Atrakcyjny wygl▒d, ruchliwo╢µ, ╢piew i niezwyk│a biologia lΩg≤w to cechy wd≤wek, kt≤re pozwalaj▒ zadowoliµ ka┐dego hodowcΩ ptak≤w ozdobnych, od mi│o╢nik≤w ozdobnych wolier do tych, kt≤rzy prze┐yli ju┐ rado╢µ z rozmno┐enia zeberek, czy mewek japo±skich i chcieliby poznaµ inny ni┐ zwykle obserwowany spos≤b rozmna┐ania ptak≤w.
Do rodziny wd≤wek (Viduidae), blisko spokrewnionych biologicznie z wik│aczami nale┐y 13 gatunk≤w z czterech podrodzin - wd≤wki (Vidua), wd≤wki rajskie (Steganura), wd≤wki kr≤lewskie (Tetraenura) i at│as≤wki (Hypochera). WystΩpuj▒ stadnie w stepach, sawannach i otwartych terenach rolniczych w Afryce na po│udnie od Sahary. Niekt≤re gatunki zamieszkuj▒ te┐ osiedla ludzkie.
W szacie spoczynkowej samiec nie r≤┐ni siΩ od samicy, w kt≤rej ubarwieniu przewa┐aj▒ kolory szary i br▒zowy. W porze godowej samce charakteryzuj▒ siΩ wspania│ym ubarwieniem i d│ugimi pi≤rami w ogonie, kt≤rego d│ugo╢µ siΩga 40 cm (u Hypochera) wobec d│ugo╢ci cia│a 11-15 cm. Umo┐liwia im to przyci▒gniΩcie uwagi i zwabienie na swoje terytorium odpowiednio du┐ej liczby samic. W okresie pogniazdowym takie upierzenie przeszkadza│oby w normalnym locie w porze silnych wiatr≤w, dlatego samce pozbywaj▒ siΩ go.
Biologia lΩgowa wd≤wek jest niezwykle ciekawa. Nie do╢µ tego, ┐e wd≤wki s▒ poligamiczne, co ju┐ jest rzadko╢ci▒ w ╢wiecie ptak≤w, to s▒ one paso┐ytami lΩgowymi - samice sk│adaj▒ jaja do gniazd odpowiednich gatunk≤w ptak≤w. Ubarwienie jaj jest identyczne, jak ubarwienie w│asnych jaj gospodarzy. Inaczej, ni┐ u naszej kuku│ki, kt≤rej pisklΩ wyrzuca z gniazda m│ode przybranych rodzic≤w, m│ode wd≤wki wychowuj▒ siΩ r≤wnolegle z m│odymi swoich gospodarzy. Korzystaj▒ w tym celu ze specjalnego przystosowania: cech zachowania i ubarwienia, wed│ug kt≤rych ptasi rodzice rozpoznaj▒ swoje potomstwo i instynktownie je karmi▒. U m│odych wd≤wek kolory wnΩtrza dzioba, g│os i pozy pisklΩcia domagaj▒cego siΩ pokarmu i ubarwienie zewnΩtrzne doskonale odpowiadaj▒ tym cechom u w│asnych m│odych gospodarzy. Prawdopodobnie tak┐e zdolno╢µ do w│▒czania do w│asnych treli ╢piewu innych gatunk≤w, w tym gospodarzy jest cech▒ u│atwiaj▒c▒ wd≤kom paso┐ytnictwo lΩgowe.
Poni┐ej podano pe│n▒ listΩ gatunk≤w zaliczanych do rodziny wd≤wek wraz ze stwierdzonymi gatunkami astryldowatych, na kt≤rych w ╢rodowisku naturalnym paso┐ytowa│y lΩgowo:

W przyrodzie wd≤wki od┐ywiaj▒ siΩ na ziemi, rozgrzebuj▒c ziemiΩ w poszukiwaniu nasion traw i drobnych owad≤w.
Wd≤wki nie s▒ k│opotliwe w utrzymaniu. Karmimy je mieszank▒ r≤┐nych gatunk≤w prosa i kanaru, regularnie dodajemy zieleninΩ i od czasu do czasu drobne owady (np. m▒czniki). Szczeg≤lnie wa┐ne jest dobre od┐ywianie w okresie budowania szaty godowej. Podajemy wtedy dobre witaminy z mikroelementami. Opr≤cz stale ╢wie┐ej wody do picia powinny mieµ mo┐liwo╢µ k▒pieli, z kt≤rej szczeg≤lnie w okresie pozagniazdowym korzystaj▒ bardzo chΩtnie.
S▒ odporne na zmiany temperatury, kt≤ra jednak nie powinna spadaµ poni┐ej 10oC. Je╢li wiΩc ptaki trzymane s▒ w wolierze ogrodowej, w okresie zimowym powinne byµ przeniesione do pomieszczenia ogrzewanego.
Poza okresem lΩgowym ptaki mo┐na trzymaµ w klatkach, do rozmno┐enia niezbΩdne s▒ du┐e woliery - przynajmniej 2 metry d│ugo╢ci, kt≤re zapewni▒ przestrze± ┐yciow▒ dla stadka wd≤wek i astryld≤w, ponadto samiec bΩdzie m≤g│ w niej zaprezentowaµ ca│▒ swoj▒ wspania│o╢µ w locie.
NajczΩ╢ciej wystΩpuj▒c▒ w wolierach wd≤wk▒ jest wd≤wka dominika±ska (Vidua macroura), rozprzestrzeniona w ca│ej Afryce na po│udnie od Sahary. Po raz pierwszy do Europy przywieziono j▒ ju┐ w XVIII wieku. Te ruchliwe ptaki s▒ w porze godowej niezwykle efektowne i widowiskowe przez skomplikowane toki, │▒cz▒ce w sobie zaloty, ╢piew i lot godowy samca.
Samiec w ubarwieniu godowym ma brzuch, policzki i tyln▒ czΩ╢µ grzbietu bia│e, pozosta│e partie cia│a s▒ czarne. Do tego czerwony dzi≤b i br▒zowe nogi. Cztery ╢rodkowe ster≤wki ogona s▒ wyd│u┐one do 20-25 cm. Toki rozpoczyna na ziemi od charakterystycznych ruch≤w skrzyd│ami, po czym wzlatuje w powietrze. ªpiew sk│ada siΩ z treli i ╢wist≤w.
Na wolno╢ci paso┐ytuje gniazdowo w po│udniowym obszarze wystΩpowania na astryldzie falistym, a w p≤│nocnym na astryldzie szarym. Wd≤wka dominika±ska by│a wielokrotnie rozmna┐ana w niewoli, stwierdzono dotychczas sk│adanie jaj do gniazd 18 gatunk≤w ptak≤w, w tym papug. Najlepsze efekty hodowlane osi▒gano, kiedy samca i 3-5 samic wd≤wki dominika±skiej trzymano w wolierze wsp≤lnie z kilkoma parami mewek japo±skich.
Drugim, bardzo piΩknym gatunkiem wd≤wek, os▒galnym do hodowli jest wd≤wka rajska (Steganura paradisea) Pochodzi ona ze wschodniej Afryki, gdzie wystΩpuje od Sudanu do Republiki Po│udniowej Afryki.
Samiec w szacie godowej jest bardzo efektowny. Szczeg≤lnie wyr≤┐nia go w▒ski, szeroko zako±czony ogon o d│ugo╢ci do 30 cm. W ubarwieniu wystΩpuj▒ kolory czarny, bia│y i br▒zowy. Dzi≤b jest czarny, nogi jasnobr▒zowe.
Paso┐ytuje gniazdowo na astryldach pstrych, w niewoli rozmna┐ano go umieszczaj▒c zestaw samiec i 3-5 samic z kilkoma parami amarant≤w.
Do wd≤wek nale┐y te┐ pochodz▒cy z Afryki ╢rodkowej at│as≤wka szafirowa (Hypochera chalybeata) znana tak┐e jako wik│acz stalowy, lub senegalski. Samiec nie posiada wprawdzie wyd│u┐onego ogona, ale jego czarne, w s│o±cu mieni▒ce siΩ zielono i fioletowo upierzenie, czerwone nogi i bia│awy dzi≤b czyni▒ go bardzo efektown▒ ozdob▒ woliery.
Wik│acz stalowy jest ponadto wyj▒tkowo dobrym ╢piewakiem. W jego trelach mo┐na znale╝µ fragmenty ╢piewu wielu gatunk≤w ptak≤w. Wyr≤┐nia siΩ on ma│▒ p│ochliwo╢ci▒, trzymany w klatce ╢piewa nawet kilka centymetr≤w od rΩki karmi▒cego go cz│owieka.
Rozmno┐enia udawa│y siΩ z amarantami, kt≤re s▒ ich naturalnymi gospodarzami. W Afryce r≤┐ne podgatunki at│as≤wki szafirowej paso┐ytuj▒ gniazdowo na r≤┐nych podgatunkach amarant≤w. By│y opisane przypadki wykarmiania w hodowlach m│odych at│as≤wek szafirowych przez inne gatunki astryld≤w, miΩdzy innymi astryldy pstre.
Poza opisanymi powy┐ej w hodowlach bywaj▒ tak┐e znacznie rzadziej dostΩpne na rynku wd≤wka szafirowa (Vidua hypocherina), czteropi≤ra (Tetraenura regia), bia│osterna (Tetraenura fischeri) i at│as≤wka czarna (Hypochera funerea).
Hodowla wd≤wek mo┐e dostarczyµ wielu estetycznych dozna±, ponadto udane rozmno┐enie wd≤wek jest zawsze du┐ym sukcesem hodowcy. Pozwala te┐ poznaµ inny spos≤b rozmna┐ania siΩ ptak≤w, wzbogacaj▒c nasz▒ wiedzΩ przyrodnicz▒.

Jerzy B│aszczyk