problem≤w, a w dodatku nie jest realizowany przez koalicjΩ postkomunistyczn▒. Zgodnie z tym dokumentem nadz≤r nad NPZ mia│ sprawowaµ wicepremier a Ministerstwo Zdrowia, kt≤re mia│o monitorowaµ i koordynowaµ jego cele i zadania, winno corocznie przedstawiaµ raport z jego realizacji. Taki raport nie by│ przedstawiony w latach 1994-1996. Nowy program powinien definiowaµ priorytety polityki zdrowotnej zgodnie z wczesniej wspomnianymi propozycjami "Solidarno╢ci".

Nieskuteczno╢µ dzia│ania resortu zdrowia wynika miΩdzy innymi z braku rozdzia│u o╢rodka okre╢laj▒cego politykΩ zdrowotn▒ i finansuj▒cego zadania ochrony zdrowia od pionu wykonawczego. Dominacja pionu wykonawczego powoduje, ┐e resort i jego s│u┐by okre╢laj▒ cele, same je realizuj▒ i same siΩ oceniaj▒. Ponadto czΩste zmiany polityczne powodowa│y g│Ωbokie zmiany w aparacie wykonawczym resortu, co uniemo┐liwia│o ci▒g│o╢µ jego pracy.

Ustawa o Zak│adach Opieki Zdrowotnej z sierpnia 1991 r. utraci│a swoj▒ warto╢µ w wyniku braku przepis≤w wykonawczych. (mia│a ona oko│o 40 delegacji dla Ministra Zdrowia, kt≤re nigdy nie zosta│y wydane). PolitykΩ zdrowotn▒ pozostawiono bez kontroli spo│ecznej i sprawnego, fachowego nadzoru merytorycznego.

Funkcjonuje obecnie magiczne zaklΩcie "ubezpieczenia zdrowotne". Przestawienie finansowania ochrony zdrowia z bud┐etowego na ubezpieczeniowe jest jednak procedur▒ z│o┐on▒, wieloetapow▒ i kosztown▒. W obliczu ogromu lawinowo narastaj▒cych problem≤w, niekt≤re za│o┐enia gospodarki rynkowej wprowadzone zosta│y kosztem plac≤wek spo│ecznej s│u┐by zdrowia, a wiΩc publicznych zak│ad≤w opieki zdrowotnej. Wi▒┐e siΩ to z z ukrytym subwencjonowaniem ze ╢rodk≤w publicznych, bud┐etowych sp≤│ek i lekarzy prowadz▒cych gabinety prywatne na bazie zak│ad≤w publicznych.

Reforma w dziedzinie ochrony zdrowia nie powinna znikaµ z pola widzenia polityk≤w, ale jej realizacja wymaga zar≤wno "silnego rz▒du", jak i "silnej politycznej woli", oraz powi▒zania z rozwi▒zaniami ustrojowymi. Kluczem do reform s▒ nie tylko decyzje o zmianach systemowych, lecz r≤wnie┐ decyzje o zmianie metod pracy. Konieczne jest znowelizowanie ustawy o zak│adach opieki zdrowotnej oraz szeregu innych przepis≤w. Finansowe niedobory polskiej ochrony zdrowia s▒ ciΩ┐k▒, chroniczn▒ ju┐ chorob▒. Wydatki na opiekΩ zdrowotn▒ s▒ zbyt niskie zar≤wno w stosunku do wielko╢ci produktu krajowego, jak i w proporcji wydatk≤w bud┐etowych. Nie rozwi▒zano te┐ problem≤w p│acowych s│u┐by zdrowia. P│ace personelu s▒ ┐enuj▒co niskie. Brak te┐ rzetelnego rachunku koszt≤w, jak r≤wnie┐ nie stworzono motywacji do ich obni┐ania, co jest mo┐liwe bez uszczerbku dla rzeczywistych zdrowotnych interes≤w pacjent≤w. Nie zosta│y usuniΩte, ani nawet wyja╢nione rzeczywiste przyczyny niedobor≤w finansowych plac≤wek. Nie wiemy tak┐e ile marnotrawi siΩ pieniΩdzy podatnik≤w, kt≤re mog│yby byµ wydatkowane efektywniej. Je╢li dobry poziom zdrowia i edukacji narodu stanowi niezbywalny element polskiej racji stanu, to dlaczego zwi▒zanymi z tym kosztami chce siΩ obci▒┐yµ ubogich i chorych?

Zdrowie jest r≤wnie┐ warto╢ci▒ ekonomiczn▒. Jednak┐e pracownicy ochrony zdrowia pozbawieni s▒ nale┐nej troski pa±stwa o zapewnienie im szans w wolnorynkowej grze o poziom warunk≤w ┐ycia i pracy. Brakuje sprzΩ┐enia zwrotnego miΩdzy wzrastaj▒cymi kosztami egzystencji a poziomem zarobk≤w, miΩdzy wzrastaj▒cymi kosztami technik stosowanych w opiece zdrowotnej a nak│adami na tej┐e opieki funkcjonowanie, nie analizuje sie relacji: koszta - efekty w odniesieniu do stosowanych procedur i dzia│alno╢ci zak│ad≤w opieki zdrowotnej, co wyklucza mo┐liwo╢µ dzia│a± w kierunku jej poprawienia.

Zobowi▒zania, ┐e ╢rednia p│aca w ochronie zdrowia wyniesie 106% p│acy w sferze produkcyjnej nie zosta│y spe│nione. O wiarygodno╢ci i uczciwo╢ci podejmuj▒cych takie zobowi▒zanie ╢wiadczy rzeczywista wysoko╢µ zarobk≤w, wynosz▒ca obecnie zaledwie 2/3 wynagrodzenia w sferze produkcyjnej.

Potrzeby w dziedzinie ochrony zdrowia s▒ nadal znacznie wiΩksze ni┐ przyznawane ╢rodki. R≤wno╢µ szans w dostΩpie do opieki zdrowotnej ulega zmniejszeniu wobec rozwoju "szarej strefy". W sytuacji rosn▒cego zr≤┐nicowania finansowego spo│ecze±stwa (bogaci staj▒ siΩ bogatszymi, a biedni biedniejszymi) dostΩpno╢µ do s│u┐by zdrowia staje siΩ coraz bardziej zale┐na od statusu maj▒tkowego. P│atna jest bezp│atna szko│a, podobnie jak p│atne jest bezp│atne lecznictwo. Fikcyjne prawo do bezp│atnego lecznictwa, szkolnictwa, nauki, oraz tzw. szara strefa w ochronie zdrowia i inne zjawiska patologiczne, s▒ skutkiem braku mechanizm≤w reguluj▒cych i organizuj▒cych dzia│alno╢µ opieki zdrowotnej.

Nie jest r≤wnie┐ realizowana zasada solidaryzmu spo│ecznego. Obecnie koszty leczenia pokrywaj▒ g│≤wnie ci, kt≤rzy choruj▒. Prawa wolnego rynku ignoruj▒ cz│owieka chorego, samotnego i spracowanego. Tu wcale nie chodzi o prymitywny egalitaryzm jednakowych ┐o│▒dk≤w. Chorzy maj▒ prawo - jako obywatele i podatnicy - do w│a╢ciwej opieki i leczenia w razie choroby.

Nie zosta│ wprowadzony system motywacyjny. Nie ustalono norm zatrudnienia w zak│adach opieki zdrowotnej, odpowiadaj▒cych wsp≤│czesnym potrzebom, zadaniom i warunkom pracy. Nie ustalono tak┐e rozs▒dnych z medycznego i ekonomicznego punktu widzenia standardowych procedur w opiece zdrowotnej. Grozi to za│amaniem - ju┐ na wstΩpie - tworzonego systemu ubezpiecze± zdrowotnych.

Pomimo du┐ego osi▒gniΩcia, jakim by│a zmiana w zasadach odp│atno╢ci za leki (podzia│ lek≤w, a nie spo│ecze±stwa na grupy), nie uda│o siΩ wprowadziµ w pe│ni nowych zasad gospodarki lekami. Nie uda│o siΩ uruchomiµ mechanizmu umo┐liwiaj▒cego efektywny system kontroli zu┐ycia lek≤w zabezpieczaj▒cy w│a╢ciw▒ farmakoterapiΩ w skali krajowej.. Dotychczasowa polityka rejestracyjna nie uwzglΩdnia│a w nale┐ytym stopniu cen lek≤w. Nie zosta│ powstrzymany zalew rynku aptecznego lekami zagranicznymi, tymi kt≤re ani nie wnosz▒ postΩpu farmakoterapeutycznego (lepsze dzia│anie), ani ekonomicznego (ni┐sza cena). Nie zosta│y stworzone preferencyjne warunki umo┐liwiaj▒ce konkurencjΩ krajowego przemys│u farmaceutycznego z firmami zagranicznymi.

Powa┐nym problemem jest odd│u┐anie ochrony zdrowia. Obecnie nie ma ╢rodk≤w na leczenie, utrzymywanie i remonty szpitali. Podstaw▒ odd│u┐enia szpitali by│a b│Ωdna koncepcja, ┐e d│ugi powsta│y w wyniku niegospodarno╢ci. Odd│u┐enie powinno wiΩc i╢µ w parze z restrukturyzacj▒. Samo odd│u┐anie nie mo┐e poprawiµ stanu opieki zdrowotnej, bowiem mechanizmy prowadz▒ce do zad│u┐enia nie zosta│y usuniΩte. Nie uwzglΩdnia siΩ podwy┐ek cen urzΩdowych, lek≤w, energii, transportu, telefon≤w, niezbΩdnych do prawid│owego funkcjonowania plac≤wek ochrony zdrowia.

Za najwa┐niejsze i szczeg≤lnie pilne zadania w sferze ochrony zdrowia nale┐y uznaµ :

- efektywn▒ promocjΩ zdrowego stylu ┐ycia i zapewnienie obywatelom w│a╢ciwego poziomu ustalonych przez ªwiatow▒ OrganizacjΩ Zdrowia warunk≤w zdrowotno╢ci jednostek i ca│ego narodu. Nie wystarczy apelowaµ o zgodne z potrzebami zdrowotnymi spΩdzanie wolnego czasu, je╢li uniemo┐liwia to zanieczyszczenie ╢rodowiska naturalnego, b▒d╝ bariera koszt≤w,

- decentralizacjΩ zarz▒dzania i finansowania opieki zdrowotnej poprzez wprowadzenie systemu samorz▒dnych, niezale┐nych od Ministerstwa Zdrowia, ubezpiecze± zdrowotnych. Spowoduje to przep│yw pieniΩdzy za pacjentem, a tym samym zweryfikuje zapotrzebowanie na │≤┐ka szpitalne i liczebno╢µ personelu, umo┐liwi restrukturyzacjΩ szpitali i racjonalizacjΩ zatrudnienia w nich. Konieczne jest przede wszystkim powiΩkszenie bazy opieki hospicyjnej i terminalnej. Przewidywane zmiany powinny spowodowaµ zmniejszenie zjawisk korupcji w s│u┐bie zdrowia,

- umocnienie roli lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, jako najwa┐niejszego ogniwa systemu nowoczesnej ochrony zdrowia,

- dalszy rozw≤j s│u┐by medycznej zapewniaj▒cy w│a╢ciwy poziom profilaktycznej ochrony zdrowia wszystkich pracuj▒cych, wprowadzenie kontroli jako╢ci us│ug medycznych, opartych o wspomniane wcze╢niej standardowe procedur. Szpitale powinny uzyskiwaµ akredytacjΩ, a prywatne gabinety podlegaµ certyfikacji przez Izby Lekarskie,

- uczelnie powinny byµ w pe│ni autonomiczne w zakresie dydaktyki i nauki, jednak┐e nale┐y stworzyµ mechanizm zapewniaj▒cy jednolit▒ kontrolΩ poziomu wiedzy absolwent≤w. Nale┐y tak┐e zweryfikowaµ przewidywane zapotrzebowanie na kadry fachowe i rozmiary kszta│cenia dostosowaµ do rzeczywistych perspektywicznych potrzeb.

Jedn▒ z najs│abiej funkcjonuj▒cych czΩ╢ci s│u┐by zdrowia jest praca ni┐szego personelu medycznego. Nale┐y stworzyµ system (np. przez mo┐liwo╢µ odbywania t▒ drog▒ obowi▒zku s│u┐by wojskowej) wype│niania tych zada± przez odpowiednio przeszkolonych wolontariuszy, kandydat≤w na studia medyczne i pielΩgniarskie itp. Nale┐y przebudowaµ system organizacji pracy szpitali, tak by pacjenci czekaj▒cy na badania nie blokowali miejsc dla rzeczywi╢cie chorych, za╢ kosztowna aparatura by│a wykorzystywana w systemie ci▒g│ym, a nie tylko kilka godzin na dobΩ. W organizacji szpitali i pracy lekarzy tkwi▒ du┐e ╝r≤d│a oszczΩdno╢ci.

Ogromne spustoszenie moralne i zdrowotne czyni w Polsce alkoholizm. Nale┐y podj▒µ szerokie dzia│ania, by stworzyµ i realizowaµ program walki z chorob▒ alkoholow▒, narkomani▒; stworzyµ trzeba szeroki program ochrony ekologicznej, tak jak konieczne s▒ dzia│ania hamuj▒ce rozw≤j innych chor≤b spo│ecznych: nowotworowych, chor≤b kr▒┐enia, r≤┐nego rodzaju zaka┐e±, w tym AIDS. Konieczne s▒ posuniΩcia w zakresie rozwoju higieny. Polsce brakuje tak┐e skutecznych dzia│a± s│u┐▒cych rehabilitacji adaptacji os≤b niepe│nosprawnych.

*

Reforma administracji publicznej powinna byµ skoordynowana z tr≤jszczeblowym systemem us│ug medycznych.

1) Gmina - do zada± gminy nale┐a│aby odpowiedzialno╢µ za promocjΩ zdrowia i edukacjΩ prozdrowotn▒ w szko│ach. Gmina powinna gwarantowaµ dostΩp do podstawowej opieki lekarskiej tzw. lekarza pierwszego kontaktu. "Lekarz bli┐ej pacjenta" - ten postulat mo┐na zrealizowaµ, upowszechniaj▒c praktyki lekarzy rodzinnych i praktyki grupowe w miejsce dotychczasowych gminnych o╢rodk≤w zdrowia. Warto przy tym podkre╢liµ, ┐e bud┐et gminy nie finansowa│by ju┐ etat≤w. Kasa ubezpieczenia zdrowotnego podpisywa│aby kontrakt z lekarzem. Zadaniem gminy by│oby stworzenie takich warunk≤w, by dobry lekarz zechcia│ osiedliµ siΩ w niej wraz z rodzin▒ i s│u┐yµ mieszka±com nie tylko leczeniem, lecz tak┐e pomoc▒ w rozwi▒zywaniu wszelkich problem≤w zdrowotnych.

2) Powiat - wi▒┐e siΩ nieod│▒cznie z pojΩciem szpitala powiatowego. Wprowadzenie powiatu │▒czy siΩ z przekazaniem uprawnie± do prowadzenia szpitala wraz z w│asno╢ci▒ maj▒tku. To sk│ada na barki w│adz powiatowych odpowiedzialno╢µ za dostΩp mieszka±c≤w do us│ug lecznictwa zamkniΩtego. Standard oferowanych us│ug, dob≤r fachowego personelu zarz▒dzaj▒cego, to zadanie dla w│adz powiatowych. Tak┐e decyzje dotycz▒ce prywatyzacji szpitala, zabieganie o ╢rodki inwestycyjne lub przekazanie maj▒tku w rΩce sp≤│ki pracowniczej, gwarantowanie kredyt≤w - le┐y w gestii powiatu.

3) Wojew≤dztwo - w nowej strukturze regionalnej, o charakterze rz▒dowo - samorz▒dowym, prowadzi│oby regionaln▒ politykΩ zdrowotn▒ w ╢cis│ej wsp≤│pracy z Akademi▒ Medyczn▒ na swoim terenie. Kszta│cenie kadr (profil kszta│cenia, liczba student≤w, praktyka kliniczna) to element polityki zdrowotnej prowadzonej przez administracjΩ regionaln▒ przy fachowym wsparciu w│asnego zaplecza naukowego. Zadaniem dla du┐ego wojew≤dztwa jest tak┐e nadz≤r og≤lny nad sieci▒ zak│ad≤w opieki zdrowotnej oraz planowanie inwestycji.

System powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, funkcjonuj▒cego w oparciu o samorz▒dne kasy regionalne mo┐e zdaµ egzamin pod warunkiem ograniczenia liczby kas do trzech czy czterech w celu zmniejszenia obcia┐enia kosztami administracyjnymi,zapewnienia konkurencji wewn▒trz kas i unikniΩcia zbyt wielkich dysproporcji w ich dochodach w przeliczeniu na pacjenta.