Skorumpowane spo│ecze±stwo

Po wielu latach bada± i analiz eksperci Banku ªwiatowego, MiΩdzynarodowego Funduszu Walutowego i OECD (Organizacji Wsp≤│pracy Gospodarczej i Rozwoju) doszli do wniosku, ┐e w ka┐dym kraju, w ka┐dym organie w│adzy i w ka┐dej strukturze gospodarczej, mo┐emy spotkaµ prawie ka┐d▒ z wystΩpuj▒cych dzisiaj w ╢wiecie form korupcji.

Czym jest korupcja i dlaczego uwa┐ana jest za tak powszechne z│o? Eksperci, badaj▒c ten problem, zar≤wno w krajach rozwiniΩtych, jak i rozwijaj▒cych siΩ, zar≤wno w krajach o d│ugiej tradycji demokratycznej, jak i tych, kt≤re dopiero niedawno wesz│y na drogΩ demokracji, wyra┐aj▒ pogl▒d, ┐e - najog≤lniej rzecz bior▒c - korupcja oznacza "wykorzystywanie w│adzy publicznej dla osobistych korzy╢ci", niezale┐nie od tego, kto (polityk czy biznesmen) jest inicjatorem korupcyjnej praktyki.

PrzestΩpstwa Korupcyjne s▒ ╢cigane z artyku│≤w 239, 240 i 241 k.k., kt≤re chroni▒ prawid│owo╢µ i bezstronno╢µ funkcjonowania instytucji publicznych . Normuj▒ │apownictwo bierne, to znaczy:
1) przyjΩcie przez osobΩ pe│ni▒c▒ funkcjΩ publiczn▒ korzy╢ci maj▒tkowej,
2) uzale┐nienie przez osobΩ publiczn▒ dokonania czynno╢ci s│u┐bowej od otrzymania │ap≤wki lub naruszenia prawa,
3) udzielenie (obietnicΩ) korzy╢ci maj▒tkowej przez osobΩ publiczn▒ w zwi▒zku z pe│nieniem funkcji publicznej,
4) powo│anie siΩ na wp│yw w instytucji pa±stwowej i podjΩcia siΩ po╢rednictwa w zamian za korzy╢µ maj▒tkow▒.

Analizuj▒c spo│eczne i psychologiczne uwarunkowania dzia│a± korupcyjnych, eksperci Banku ªwiatowego, MFW i OECD twierdz▒, ┐e podyktowane s▒ one przede wszystkim zimn▒ kalkulacj▒. Je┐eli │ap≤wka jest dostatecznie du┐a, mo┐liwo╢ci wykrycia niewielkie, a kara niewsp≤│mierna do uzyskanych korzy╢ci, to pokusa uzyskania │atwego zarobku bierze g≤rΩ. Praktyki takie nale┐▒ do kategorii przestΩpstw, kt≤re na og≤│ nie naruszaj▒ litery prawa - kwalifikuj▒ siΩ raczej do kategorii nadu┐yµ etycznych. Byµ mo┐e dlatego w ╢wiadomo╢ci tak wielu ludzi stanowi▒ a┐ tak wielk▒ pokusΩ.

Korupcja jest oczywi╢cie zjawiskiem negatywnym z moralnego punktu widzenia, jest jaskrawym naruszeniem norm uczciwo╢ci w ┐yciu publicznym. Ale opr≤cz tego szkodzi ona rozwojowi gospodarki.

Korupcja pojawia siΩ zawsze tam, gdzie ju┐ istniej▒ schorzenia, takie jak brak stabilno╢ci politycznej, wszechw│adza biurokracji, niesprawny system legislacyjny, b▒d╝ ╝le dzia│aj▒cy wymiar sprawiedliwo╢ci; tam, gdzie w│adza publiczna ma zbyt szerokie uprawnienia, a jej administracja nadu┐ywa prawa do decyzji uznaniowych.

Do najbardziej korupcjogennych obszar≤w nale┐▒:
- sfera um≤w, zawieranych przez w│adze publiczne z biznesem,
- obszar zezwole± i koncesji, wydawanych na dzia│alno╢µ gospodarcz▒,
- obszar prac ustawodawczych.

Szczeg≤lna sytuacja istnieje w dawnych komunistycznych krajach Europy, gdzie ca│y maj▒tek narodowy zmienia w│a╢ciciela, stwarzaj▒c - w procesie prywatyzacji - olbrzymie pokusy stosowania wszelkich mo┐liwych metod korupcji.

Korupcja szkodzi rozwojowi gospodarki na kilka zasadniczych sposob≤w:
A. Zwi▒zane z ni▒ "op│aty" stanowi▒ de facto dodatkowy podatek, kt≤ry obni┐a zdolno╢µ przedsiΩbiorstwa do inwestowania, a przez to do tworzenia nowych miejsc pracy. Szkody s▒ du┐e zw│aszcza wtedy, gdy pobieranie i wielko╢µ korupcyjnych "op│at" s▒ trudne do przewidzenia. Wtedy dodatkowo pojawia siΩ niepewno╢µ, kt≤ra jest szczeg≤lnie niekorzystna dla podejmowania decyzji inwestycyjnych; one bowiem zawsze polegaj▒ na tym, ┐e najpierw trzeba wy│o┐yµ pieni▒dze, oczekuj▒c, ┐e p≤╝niej zwr≤c▒ siΩ z nawi▒zk▒.
B. Korupcja mo┐e podwa┐aµ finanse publiczne i przez to szkodziµ rozwojowi gospodarki. G│≤wnym niebezpiecze±stwem jest w≤wczas du┐y deficyt, kt≤ry podbija stopy procentowe i zwiΩksza d│ug publiczny, a przez to zwi▒zane z nim ciΩ┐ary. Korupcja podmywa finanse publiczne g│≤wnie wtedy, gdy osoby maj▒ce odpowiedni▒ w│adzΩ umo┐liwiaj▒ innym wy│udzanie pieniΩdzy podatnik≤w. Nadmiernie rosn▒ w≤wczas wydatki bud┐etowe, a przez to zwiΩksza siΩ deficyt lub podatki. Taka korupcja jest w Polsce szeroko rozpowszechniona. Stanowi powa┐ne niebezpiecze±stwo dla rozwoju gospodarki i dla tworzenia miejsc pracy. Polega ona na masowym rozdawaniu zasi│k≤w chorobowych. W 1998 r. wydatki z tego tytu│u wzros│y o 41 proc. i z pieniΩdzy podatnik≤w trzeba by│o - ponad za│o┐enia bud┐etu - do│o┐yµ 880mln z│! Lawinowy wzrost wydatk≤w trwa nadal, gdy┐ ustawa "uszczelniaj▒ca" system ju┐ kolejny miesi▒c jest rozpatrywana w Sejmie. Ka┐dy dzie± zw│oki przynosi 3-4mln z│ strat. Innym, od lat wystΩpuj▒cym zagro┐eniem dla finans≤w publicznych, a przez to dla rozwoju, jest "rozdawnictwo" rent inwalidzkich, czyli uprawnie± do ┐ycia na koszt podatnik≤w. W obu wypadkach - zasi│k≤w chorobowych i rent inwalidzkich - patologi▒ jest dotkniΩta czΩ╢µ ╢rodowiska lekarskiego, kt≤rej decyzje umo┐liwiaj▒ wy│udzanie miliard≤w z│otych rocznie.
C. Korupcja os│abia konkurencjΩ - g│≤wn▒ si│Ω napΩdow▒ gospodarki. Przy du┐ym natΩ┐eniu korupcyjnych praktyk o wynikach finansowych firm zaczynaj▒ bowiem decydowaµ "doj╢cia" do w│adzy publicznej, a nie ich sprawno╢µ.
D. Du┐a korupcja odstrasza te┐ powa┐nych zagranicznych inwestor≤w. Trzeba te┐ dodaµ, ┐e rozpowszechniona korupcja godzi w biednych, a daje dodatkowe "fory" bogatym, gdy┐ ci drudzy maj▒ - rzecz jasna - o wiele wiΩksze ni┐ ci pierwsi mo┐liwo╢ci dotarcia do w│adzy.

Komisja Spraw Zagranicznych Izby Reprezentant≤w Kongresu USA, zajmuj▒c siΩ opisywanymi zjawiskami w krajach ubiegaj▒cych siΩ o po┐yczki Banku ªwiatowego i MFW, opublikowa│a natomiast raport, z kt≤rego wynika, i┐ w rezultacie dzia│a± korupcyjnych - zar≤wno w│adz publicznych, jak i k≤│ gospodarczych - Rosja straci│a, w ci▒gu ostatnich piΩciu lat, ponad 103 miliardy dolar≤w. Kwota ta przewy┐sza wielko╢µ jej zagranicznego d│ugu, wynosz▒cego obecnie 99mld USD.

Ze wszystkich dzia│a± korupcyjnych najbardziej niszcz▒ce gospodarkΩ s▒ te, kt≤re podwa┐aj▒ podstawowe regu│y gry ekonomicznej i fundamenty prawne oraz zasady moralne spo│ecze±stwa. Dotyczy to g│≤wnie korupcji w sferze prawa w│asno╢ci, w systemie podatkowym, kredytowym i bankowym oraz w wymiarze sprawiedliwo╢ci.
Walka z korupcj▒ to przede wszystkim usuwanie jej przyczyn. To nie tylko reformowanie mechanizm≤w gospodarki i pa±stwa, ale tak┐e likwidacja barier utrudniaj▒cych wymianΩ handlow▒, ujednolicenie kurs≤w walutowych i st≤p procentowych, ograniczenie przepis≤w dotycz▒cych wydawania koncesji, prywatyzacja przedsiΩbiorstw pa±stwowych, przejrzyste zasady dzia│ania systemu podatkowego.

Korupcjogenny charakter mo┐e mieµ tak┐e polityka p│acowa. Badania wskazuj▒, ┐e poziom korupcji jest tym wy┐szy, im ni┐sze s▒ pensje urzΩdnik≤w w stosunku do przeciΩtnych zarobk≤w w kraju. Jednak┐e podniesienie ich pensji nie usuwa automatycznie pokus korupcyjnych. Jak podaj▒ autorzy raportu "World Economic Forum's Global Competition" - z nades│anych odpowiedzi, z ponad 200 kraj≤w, wynika, ┐e jedynie tam, gdzie wysoko╢µ uposa┐e± uwarunkowana jest sprawno╢ci▒ i skuteczno╢ci▒ dzia│a± instytucji publicznych, walka z korupcj▒ osi▒ga dobre rezultaty.

Coraz wiΩksz▒ rolΩ odgrywa te┐ tutaj sprawnie dzia│aj▒cy wymiar sprawiedliwo╢ci. Surowe kary za gro╝ne dla gospodarki afery korupcyjne winny mieµ charakter terapii szokowej. Prawo i polityka antykorupcyjna nie bΩd▒ skuteczne, je╢li zabraknie sprawnych mechanizm≤w egzekwowania prawa.

W dzia│aniach antykorupcyjnych istotn▒ rolΩ odgrywa te┐ opinia publiczna. W ┐adnym kraju nie uda│o siΩ zrealizowaµ strategii antykorupcyjnej bez poparcia opinii publicznej. Obywatele na w│asnej sk≤rze do╢wiadczaj▒ i najlepiej wiedz▒, gdzie i kiedy rodz▒ siΩ korupcyjne pokusy. S▒ wiΩc z natury rzeczy dobrymi diagnostykami i sojusznikami antykorupcyjnych program≤w. Dlatego obywatelski system monitorowania oraz budowa spo│ecznych instytucji, specjalizuj▒cych siΩ w wykrywaniu i analizie takich praktyk i tworzenie spo│ecznych program≤w edukacyjnych dla przedstawicieli biznesu (szczeg≤lnie w sprawach dotycz▒cych zam≤wie± publicznych), to absolutnie niezbΩdna czΩ╢µ strategii antykorupcyjnej.

W tego rodzaju akcjach coraz wiΩksz▒ rolΩ odgrywaj▒ ╢rodki masowego przekazu. Eksperci wyra┐aj▒ pogl▒d (na podstawie bada± w 46 krajach), i┐ bez wolno╢ci s│owa niemo┐liwe jest nie tylko wykrywanie, lecz tak┐e zwalczanie korupcji. Dlatego wszelkie ograniczenia s▒ tutaj r≤wnie gro╝ne, jak brak reform ustrojowych czy nieudolno╢µ wymiaru sprawiedliwo╢ci.

Transparency International oblicza poziom korupcji za pomoc▒ Wska╝nika Obserwowanej Korupcji (WOK). WOK jest wynikiem szczeg≤lnego badania opinii publicznej. Jego maksymalna warto╢µ (10) oznacza│a najmniejsze natΩ┐enie odczucia istnienia korupcji w danym kraju. Im wska╝nik by│ ni┐szy - tym gorzej, tym silniejsze przekonanie o skali zjawiska. I tak :

»eby lepiej zobrazowaµ przedstawiony problem, poni┐ej prezentujΩ kilka zdobytych niedawno przyk│ad≤w dzia│a± korupcyjnych maj▒cych miejsce w naszym kraju:
1. W ko±cu ubieg│ego roku zako±czono postΩpowanie wobec adiunkta Politechniki ªl▒skiej w Gliwicach, kt≤ry od 1995 do 1999 roku bra│ pieni▒dze za zaliczania prac projektowych, co uprawnia│o student≤w do promocji na kolejny rok studi≤w. Zeznania przeciwko niemu z│o┐y│o siedmiu student≤w, kt≤rzy wrΩczali mu od 70 do 400 z│otych.
2. Prokuratura okrΩgowa w Bielsku - Bia│ej prowadzi ╢ledztwo dotycz▒ce wy│udze± celno - podatkowych, w kt≤rych uczestniczyli funkcjonariusze urzΩd≤w celnych w Korbielowie, Cieszynie i Otwocku. W zamian za pieni▒dze po╢wiadczyli oni nieprawdΩ w dokumentach celnych.
3. NastΩpna sprawa prowadzona jest przeciwko przyjmowania │ap≤wek w zamian za zdanie egzaminu uprawniaj▒cego do prowadzenia samochodu. Dotyczy ona by│ego szefa o╢rodka LOK w Mys│owicach, kt≤ry przymkn▒│ oko na brak umiejΩtno╢ci 61 kursant≤w.
4. W Sejmie g│o╢no m≤wi siΩ na temat "PPS" czyli Polskiej Partii Solarza (w│a╢ciciela Polsatu), jej liczebno╢µ ocenia siΩ na 60 os≤b. Do niedawna istnia│a te┐ "PPG" (Polska Partia Grabka, monopolisty w produkcji ┐elatyny), ale rozpad│a siΩ po artyku│ach w prasie na ten temat.
5. PZU rozdawa│o niedawno dobre telefony kom≤rkowe. - Telefony mia│y symbolizowaµ przeobra┐enia w przedsiΩbiorstwie - powiedzia│ Juliusz Bulik rzecznik PZU »ycie. - Chodzi│o tak┐e o poprawΩ jako╢ci w komunikacji z dziennikarzami. Upominek z konferencji prasowej jest standardem. W sektorze finansowym do kanonu nale┐▒: kalkulatory, najr≤┐niejsze rodzaje zegark≤w, parasole, ekskluzywne przybory do pisania. W PZU upominkami by│y barometry, proste aparaty fotograficzne, p│yty CD, albumy. InformujΩ dziennikarzy, ┐e przyjΩcie upominku nie wi▒┐e siΩ z ┐adnymi zobowi▒zaniami wobec przedsiΩbiorstwa. Nie sprawdzam, kt≤ry z dziennikarzy bierze upominek i jak potem pisze o PZU.
6. Dziennikarze bior▒ zreszt▒ nie tylko drobne upominki:
- s▒ dziennikarze motoryzacyjni, kt≤rzy nie posiadaj▒ w│asnych samochod≤w, tylko bez przerwy dostaj▒ do testowania nowe modele wypuszczane w│a╢nie na rynek - trudno siΩ spodziewaµ, ┐e dziennikarz napisze potem obiektywnie o danym modelu.
- Dziennikarzom na konferencjach prasowych rozdaje siΩ r≤wnie┐ bezpo╢rednio pieni▒dze (firma Strada z Poznania rozdawa│a po 300 z│)
- Organizuje siΩ r≤wnie┐ prezentacje wyrob≤w firmy w ekskluzywnych hotelach, a nawet kurortach zapewniaj▒c dziennikarzom pokrycie pe│nych koszt≤w pobytu, z czego pobyt to dla przyk│adu: 1 dzie± prezentacji i 5 dni wolnych po╢wiΩconych na zwiedzanie, wypoczynek na pla┐y itp.
- Proponuje siΩ r≤wnie┐ dziennikarzom ekskluzywne wycieczki do znanych kurort≤w w zamian za napisanie pochlebnego artyku│u na temat znanej osoby lub instytucji, czasem te┐ w zamian za taki artyku│ dziennikarz dostaje czΩsto te┐ du┐e pieni▒dze (od 5tys z│ wzwy┐)
- Czasami dziennikarze bior▒ sprawy w swoje rΩce - pisz▒ artyku│, id▒ z nim do osoby, kt≤rej on dotyczy i m≤wi▒, ┐e je╢li nie dostan▒ pieniΩdzy to artyku│ ten uka┐e siΩ w najbli┐szym wydaniu takiej to a takiej gazety.

Clifford