OCHRONA ªRODOWISKA NATURALNEGO

Na skutek transformacji gospodarki u progu lat dziewiΩµdziesi▒tych zmala│a ilo╢µ zanieczyszcze± emitowanych przez przemys│. W wyniku spadku produkcji przemys│owej zmniejszy│a siΩ te┐ emisja dwutlenku wΩgla i py│≤w, zmala│a ilo╢µ ╢ciek≤w przemys│owych oraz spad│ pob≤r wody dla potrzeb przemys│u i gospodarki komunalnej.

Procesy te spowodowa│y zmniejszenie obszar≤w , na kt≤rych wystΩpowa│y zagro┐enia ╢rodowiska. Jednak wed│ug ponownej oceny, wykonanej w 1994 roku, ponadnormatywne zanieczyszczenia wystΩpuj▒ ju┐ w 114 jednostkach administracyjnych. G│≤wnie w miastach. W latach 1992-1994 obserwujemy stagnacjΩ lub wzrost emisji zanieczyszcze±. Wzrost dotyczy metanu oraz zanieczyszcze± (za wyj▒tkiem metali ciΩ┐kich) odprowadzanych Wis│▒ i Odr▒ do Ba│tyku, a tak┐e odpad≤w przemys│owych i komunalnych.

Na skutek o┐ywienia gospodarczego nastΩpuje wzmagaj▒ca siΩ presja na ╢rodowisko. Systematycznie pogarsza siΩ sytuacja wodna kraju, zar≤wno je╢li chodzi o bilans w≤d, jak i jako╢µ w≤d. Podejmowane inwestycje nie s▒ w stanie powstrzymywaµ zwiΩkszaj▒cego siΩ stanu zanieczyszcze±, odprowadzanych do jezior i Morza Ba│tyckiego. Za szczeg≤lnie gro╝n▒ nale┐y uznaµ akcjΩ budowy na wsi wodoci▒g≤w bez jednoczesnej budowy oczyszczalni ╢ciek≤w. Jest to jedna z przyczyn sta│ego pogarszania siΩ stanu czysto╢ci w≤d podziemnych. Nie mniej szkodliwe s▒ zanieczyszczenia powstaj▒ce w wyniku stosowania nawoz≤w mineralnych, organicznych oraz ╢rodk≤w ochrony ro╢lin. Ten typ zanieczyszcze± systematycznie pogarsza jako╢µ w≤d, jezior i zbiornik≤w zaporowych. SytuacjΩ komplikuje brak prawa wodnego, a obowi▒zuj▒ca ustawa z 1974 roku ma wiele mankament≤w. Mo┐na siΩ obawiaµ, ┐e rosn▒cy deficyt wody w Polsce bΩdzie jedn▒ z napowa┐niejszych barier rozwoju spo│eczno-gospodarczego kraju. Ju┐ obecnie 36% powierzchni u┐ytk≤w rolnych cierpi na deficyt wody, konieczne s▒ wiΩc regulacje prawne dotycz▒ce nowoczesnej gospodarki wodnej opartej o system zlewniowy. Ponadto zwiΩksza siΩ stan obci▒┐enia ╢rodowiska odpadami, a szczeg≤lnie odpadami toksycznymi. Obni┐a siΩ stan las≤w. Dotyczy to szczeg≤lnie Polski po│udniowo-zachodniej i po│udniowej. Wzrasta ilo╢µ awarii samochod≤w przewo┐▒cych │adunki niebezpieczne. Dzia│ania podejmowane przez Pa±stwow▒ InspekcjΩ Ochrony ªrodowiska nie s▒ skorelowane z poczynaniami Pa±stwowej Inspekcji Sanitarnej. Dotyczy to szczeg≤lnie pomiar≤w zanieczyszczenia powietrza w miastach.

W okresie rz▒d≤w SLD-PSL nast▒pi│o os│abienie procesu nowelizacji prawa ekologicznego. Kilka projektow ustaw oraz kilka nowelizacji czeka w Sejmie na "lepsze czasy". Rz▒dz▒ca koalicja uniemo┐liwi│a wprowadzenie do Sejmu ustawy o nadzwyczajnych zagro┐eniach ╢rodowiska. Niezadowalaj▒co postΩpuje integracja polskiego prawa ekologicznego z prawem Unii Europejskiej i podpisywanie proekologicznych konwencji. Poszczeg≤lne resorty gospodarcze tworz▒ w│asne programy o wyra╝nym aekologicznym charakterze, niezgodnym z za│o┐eniami ekorozwoju i polityk▒ ekologiczn▒ pa±stwa z roku 1991. Nie zosta│a dot▒d utworzona instytucja odpowiedzialna za bezpiecze±stwo ekologiczne Polski. Ci▒gle mamy do czynienia z dublowaniem dzia│a± operacyjnych na szczeblu kilku resort≤w. Powoduje to marnowanie ╢rodk≤w i chaos kompetencyjny w trakcie prowadzenia akcji ratowniczych. Wraz ze wzrostem ╢rodk≤w finansowych na ochronΩ wzrasta obci▒┐enie Narodowego Funduszu Ochrony ªrodowiska i Gospodarki Wodnej wydatkami nie zwi▒zanymi bezpo╢rednio z ochron▒. Systematyczne upolitycznianie s│u┐b ochrony os│abia skuteczno╢µ i operatywno╢µ resortu.

Za│o┐enia "Strategii edukacji ekologicznej" utrwalaj▒ niew│a╢ciwy program nauczania w szkole podstawowej i ╢redniej. Stan ╢wiadomo╢ci ekologicznej absolwent≤w szk≤│ ╢rednich jest ┐enuj▒co niski i bardzo odbiega od standard≤w europejskich. M│ode pokolenie Polak≤w nie jest wiΩc przygotowane na rozwi▒zywanie trudnych problem≤w ╢rodowiskowych, z jakimi siΩ spotka na pocz▒tku XXI wieku.

Wstrzymanie "Powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej" zahamowa│o dop│yw do gmin niezbΩdnych informacji. Obecnie 95% gmin nie ma inwentaryzacji przyrodniczej. Wstrzymany te┐ zosta│ rozw≤j kartografii ╢rodowiskowej, co uniemo┐liwia proekologiczne planowanie przestrzenne na szczeblu lokalnym i regionalnym. Nale┐y wiΩc popieraµ rozw≤j nowoczesnych system≤w GIS, zar≤wno na szczeblu krajowym, jak i lokalnym.

W istniej▒cym stanie rzeczy nale┐y zmieniµ obiegowe przekonanie, ┐e stan ╢rodowiska naturalnego ulega w Polsce poprawie. W por≤wnaniu z okresem PRL-u zmala│o jedynie tempo degradacji ╢rodowiska. G│≤wny nacisk powinien byµ po│o┐ony na inwestycje technologiczne, a nie jak dotychczas - wed│ug zasady "ko±ca rury".

Mechanizmy wolnego rynku nie musz▒ byµ przyjazne dla ╢rodowiska - konieczne s▒ zatem r≤┐ne przepisy i normy wymuszaj▒ce ochronΩ ╢rodowiska (stosowane w pa±stwach Unii Europejskiej. Je┐eli wiΩc nie bΩdzie prowadzona ╢wiadoma polityka ekologiczna pa±stwa, to degradacja ╢rodowiska przyrodniczego bΩdzie nadal postΩpowaµ. Koncepcja zr≤wnowa┐onego rozwoju nie znajduje jednak zrozumienia w resortach gospodarczych, zw│aszcza w Ministerstwie Finans≤w. W pierwszej wersji "Strategii dla Polski" w og≤le nie by│o problematyki ekorozwoju.

W programie gospodarczym III Rzeczypospolitej konieczne jest uwzglΩdnianie idei zr≤wnowa┐onego rozwoju, zapisanej w polityce ekologicznej pa±stwa z 1991 roku. Powinna ona wytyczaµ kierunek dzia│a± w d│ugim horyzoncie czasowym, trzydziestu a nawet stu lat.W takim bowiem czasie przebiegaj▒ cykle ekologiczne, np. wiek lasu.

W tym celu nale┐y :

1) Przeprowadziµ reformΩ Ministerstwa Ochrony ªrodowiska. Powinno ono utraciµ charakter biurokratyczno-inwestorski. Potrzebne znacznie mniejsze ministerstwo nastawione na pracΩ koncepcyjn▒. Resort ten nie powinien zarz▒dzaµ, ale tworzyµ warunki dla proekologicznych dzia│a± innych ministerstw gospodarczych oraz organizacji samorz▒dowych.

2) Przeprowadzenie ekologicznej reformy podatkowej (ERP). Powinna ona polegaµ na zwiΩkszaniu opodatkowania za wykorzystywanie ╢rodowiska i produkty wytwarzane, przy r≤wnoczesnym ograniczeniu opodatkowania pracy. Koncepcja "Zielonych podatk≤w" w pierwszym rzΩdzie winna obj▒µ cenΩ wΩgla, benzyny, energii, wody oraz cenΩ ziemi na terenach cennych przyrodniczo.

3) Polityka celna powinna uwzglΩdniaµ preferencje dla importu urz▒dze± i aparatury zwi▒zanej z ochron▒ ╢rodowiska (szczeg≤lnie tej, kt≤rej produkcja w Polsce nie jest mo┐liwa lub jest nieop│acalna). Poza popraw▒ stanu ╢rodowiska, otworzy to drogΩ do rozwoju przemys│u produkuj▒cego dla ochrony ╢rodowiska, kt≤ry to przemys│ m≤g│by staµ siΩ polsk▒ specjalno╢ci▒.

4) Konieczny jest wzrost nak│ad≤w na edukacjΩ ekologiczn▒, ochronΩ przyrody oraz na ograniczenie zanieczyszcze± na terenach szczeg≤lnie chronionych, a tak┐e na inne dziedziny, jak na przyk│ad na program zwiΩkszania lesisto╢ci kraju.

5) Odpady niebezpieczne nie powinny i nie mog▒ podlegaµ systemowi og≤lnej segregacji odpad≤w. NiezbΩdne jest wdro┐enie systemu neutralizacji odpad≤w niebezpiecznych. Wi▒┐e siΩ to z konieczno╢ci▒ wprowadzenia segregacji, recyklingu oraz bezpiecznego sk│adowania odpad≤w nie przerobionych. Dzia│ania te musz▒ byµ wsparte odpowiednimi decyzjami ekonomicznym, zachΩcaj▒cymi do utylizacji odpad≤w, oraz ewentualnym powo│aniem "funduszu odpadowego", jako wydzielonego konta w Narodowym Funduszu Ochrony ªrodowiska i Gospodarki Wodnej, chocia┐ nie musi to byµ konieczne.

6) Piln▒ potrzeb▒ jest opracowanie szczeg≤│owego programu ochrony zasob≤w wodnych (powierzchniowych, podziemnych i morskich), zar≤wno od strony ilo╢ciowej, jak i jako╢ciowej.

7) Konieczne jest wydawanie przez Pa±stwow▒ InspekcjΩ Ochrony ªrodowiska ca│o╢ciowych raport≤w o stanie ╢rodowiska, opartych o pomiary sieci monitoringowej - obecne raporty roczne nie dotycz▒ ca│ego ╢rodowiska lecz jedynie poszczeg≤lnych komponent≤w.

8) NiezbΩdne jest utworzenie centralnej instytucji odpowiedzialnej za bezpiecze±stwo ekologiczne kraju. Nale┐y rozwa┐yµ powo│anie jednorodnej agencji ochrony ╢rodowiska oraz przygotowaµ instrumenty egzekucji prawa ekologicznego - jednorodny system policji ekologicznej (obecne: PIOS, SANEPID itd. - s▒ ma│o efektywne) oraz organ zajmuj▒cy sie harmonizacj▒ dzia│a± w zakresie realizacji trwa│ego, zr≤wnowa┐onego rozwoju. Reformy wymaga dotychczasowa Komisja d/s Ekorozwoju, jako organ doradczy premiera.

9) Konieczna jest g│Ωboka reforma programu edukacji ekologicznej w szkole podstawowej i ╢redniej.

10) NiezbΩdne jest doko±czenie nowelizacji prawa ekologicznego. Dotyczy to w szczeg≤lno╢ci ponownego opracowania i uchwalenia prawa wodnego, ustawy o odpadach, ustawy o nadzwyczajnych zagro┐eniach ╢rodowiska, ustawy o substancjach chemicznych itd.