Cz│owiek a stres

Towarzyszy ka┐demu od narodzin a┐ do ╢mierci, wsp≤│uczestnicz▒c we wszystkich wydarzeniach, niezale┐nie od wieku, p│ci, religii, przekona± politycznych. Nie mo┐na siΩ go ca│kowicie pozbyµ, ani go polubiµ. Po prostu stres... Wed│ug definicji to stan og≤lnej mobilizacji si│ organizmu, bΩd▒cy reakcj▒ na dzia│anie silnych bod╝c≤w fizycznych lub psychicznych, mog▒cych - przy d│u┐szym trwaniu - doprowadziµ do zaburze± w funkcjonowaniu organizmu, wyczerpania i chor≤b psychosomatycznych. Objawia siΩ w inny spos≤b ka┐dej osobie, w odmiennych sytuacjach i miejscach, w postaci pewnej presji, na kt≤r▒ cz│owiek subiektywnie reaguje. St▒d niekiedy pewne sytuacje odbierane s▒ jako trudne, chocia┐ nie ma ku temu obiektywnych przes│anek. Bardzo wa┐na jest wiΩc percepcja i interpretacja informacji, dziΩki kt≤rym cz│owiek sam wytwarza pewn▒ reakcjΩ, kt≤ra w rzeczywisto╢ci obraca siΩ przeciwko niemu.

Wed│ug jednej z teorii, sytuacjΩ stresow▒ zawsze powoduje jaki╢ bodziec, element zagro┐enia, powoduj▒cy silne podniecenie emocjonalne, czΩsto uniemo┐liwiaj▒cy dzia│anie. Innymi s│owy musi pojawiµ stresor, bΩd▒cy najczΩ╢ciej czynnikiem pochodz▒cy z otoczenia i niezale┐nym od nas. Najlepszy jest taki, kt≤ry przynosi zasadnicz▒ zmianΩ do naszego ┐ycia. Dok│adnie zaprezentowa│ je dr T.H.Holmes z Uniwersytetu Waszyngtona, kt≤ry stworzy│ Procentow▒ SkalΩ Socjalnego Przystosowania. Okre╢li│ on, oczywi╢cie z pewn▒ szacowan▒ dok│adno╢ci▒, pewn▒ ilo╢µ punkt≤w przyznawan▒ w okresie dw≤ch lat w odniesieniu do pewnych wydarze±, kt≤re mog▒ dotkn▒µ ka┐dego z nas. Oto kilka przyk│ad≤w sytuacji stresuj▒cych wraz z punktami (wydarzenie bardziej stresuj▒ce - wiΩcej punkt≤w):

- ╢mierµ ┐ony	100 pkt
- rozw≤d	73 pkt
- pobyt w wiΩzieniu	63 pkt
- separacja ma│┐e±ska	63 pkt
- ╢mierµ bliskiego cz│nka rodziny	63 pkt
- osobista szkoda lub choroba	50 pkt
- ma│┐e±stwo	50 pkt
- ma│┐e±ska zgoda	45 pkt
- zwolnienie z pracy	45 pkt
- zmiana pracy	36 pkt
- k│opoty z szefem	23 pkt
- zmiana miejsca zamieszkania	20 pkt
- wakacje	13 pkt
- Bo┐e Narodzenie	12 pkt
- drobne wykroczenie	12 pkt

Oczywi╢cie wyniki zaprezentowane przez doktora nale┐a│oby troszkΩ przystosowaµ do warunk≤w polskich. Prawdopodobnie strata lub zmiana pracy jest znacznie bardziej stresogenna w Polsce, ani┐eli w USA. Warto jednak zauwa┐yµ, ┐e zawarcie ma│┐e±stwa jest prawie tak stresuj▒ce jak pobyt w wiΩzieniu... (ale to ju┐ jest temat na inny artyku│). Dodatkowo doktor zapomnia│ dodaµ, ┐e ╢mierµ ┐ony jest najbardziej stresuj▒ca, o ile jeszcze czujΩ siΩ do niej...

Powszechnie s│owo stres kojarzy siΩ ludziom negatywnie. Widziany jest jako destruktywna, destabilizuj▒ca si│a. Tymczasem wed│ug psychologii istniej▒ dwa rodzaje stresu: dobry (eustres) i z│y (dystres). Pierwszy rodzaj jest bardzo pozytywny, pomagaj▒cy rozwi▒zaµ trudn▒ sytuacjΩ, poprawiaj▒cy efektywno╢µ dzia│ania oraz utrzymuj▒cy organizm w stanie r≤wnowagi i gotowo╢ci. Jednocze╢nie dziΩki niemu cz│owiek uczy siΩ radziµ w trudnych sytuacjach, stale siΩ rozwija i wzmacnia swoj▒ samoocenΩ. Z kolei drugi powstaje wskutek negatywnych emocji i kojarzy siΩ z zagro┐eniem (np. twoja kobieta mia│a z│y dzie± w pracy, przychodzi do domu i wy┐ywa siΩ na Tobie). Wracaj▒c jednak to pierwszego rodzaju stresu, maj▒cego nas motywowaµ do ┐ycia, trzeba zauwa┐yµ, ┐e efektywno╢µ ka┐dego cz│owieka jest uzale┐niona od jego nasilenia. Upraszczaj▒c, efektywno╢µ jest wprost proporcjonalna do nasilenia siΩ stresu w organizmie. Ale dzieje siΩ tak tylko do pewnego momentu, po kt≤rym pojawia siΩ nieprzyjemne odczucie. Jego symptomami s▒: nag│e przemΩczenie, obci▒┐enie, dr┐enie r▒k i uczucie niepokoju. Tak wiΩc najefektywniejsze s▒ dzia│ania bΩd▒ce wynikiem ╢redniego poziomu stresu.
Naukowcy u┐ywaj▒ pojΩcia homeostaza, by zdefiniowaµ pewne zbilansowanie prze┐yµ, kt≤re gwarantuj▒ skuteczne i komfortowe funkcjonowanie naszego organizmu. Tymczasem pojawiaj▒cy siΩ stres niszczy ≤w b│ogi stan i wprowadza zaburzenia. Jak ju┐ wspomnia│em nie ma w tym nic z│ego, gdy┐ motywuje nas on do dalszego d╝wigania krzy┐a codziennych trosk. Jednak nie wszyscy potrafi▒ wykorzystaµ te pobudzaj▒ce wp│ywy naszego zaborcy. Z tego powodu mo┐na wyr≤┐niµ dwa modele stresu. Pierwszy, zwany zdrowym, jest zjawiskiem jak najbardziej normalnym. Po chwili stresu pomagamy naszemu cia│u siΩ odprΩ┐yµ i zrelaksowaµ, dziΩki czemu ju┐ po kr≤tkim czasie jeste╢my w stanie znowu stawiµ czo│o szalonemu ╢wiatu. Istnieje te┐ drugi model, ryzykowny, charakteryzuj▒cy siΩ zbyt d│ugim okresem napiΩµ, z jakimi walczy nasze cia│o. Wynikiem takiego stanu jest czΩsto za│amanie i czasowa niemo┐no╢µ wsp≤│istnienia w spo│ecze±stwie. Warto na to zwr≤ciµ uwagΩ, gdy┐ obecnie wiele firm, a szczeg≤lnie tych miΩdzynarodowych, kusi m│odych ludzi zawrotn▒ karier▒, nie wspominaj▒c o warunkach pracy. Po pewnym czasie okazuje siΩ, ┐e praca to nieustanna rywalizacja, chΩµ pokazania w│asnych umiejΩtno╢ci, nierzadko przez zdyskredytowanie innych os≤b, co w efekcie prowadzi do niczego innego, jak ci▒g│ego stresu.

Reakcja na stres jest bardzo podobna u ka┐dego cz│owieka. Na samym pocz▒tku pojawiaj▒ siΩ emocje, najczΩ╢ciej negatywne, kt≤re powoduj▒ mobilizacjΩ organizmu oraz jego zasob≤w energetycznych i poznawczych. To wp│ywa na zmianΩ zachowania - poszukiwania rozwi▒za± lub przystosowania do nowych warunk≤w (drugi etap reakcji organizmu - ang. coping). Je╢li jednak sytuacja stresowa trwa zbyt d│ugo albo podjΩte pr≤by s▒ nieskuteczne, czΩsto dochodzi do rezygnacji i za│amania. Przy okazji nastΩpuje spadek odporno╢ci i wytrzyma│o╢ci, kt≤re u│atwiaj▒ pojawienie siΩ jakie╢ choroby.
Wsp≤│cze╢nie istnieje wiele dolegliwo╢ci, kt≤rych wystΩpowanie │▒czy siΩ ze stresem. Takie choroby w│a╢ciwie siΩ nie ujawniaj▒ a┐ do stanu niepokoju, jaki odczuje cz│owiek. Typowym przyk│adem jest astma, bΩd▒ca chorob▒ genetyczn▒. Je┐eli astmatyk wyjedzie gdzie╢ na weekend i u╢wiadomi sobie, ┐e nie wzi▒│ ze sob▒ lekarstw, momentalnie siΩ zaniepokoi i prawdopodobnie bΩdzie mia│ w najbli┐szym czasie atak... W podobny spos≤b objawiaj▒ siΩ m.in. alergie, depresja, bezsenno╢µ, niepohamowane jedzenie, fobie, "business stress", niskie poczucie w│asnej godno╢ci, brak asertywno╢ci, "job stress", panika przed t│umem, klaustrofobia.

Z czasem zauwa┐ono r≤wnie┐, ┐e w wyniku siΩ stresu nasze cia│o w odpowiedni spos≤b reaguje, niezale┐nie od naszej woli. Pierwszym objawem jest usztywnienie szyi, kt≤ra jednocze╢nie siΩ kurczy i w ten spos≤b umo┐liwia specyficzne odchylenie g│owy do ty│u oraz schowanie jej w ramiona. Takie ╢ci╢niΩcie krΩgos│upa szyjnego jest kompensowane dodatkowymi wygiΩciami w czΩ╢ci piersiowej i lΩd╝wiowej krΩgos│upa, a to w konsekwencji prowadzi do zaburzenia r≤wnowagi w roz│o┐eniu ciΩ┐aru cia│a oraz wymaga wiΩkszej pracy miΩ╢ni dla samego podtrzymania pozycji pionowej. Przy okazji nastΩpuje sp│ycenie oddechu, a czasem nawet jego czasowe wstrzymanie. Taki oddech zaburza krwiobieg, powoduj▒c utrudnion▒ pracΩ serca, s│absze ukrwienie organ≤w oraz przyspieszenie tΩtna. W sytuacji stresowej nasze nogi s▒ czΩsto ╢ci╢niΩte i skurczone, rΩce szykuj▒ siΩ do obrony lub walki., co w rezultacie ogranicza elastyczno╢µ i mobilno╢µ staw≤w. Dodatkowo wzmaga siΩ potliwo╢µ sk≤ry r▒kà A teraz wyobra╝my sobie, ┐e zdajemy egzamin. Pod wp│ywem stresu g│os grzΩ╝nie nam w ╢ciskanym przez szyjΩ gardle, sp│ycony oddech utrudnia m≤wienie, a s│abiej ukrwiony m≤zg tworzy pustkΩ w g│owie. Nasuwa siΩ pytanie, czy istnieje spos≤b na kontrolowanie swojego cia│a w sytuacjach trudnych i stresogennych? Jako ┐e ludzie dostrzegli stres ju┐ wiele lat temu, poszczeg≤lni naukowcy tworzyli r≤┐norodne warianty zachowa± u│atwiaj▒ce swobodne zachowanie podczas nasilenia stresu. Jedn▒ z ciekawszych wydaje siΩ technika F.M.Alexandra, kt≤ry opracowa│ metodΩ ucz▒c▒ ╢wiadomej rezygnacji z symptom≤w odruchu stresu w sytuacjach wymagaj▒cych spokoju i uwagi. Pocz▒tkowo sami ╢wiadomie pr≤bujemy usun▒µ nadwyrΩ┐aj▒ce cia│o nawyki, ale z czasem uczymy nasze cia│o wewnΩtrznej samoregulacji.

W jaki spos≤b rozpoznaµ zwiΩkszony wp│yw stresu na nasz organizm? Nie da siΩ tego do ko±ca okre╢liµ, poniewa┐ ka┐dy organizm jest specyficznym tworem. Jednak wyodrΩbniono szereg chor≤b lub dolegliwo╢ci o tym ╢wiadcz▒cych: czΩste b≤le g│owy, b≤le miΩsni, nag│e skurcze, wysypka, ci▒g│e zmΩczenie, alergie, podwy┐szone ci╢nienie, migrenowe b≤le g│owy, oziΩb│o╢µ p│ciowa, impotencja, przyspieszone bicie serca, kr≤tki oddech, nawracaj▒ce uczucie beznadziejno╢ci w potyczkach z trudno╢ciami ┐ycia, obni┐ona lub podwy┐szona waga, wyczerpanie nerwowe, chroniczne rozwolnienie lub zatwardzenie, tendencja do wymiot≤w lub omdle±, podwy┐szony poziom cholesterolu we krwi, niemo┐no╢µ swobodnego i g│o╢nego ╢miania siΩ. Istnieje te┐ szereg ostrzegawczych oznak stresu: obni┐ona samoocena, zmΩczenie, dr┐enie, tiki nerwowe, zgrzytanie zΩbami, bezsenno╢µ, pocenie siΩ, czΩste oddawanie moczu, na│ogowe palenie tytoniu, koszmary nocne, niemo┐no╢µ skoncentrowania siΩ, impulsywne zachowanie, niestabilno╢µ emocjonalna, zwiΩkszona lΩkliwo╢µ, nerwowy, zazwyczaj ha│a╢liwy ╢miech, j▒kanie siΩ lub inne wady wymowy, zwiΩkszone zu┐ycie ╢rodk≤w uspokajaj▒cych, uzale┐nienie od alkoholu, zwiΩkszona sk│onno╢µ do irytacji, ekscytacji lub depresji, napiΩcie przedmiesi▒czkowe, nienormalne cykle miesi▒czkowe, uczucie s│abo╢ci, dziwno╢ci czy odrealnienia.

W chwili obecnej nie ma skutecznego lekarstwa, kt≤ry umo┐liwia│by nam ca│kowite pokonanie stresu. Istnieje szereg u┐ywek, kt≤re chwilowo dostarczaj▒ ulgi, jednak nie usuwaj▒ przyczyn tkwi▒cych u podstaw napiΩcia. Dlatego je╢li kto╢ ma powa┐ne problemy powinien przechodziµ kuracjΩ medyczn▒, ale pod ╢cis│ym nadzorem lekarskim.

Stres zawsze wsp≤│towarzyszy│ cz│owiekowi i nadal tak bΩdzie, poniewa┐ pojawia siΩ w naszym umy╢le. Same wydarzenia dochodz▒ce do nas z otoczenia nie s▒ gro╝ne, dop≤ki cz│owiek nie uzmys│owi sobie ich wagi i wp│ywu na jego ┐ycie. Nie ma i raczej nie bΩdzie (a przynajmniej na razie) skutecznego ╢rodku, kt≤ry uwolni│by nas od tego specyficznego uczucia. Dlatego nale┐y siΩ nauczyµ ┐yµ wraz ze stresem oraz wykorzystywaµ jego wp│yw do osi▒gniΩcia w│asnych cel≤w.

Gomi