Farby a ochrona ╢rodowiska

W ostatnim dziesiΩcioleciu ochrona ╢rodowiska sta│a siΩ jednym z najwa┐niejszych kierunk≤w dzia│a± w przemy╢le. Podej╢cie ekologiczne do produkt≤w przemys│owych wszelkiego typu w znacznym stopniu ograniczy│o swobodΩ i tak zwan▒ "radosn▒ tw≤rczo╢µ" producent≤w, kt≤rzy od tego czasu musieli zacz▒µ liczyµ siΩ z faktem, ┐e je╢li dany wyr≤b nie spe│nia wymog≤w proekologicznych, to nawet, gdyby by│ wspania│y pod ka┐dym innym wzglΩdem u┐ytkowym, nie ma szans zaistnienia na rynku na d│u┐sz▒ metΩ. WiΩkszo╢µ producent≤w prowadzi intensywne prace maj▒ce na celu sprostanie nowym wymaganiom.

G│≤wnymi sk│adnikami farby s▒ pigmenty (w tym tak┐e wype│niacze), spoiwo (zar≤wno organiczne jak i nieorganiczne) oraz rozpuszczalniki lub rozcie±czalniki. Obecnie wszystkie te sk│adniki s▒ rozpatrywane pod k▒tem ochrony ╢rodowiska.
Co dotychczas stosowano do produkcji farb?

Pigmenty (wype│niacze). CzΩsto wykorzystywano pigmenty antykorozyjne takie, jak minia o│owiana, czy chromian cynku - obecnie s▒ one ca│kowicie wycofywane z produkcji w wielu krajach, a ograniczenia dotycz▒ce stosowania zwi▒zk≤w o│owiu istniej▒ tak naprawdΩ ju┐ od dawna. Obecnie eliminuje siΩ r≤wnie┐ kadm i inne metale ciΩ┐kie. Nawet tak "bezpieczny" pigment jak biel tytanowa jest obecnie pod ╢cis│ym nadzorem, ze wzglΩdu na odpady powstaj▒ce przy jego produkcji. Wype│niacze takie jak wΩglany, krzemiany i kwarc s▒ w wielu krajach zaliczane do materia│≤w szkodliwych ze wzglΩdu na fakt, ┐e zawieraj▒ niewielk▒ ilo╢µ minera│≤w w│≤knistych.

Spoiwa. W tej grupie sk│adnik≤w farb do niebezpiecznych zaliczana jest smo│a wΩglowa - od lat uwa┐ana za warto╢ciowy sk│adnik pow│ok o wyj▒tkowej odporno╢ci na wodΩ, obecnie jest na li╢cie substancji kancerogennych. Wyroby poliuretanowe (najbardziej przemawiaj▒cym do zwyk│ego czytelnika zastosowaniem poliuretan≤w s▒ piankowe podeszwy but≤w sportowych) s▒ te┐ na ╢wieczniku ze wzglΩdu na wysok▒ toksyczno╢µ izocyjanian≤w (substancji tworz▒cych poliuretany). Nie s▒ jeszcze zakazane, tylko pod szczeg≤lnym nadzorem w procesie produkcji. W przypadku epoksyd≤w, zawarte w nich utwardzacze to aromatyczne aminy, od lat zaliczane do substancji szkodliwych i poddane w wielu miejscach na ╢wiecie rygorystycznym ograniczeniom. Nie s▒ zakazane, jedynie nie wolno ich stosowaµ w kontakcie z ┐ywno╢ci▒.

Rozpuszczalniki. Ochrona ╢rodowiska jest szczeg≤lnie zainteresowana w ograniczeniu lotnych substancji organicznych w farbach, gdy┐ uwa┐a siΩ, ┐e te w po│▒czeniu z tlenkami azotu powoduj▒ powstanie ozonu w troposferze, kt≤ry ogranicza wzrost ro╢lina w szczeg≤lnych przypadkach niszczy je. Na ╢wiecie sprzedaje siΩ rocznie oko│o 15mln ton farb. W wiΩkszo╢ci farb oko│o 50% ich sk│adu stanowi▒ rozpuszczalniki organiczne, st▒d farby stanowi▒ powa┐ne ╝r≤d│o zanieczyszczenia atmosfery, a producent≤w co rusz ogranicza siΩ w stosowaniu rozpuszczalnik≤w organicznych. Jakie substancje organiczne s▒ szkodliwe? WymieniΩ: chlorowane wΩglowodory, wΩglowodory nie chlorowane, alkohole. Warto czasami przyjrzeµ siΩ etykietce farby, kt≤r▒ zamierza siΩ wymalowaµ mieszkanie. Zobaczyµ, ┐e stosowany jest w niej ca│y wachlarz substancji wysoce szkodliwych dla zdrowia i otworzyµ okno na ca│▒ szeroko╢µ a┐ do ca│kowitego wyschniΩcia naniesionej pow│oki.

Dla zwyk│ego ╢miertelnika, korzystaj▒cego z pΩdzla malarskiego raz na jaki╢ d│u┐szy czas, farby s▒ ma│o szkodliwe, jednak dla malarzy zawodowych, nanosz▒cych pow│oki za pomoc▒ pistoletu, d│ugotrwa│e prace z farbami ko±cz▒ siΩ tzw. "syndromem malarza". Objawia siΩ on zmΩczeniem, utrat▒ pamiΩci, brakiem koordynacji i innymi objawami uszkodzenia uk│adu nerwowego. Substancje zawarte w farbach mog▒ wywo│ywaµ reakcje alergiczne. Stosowanie sprzΩtu ochronnego, takiego jak kremy ochronne, okulary, maski i specjalne ubrania jest obowi▒zkowe we wszystkich krajach rozwiniΩtych. Warto by przyjΩ│o siΩ tak┐e u nas. Nawet przy malowaniu kawa│ka p│otu. Przynajmniej do czasu opracowania i zastosowania sk│adnik≤w farb zupe│nie nieszkodliwych dla zdrowia ludzkiego. A co w tej kwestii uda│o siΩ ju┐ uzyskaµ?

W Europie antykorozyjny fosforan cynku zastΩpuje miniΩ i chromian cynku. Stosuje siΩ te┐ podk│ady pigmentowane py│em cynkowym. Ich wy┐szy koszt jest rekompensowany znacznie poprawion▒ trwa│o╢ci▒ pow│ok. Bezcynowe farby przeciwporostowe zmniejszy│y zanieczyszczenie m≤rz i porost≤w szkodliwymi zwi▒zkami cynoorganicznymi. W dziedzinie spoiw g│≤wne kierunki prac to wyroby wodorozcie±czalne typu "high solids" oraz bezrozpuszczalnikowe.

Farby wodorozcie±czalne dla budownictwa stosuje siΩ ju┐ od 50 lat. Dopiero jednak niedawno pojawi│y siΩ spoiwa wodorozcie±czalne dla farb drukarskich i antykorozyjnych (dziΩki temu na przyk│ad gazeta codzienna po│o┐ona na lekko wilgotnej powierzchni zwyczajnie siΩ na niej odbije). Zast▒pienie wyrobu rozpuszczalnikowego wyrobem wodorozpuszczalnym pozwala zmniejszyµ emisjΩ rozpuszczalnik≤w nawet o 95%.
Farby "high solids" zawieraj▒ co najmniej 60% substancji sta│ych. Zawarto╢µ w nich rozpuszczalnik≤w wynosi nie wiΩcej ni┐ 40%. Farby te daj▒ pow│oki o wiΩkszej grubo╢ci, dobrej odporno╢ci na korozjΩ i ╢cieranie. WiΩksza grubo╢µ warstwy pozwala zmniejszyµ ilo╢µ warstw niezbΩdnych do naniesienia.
Farby proszkowe to odmiana farb bezrozpuszczalnikowych. Nak│adane s▒ w postaci proszku metod▒ elektrostatyczn▒, bardzo wydajn▒. Nie zawieraj▒ rozpuszczalnik≤w i ciek│ych monomer≤w, s▒ wiΩc zdecydowanie mniej szkodliwe od pozosta│ych rodzaj≤w.

Do 2010 roku bΩdzie trwaµ wed│ug ekspert≤w proces przemian farb w kierunku ochrony ╢rodowiska oraz bezpiecze±stwa i zdrowia ludzi. I tak:
- aspekty prawne zwi▒zane z ochron▒ ╢rodowiska ju┐ maj▒ decyduj▒cy wp│yw na recepturΩ farb, ich produkcjΩ i stosowanie;
- prawodawstwo wymusza zr≤┐nicowanie farb wynikaj▒ce z jej zastosowania i rodzaju pod│o┐a;
- prawodawstwo wp│ywa na sposoby przygotowania pod│o┐a oraz nanoszenia na nie farb;
- producenci farb s▒ zmuszeni w│o┐yµ znaczny wysi│ek w opracowanie nowych, "przyjaznych" dla ╢rodowiska wyrob≤w oraz metod malowania;
- znaczny wysi│ek kieruje siΩ na doradztwo i informacje dla u┐ytkownik≤w farb.

Clifford