MODELE

R 69 S

         Powojenn▒ historiΩ motocyklizmu mo┐na podzieliµ na dwa okresy, a prze│omow▒ dat▒ miΩdzy nimi jest rok 1969, kiedy premierΩ mia│a Honda CB 750. Pierwszy okres to dominacja motocykli angielskich, drugi okres to zdecydowany prymat japo±czyk≤w. W takich realiach rynkowych wiele firm spoza wysp (zar≤wno angielskich jak i japo±skich) walczy│o o miejsce dla siebie, niekt≤re z ca│kiem niez│ym rezultatem. Tak▒ firm▒ by│o niew▒tpliwie BMW. Od po│owy lat 90-tych podbija rynek o╢miozaworowymi bokserami, w latach 80-tych uznaniem klient≤w cieszy│y siΩ modele serii K, w latach 70-tych odpowiedzi▒ na nowoczesne motocykle japo±skie by│a seria R90, p≤╝niej R100, tak w latach 60-tych najwa┐niejsz▒ "broni▒" w walce o rynek by│ model R69S. "Bro±" ta by│a bardzo skuteczna, przy olbrzymiej konkurencji angielskiej pozwoli│a firmie BMW przetrwaµ trudne lata 60-te, g│≤wnie dziΩki zam≤wieniom rz▒dowym z kraj≤w ca│ego ╢wiata.

         Nie jest ┐adn▒ tajemnic▒, ┐e od lat ulubionymi motocyklami policyjnymi s▒ maszyny BMW, co │atwo zauwa┐yµ np. na filmach z lat 60-tych (z cyklu Louis de Funes, Gang Olsena...). Nie bez powodu R69S je╝dzi│ w s│u┐bach policyjnych - najkr≤cej mo┐na go opisaµ s│owami : maszyna szybka, wygodna, trwa│a i niezawodna. No i prezentowa│a sob▒ t▒ "dostojno╢µ", kt≤ra by│a przez s│u┐by bardzo po┐▒dana, ┐aden "cafe racer" czy motocykl buntownik≤w.

Oto, jak ≤wczesna prasa pisa│a o BMW R69S :

"Prawie ka┐dy motocyklista zapytany, co uwa┐a za dwuko│owy odpowiednik Rolls-Royce'a, odpowie bez namys│u: 'BMW'. Odpowied╝ taka jest w pe│ni uzasadniona, poza tym, ┐e pojazdy opuszczaj▒ce zak│ady Bayerische Motoren Werke nosz▒ w sobie znacznie wiΩcej wytwor≤w zaawansowanej my╢li technicznej, ni┐ samochody s│ynnej angielskiej marki. Motocykl BMW jest w zasadzie raczej odpowiednikiem Mercedesa, ni┐ Rolls-Royce'a : do╢µ konserwatywny, ale i tak nowoczesny. W ka┐dym razie, BMW ma wszelkie cechy pojazdu jedynego w swoim rodzaju, a reputacjΩ "motocykla presti┐owego" zyska│a sobie ta marka nawet w╢r≤d ludzi nie bΩd▒cych na co dzie± zwolennikami dw≤ch k≤│ek.

Jednym z czynnik≤w wp│ywaj▒cych na reputacjΩ BMW jest wygl▒d, daj▒cy nieodparte wra┐enie masywno╢ci i si│y. Nawet dla laika jasne jest, ┐e niewiele jest rzeczy bΩd▒cych w stanie powa┐nie zagroziµ tej maszynie... 'Bezkompromisowy' - to s│owo najlepiej oddaje charakter pojazdu."

         R69S ╢wiat│o dzienne ujrza│ w 1960 roku i by│ produkowany przez 9 lat. ú▒cznie bramy fabryki opu╢ci│o 11.317 szt. tego motocykla. Konstrukcyjnie wywodzi siΩ on wprost modelu R69, produkowanego w latach 1955-1960. Najwa┐niejsze zamiany dotyczy│y podniesienia stopnia sprΩ┐ania do 9,5, zmianie ga╝nik≤w i prze│o┐e±. Po tych modyfikacjach moc silnika wzros│a z 35 KM do 42 KM osi▒ganych z 594 ccm, co dawa│o doskona│y w tamtych czasach wska╝nik 71 KM z litra pojemno╢ci. Opisuj▒c R69S nie spos≤b nie por≤wnaµ go z najlepszymi maszynami angielskimi tamtych czas≤w, a z takiego por≤wnania wychodzi on obronn▒ rΩk▒.

Por≤wnywalne angielskie motocykle z 650 ccm osi▒ga│y :

(dane za "Motocykle nowoczesne" A. Cichowski Wkiú 1964 r.)

          Nale┐y uzupe│niµ, ┐e maksymaln▒ moc BMW osi▒ga│o przy 7000 obr/min, niebagatelnych w tamtym okresie i nieosi▒galnych dla seryjnych, d│ugoskokowych, angielskich twin≤w. Osi▒ganiu wysokich obrot≤w sprzyja│ kwadratowy uk│ad silnika, czyli ╢rednica t│oka 72 mm odpowiada│ niemal dok│adnie jego skokowi (73 mm). Nota bene, motocykle BMW mia│y silniki w uk│adzie kwadratowym pocz▒wszy od modelu R32, za╢ R69S jest jednym z ostatnich modeli z silnikiem w takiej konfiguracji. NastΩpna seria motocykli BMW (/5) przynios│a zmiany miΩdzy innymi w proporcjach ╢rednica/skok t│oka, kt≤ra do dnia dzisiejszego w bokserach jest ponadkwadratowa.

         Odpowiedni "cug" silnikowi zapewnia│y dwa ga╝niki BING o ╢rednicy gardzieli 26 mm. Przy takich parametrach silnika nie dziwi osi▒gana prΩdko╢µ maksymalna 110 mph (mil na godzinΩ), czyli 176 km/h, liczba magiczna dla ≤wczesnych maniak≤w szybko╢ci. Silnik, mimo znacznego na ≤wczesne czasy wysilenia, jest bardzo trwa│y, osi▒gaj▒c przebiegi rzΩdu 150.000 mil. Nie bez znaczenia by│o u┐ycie wysokiej jako╢ci materia│≤w. Ciekawostk▒ by│o stosowanie przez BMW a┐ piΩciu pier╢cieni na ka┐dym t│oku: trzech uszczelniaj▒cych i 2 zgarniaj▒cych. Cylindry wykonano z ┐eliwa, a g│owice ze stopu lekkiego.

"S▒ te┐, naturalnie, pewne niedogodno╢ci. Pierwsz▒, kt≤ra od razu przychodzi na my╢l, jest mo┐liwo╢µ powa┐nego uszkodzenia aluminiowych g│owic cylindr≤w w razie 'szlifu'. Firma pomy╢la│a i o tym - g│owice s▒ na tyle masywne, ┐e s▒ w stanie wytrzymaµ wiele bez pΩkniΩcia. Mo┐na je porysowaµ, ale powa┐niejsze uszkodzenie jest ma│o prawdopodobne. Dla motocyklist≤w, kt≤rych to nie uspokaja, BMW przygotowa│o zestaw masywnych gmoli, kt≤re wydaj▒ siΩ ostatecznie rozwi▒zywaµ ten problem. Bardziej realnym minusem uk│adu boxer jest zajΩcie przez cylindry znacznej czΩ╢ci miejsca przeznaczonego na stopy kierowcy. Stopy dosiadaj▒cego BMW mieszcz▒ siΩ bez problemu pod cylindrami, co zaczynamy doceniaµ przy niskiej temperaturze powietrza - nasze stopy zostan▒ wystawione na dzia│anie nieco wy┐szej temperatury.

Poza niew▒tpliwymi osi▒gniΩciami na polu podgrzewania st≤p motocyklisty, silnik BMW jest ca│kiem niez│▒ jednostk▒ napΩdow▒. Z zewn▒trz wyr≤┐nia go czysto╢µ formy, schludne odlewy skrywaj▒ ca│kowicie wszelkie akcesoria, kt≤re wiΩkszo╢µ producent≤w motocykli pozostawia z regu│y 'wisz▒ce na zewn▒trz jak wnΩtrzno╢ci El┐bieta±skiego zdrajcy', jak to kiedy╢ obrazowo okre╢li│ pewien brytyjski dziennikarz. Dopracowano tak┐e uszczelki i simmeringi - nie zauwa┐a siΩ wyciek≤w oleju nawet w minimalnej ilo╢ci."

         Przeniesienie napΩdu w motocyklach BMW jest niezmienne od pierwszego modelu, tak jest w R69S : suche sprzΩg│o osadzone na wale korbowym przekazuje si│Ω na czterostopniow▒ skrzyniΩ bieg≤w, dalej na wa│ Kardana, ukryty tradycyjnie dla BMW w prawym ramieniu wahacza. Taka konstrukcja ma od lat wielu zwolennik≤w : jest prosta i bardzo niezawodna. Tutaj nie ma mowy o wyciekach oleju, puchn▒cym sprzΩgle (jak w innych konstrukcjach tamtych lat), k│opotliwej obs│udze │a±cucha napΩdowego.

         Niew▒tpliwie kilka s│≤w opisu nale┐y siΩ podwoziu. Silnik osadzony jest w podw≤jnej rurowej ramie ko│yskowej o przekroju okr▒g│ym. Tylne zawieszenie jest klasyczne, wahacz wleczony wsparty na dw≤ch elementach resoruj▒co - t│umi▒cych, posiadaj▒cych z regulacj▒ twardo╢ci i umocowanych w wysokich stalowych kielichach. Przednie ko│o prowadzone jest przez wahacz pchany Earls. Pojawi│ siΩ on w po│owie lat 50 i w│a╢nie pionier teleskopu, firma BMW znalaz│a siΩ w╢r≤d wiod▒cych prym w tych rozwi▒zaniach. Jedn▒ z zalet takiego rozwi▒zania by│o wyeliminowanie tarcia i uginania teleskopu, pogorszaj▒cych resorowanie, a tak┐e zredukowanie nurkowania podczas gwa│townego hamowania przednim hamulcem. Niestety, wad▒ takiego rozwi▒zania by│a sk│onno╢µ do 'shimmy', czyli niekontrolowanych i bardzo niebezpiecznych, amplitudowych waha± przedniego widelca.

"Zjawisko 'shimmy' zaktualizowa│o siΩ ponownie w latach 1955-1960, kiedy ╢wiat motocyklowy, zniecierpliwiony pewnymi wadami w dziedzinie resorowania, jakie wni≤s│ ze sob▒ teleskop, usi│owa│ przej╢µ na uk│ad widelca wahaczowego. Ten uk│ad mia│ umo┐liwiµ uwolnienie siΩ od wewnΩtrznego tarcia, jakie towarzyszy pracy teleskopu. I uwolni│. Ale wahacz │o┐yskowany poza obwodem ko│a, a takich rozwi▒za± by│o najwiΩcej, spowodowa│, ┐e rozbudowany musia│ byµ a┐ poza ko│o najciΩ┐szy, no╢ny element widelca. Rozbudowanie wahaczowego widelca w ty│ spowodowa│o przemieszczenie ╢rodka ciΩ┐ko╢ci uk│adu sterowego a┐ poza o╢ g│≤wki ramy, a wiΩc negatywne dzia│anie jednego z czynnik≤w sterowno╢ci motocykla: ciΩ┐aru uk│adu sterowego. ZaczΩto wobec tego rozbudowywaµ w prz≤d wszystko, co siΩ da│o: reflektor z licznikiem itd. Poza tym powiΩkszono radykalnie wyprzedzenie, ┐eby zwiΩkszyµ jego skuteczno╢µ wobec negatywnego dzia│ania ciΩ┐aru uk│adu sterowego. Sprawa siΩ nie uda│a. Motocyklowy ╢wiat wszed│ zn≤w w okres gro╝by 'shimmy'." (A. Kwiatkowski, ªM 3/95)

         W celu eliminowania wad sterowno╢ci i zabezpieczaniem siΩ przed 'shimmy' w R69S zastosowano teleskopowy, hydrauliczny amortyzator skrΩtu, ukryty pod zbiornikiem paliwa. Opr≤cz niego, swobodΩ ruchu kierownicy mo┐na regulowaµ za pomoc▒ ciernego amortyzatora skrΩtu. Mo┐liwo╢µ tej regulacji by│a bardzo przydatna podczas jazdy z w≤zkiem bocznym, do czego by│ przystosowany R69S.

"Ze wzglΩd≤w (wy┐ej dop. W.O.) om≤wionych tzn. wadliwego roz│o┐enia mas w stosunku do osi g│≤wki ramy, konieczno╢ci stosowania zwiΩkszonego wyprzedzenia, a w sumie niemo┐no╢ci osi▒gniΩcia dobrej sterowno╢ci, wahacz w przednim widelcu znikn▒│ oko│o po│owy lat 60. ªwiat wr≤ci│ do teleskopowego widelca. Bezpo╢rednim sygna│em do odwrotu by│ wypadek, jakiemu uleg│ Les Graham na motocyklu MV Augusta 500 z widelcem Earlsa, na s│ynnym zje╝dzie z Bray Hill w pocz▒tku okr▒┐enia Tourist Trophy, na wyspie Man, d│ugim, prostym, pofalowanym zje╝dzie, na kt≤rym tylko najlepsi odwa┐ali siΩ na "full bore" na najwy┐szym biegu. Les Graham nale┐a│ do najlepszych, ale na ko±cu zjazdu pojawi│o siΩ tragiczne 'shimmy', zako±czone upadkiem, po┐arem motocykla i ╢mierci▒ zawodnika w p│omieniach. Od tego momentu, wahacz w przednim zawieszeniu nie mia│ ju┐ czego szukaµ na angielskim rynku. Tym samym na ┐adnym rynku, bo wtedy anglosaskie rynki decydowa│y." (A. Kwiatkowski ªM 4/95)

         Tak by│o tak┐e z BMW - R69S by│ ostatnim modelem, w kt≤rym zastosowano wahacz Earlsa. W nastΩpnej serii motocykli (/5) BMW powr≤ci│o do widelca teleskopowego.

         Hamulce R69S z du┐ymi ╢rednicami bΩbn≤w z wtopion▒ wk│adk▒ ┐eliwn▒ odpowiada│y najlepszym rozwi▒zaniom ≤wczesnych czas≤w. W przednim bΩbnie szczΩki pracowa│y w uk│adzie duplex, w tylnym z pojedynczym rozpieraczem. Szprychowane ko│a maj▒ ╢rednicΩ 18 cali i po raz ostatni w BMW by│y wzajemnie zamienne. Ciekawostk▒ bΩdzie fakt, ┐e ju┐ w tamtych czasach BMW ogranicza│o g│o╢no╢µ motocykli wg. normy DIN.

"Dla zainteresowanych: po zdjΩciu t│umik≤w okaza│o siΩ, ┐e a) s▒ one bardzo skomplikowane w budowie wewnΩtrznej b) s▒ niezwykle ciΩ┐kie. Trudno powiedzieµ, czy za lepsze przyspieszenie po demonta┐u t│umik≤w odpowiada redukcja masy, czy ci╢nienia."

Podsumowanie

         "Zachowanie siΩ BMW na drodze projektowano z my╢l▒ o dalekich motocyklowych wyprawach - i cel ten osi▒gniΩto w stu procentach. Jazda jest niezwykle miΩkka, silnik pracuje niewiarygodnie g│adko, a siedzenie jest odpowiednio wy╢cielone, o kszta│cie wymodelowanym do cia│a i nieopisanie wygodne (na zdjΩciach policyjny model z siod│em Defelf dop. W.O.). BMW R69S jest w│a╢nie TYM odpowiednim motocyklem dla dalekich wypraw.

... BMW pozostaje najwygodniejszym, najcichszym, najczystszym i najlepiej wyko±czonym motocyklem kt≤rym mieli╢my przyjemno╢µ je╝dziµ."

         Skoro tak o R69S pisali w≤wczas dziennikarze, to oznacza jedno : R69S by│ w swoich czasach jednym z najdoskonalszych motocykli. Ponadto zamyka on pewn▒ epokΩ motocykli, okre╢lanych jako klasyczne - wiele rozwi▒za± konstrukcyjnych BMW po raz ostatni zastosowano w│a╢nie w R69S. Dlatego, w dzisiejszych czasach, na usta ci╢nie siΩ tylko jeden wyraz okre╢laj▒cy R69S - LEGENDA. Jak przysta│o na prawdziw▒ ledendΩ, nie│atwo j▒ zdobyµ i kosztuje niebagatelne pieni▒dze - ceny R69S oscyluj▒ wok≤│ 20.000 DM.

cytatowane fragmenty pochodz▒ z CYCLE WORLD ROAD TEST czerwiec 1962 r.
oryginalny tytu│ : "Birth of a Legend, The R69S"
t│umaczenie Kuba Szmytkowski
zdjΩcia przedstawiaj▒ jedyny egzemplarz R69S w Polsce
text : Wojciech Olejnik ; foto : autor, BMW