Dorota Malinowska

Kino pr≤buje Tolkiena

Pod koniec lat siedemdziesi▒tych w kinie fantastycznym mo┐na by│o zaobserwowaµ spadek zainteresowania space oper▒ i przygodami rozgrywaj▒cymi siΩ w przysz│o╢ci. Tw≤rcy przerzucali siΩ na fantasy, gdzie odwieczna walka dobra ze z│em zozgrywa siΩ w jakim╢ nieokre╢lonym czasie. Zawsze i nigdy. W mieszaninie kostium≤w i rekwizyt≤w z przesz│o╢ci, tera╝niejszo╢ci, ze wschodu i z zachodu, z bytu i niebytu. Tak ogromna rozpiΩto╢µ mo┐liwo╢ci musia│a kusiµ wielu re┐yser≤w, ale nawet najwiΩkszym zdarza│o siΩ po╢lign▒µ na jego realizacji.

Najlepszym przyk│adem jest "Legenda" Ridleya Scotta, nad kt≤r▒ re┐yser pracowa│ przez ca│e lata. Ju┐ w czasie krΩcenia "Blade Runnera" w 1981 roku my╢lami by│ przy "Legendzie". Lecz gdy wreszcie wesz│a ona na ekrany w 1986 r. zrobi│a klapΩ. PrzepiΩknie fotografowana bajka, powielaj▒ca znane schematy, nie potrafi│a przyci▒gn▒µ widz≤w do kin. Jednak dziΩki wideo "Legenda" ma bez w▒tpienia swoich zwolennik≤w, mo┐e nie bardzo licznych, lecz ┐arliwych. Szkoda tylko, ┐e Ridley Scott po tej pora┐ce odszed│ od fantastyki, w kt≤rej dokona│ tak wiele.

Aby uporz▒dkowaµ jako╢ ╢wiat fantasy, krytycy wyobrΩbnili w nim nurt "miecza i magii" (sword and sorcery) rozgrywaj▒cy siΩ w magicznym ╢redniowieczu. G│≤wn▒ inspiracj▒ tych film≤w by│y legendy o rycerzach okr▒g│ego sto│u (tu przyk│adem mog▒ byµ "Excalibur" czy disneyowska ekranizacja ┐artobliwej fantasy Tima White'a "Miecz dla kr≤la" - ksi▒┐ka w│a╢nie ukaza│a siΩ na naszym rynku), ale r≤wnie┐ i biblia literackiej fantasy, "W│adca Pier╢cieni" J.R.R. Tolkiena.

Ekranizacja tego wieloksiΩgu wydawa│a siΩ nieunikniona. Wielkie wytw≤rnie hollywoodzkie niejednokrotnie anonsowa│y, ┐e dzie│o Tolkiena bΩdzie mo┐na ju┐ wkr≤tce zobaczyµ na ekranie. Wszystko ko±czy│o siΩ na obietnicach.

Istnieje jednak filmowa wersja "W│adcy Pier╢cieni" - anomowana. Niestety, przedstwia ona jedynie pierwsz▒ czΩ╢µ cyklu, zatytu│owan▒ "Wyprawa". Film powsta│ w 1978 roku, a zrealizowa│ go awangardowy tw≤rca, Ralph Bakshi. "Wyprawa" podzieli│a los "Legendy". Okaza│a siΩ finansowym niewypa│em i dlatego mo┐na j▒ znale╝µ tylko w wypo┐yczalniach wideo i ziorach zapalonych mi│o╢nik≤w gatunku.

Przyzwyczajeni jeste╢my, ┐e filmy rysunkowe s▒ dla dzieci. "Doros│y" film animowany pr≤bowa│ zrobiµ Disney - chodzi o "FantazjΩ" - ale on r≤wnie┐ poni≤s│ ogromn▒ klΩskΩ finansow▒ . Kr≤l kresk≤wki nie chcia│ wierzyµ, ┐e ╢wiat nie akceptuje jego znakomitego pomys│u. Dzi╢, gdy "Fantazja" wesz│a ju┐ do kanonu filmowego, nam r≤wnie┐ trudno to poj▒µ. Bo przecie┐ jest to film dla wszystkich.

Zupe│nie inaczej ma siΩ sprawa w przypadku "W│adcy Pier╢cieni", poniewa┐ ten film przeznaczony jest zdecydowanie dla doros│ych.

Po pierwsze, jest bardzo brutalny. Kiedy atakuj▒ Czarni Je╝d╝cy, ekran naprawdΩ broczy krwi▒. ªwiat ork≤w jest ponury na powa┐nie. To nie bajka, w kt≤rej wilk z rozprutym brzuchem zaraz wstanie, by polizaµ po buzi Czerwonego Kapturka. Wykorzystuj▒c wiernie materia│ ksi▒┐kowy Bakshi nasyci│ go autentyczn▒ groz▒. I choµ w│a╢nie dlatego "Wyprawa" nie nadaje siΩ dla dzieci, dla doros│ych jest prawdziwsza, bo odpowiadaj▒ca ich wiedzy o ╢wiecie. Choµ Tolkien, kt≤rego setna rocznica urodzin przypada w│a╢nie w tym roku, nie wiedzia│, ┐e mo┐liwe jest takie okrucie±stwo, jakie ujawni│ dopiero dwudziesty wiek.

Film jest r≤wnie┐ interesuj▒cy pod wzglΩdem artystycznym. Nie jest to do ko±ca animacja, choµ takie w│a╢nie odnosimy wra┐enie. WiΩkszo╢µ filmu krΩcona by│a z aktorami, a potem metod▒ rotoskopowania zamieniana w quasi-rysunek. Cz│onkowie ekipy pracuj▒cej przy filmie twierdzili potem, ┐e animacja zepsu│a film. Trudno to dzi╢ oceniµ. Pewne jest tylko, ┐e ogl▒dany po trzynastu latach nie straci│ nic ze swej intensywno╢ci. To co w "Wyprawie" interesuj▒ce, by│o jednocze╢nie powodem jej klΩski - bo ilu doros│ych wybierze siΩ na film animowany, dozwolony od lat piΩtnastu?

Inna sprawa, ┐e nadal marzy siΩ nam superprodukcja "W│adcy Pier╢cieni". "Willow" udowodni│, ┐e jest to mo┐liwe. Byµ mo┐e, w tym roku, dla uczczenia setnej rocznicy urodzin wielkiego pisarza, kto╢ siΩ na to porwie.

Dorota Malinowska

Kino pr≤buje Tolkiena. "Nowa Fantastyka" 1992, nr 4; Dorota Malinowska