Gate Internet Services Odwied╝ naszego sponsora!
STRONA Gú╙WNA
BIBLIOGRAFIA
Wg autora
Wg ╝r≤d│a
Wszystkie
 

Julian Stawi±ski

Swift redivivus

Powie╢µ wsp≤│czesnego pisarza angielskiego nawi▒zuj▒ca z jednej strony (formalnie) do tradycji rycerskich romans≤w romantycznych, z drugiej (tre╢ciowo) do ducha satyry Swifta.

Malarstwo, rze╝ba, muzyka, ╢piew, architektura od niepamiΩtnych czas≤w stanowi│y konkretny fach, nieraz wysoko ceniony. Karol I z uszanowaniem podni≤s│ z ziemi pΩdzel upuszczony przez van Dycka, nikt natomiast nie s│ysza│, aby co╢ w tym rodzaju zdarzy│o siΩ z pi≤rem poety. Wprawdzie Napoleon nazwa│ podobno Goethego geniuszem, ale, jak wiadomo, s│owa nic nie kosztuj▒. Jeszcze mniej w ka┐dym razie, ani┐eli gesty, choµ za jedne i drugie ludzie p│acili ┐yciem (oczywi╢cie cudzym). Goethe by│ ministrem, Dante i Boccaccio ambasadorami, Byron lordem, a Szekspir aktorem i ,w│a╢cicielem teatru. Dopiero ubieg│e stulecie wprowadzi│o paradoksalne pojΩcie pisarza zawodowego, co wiek XX - przynajmniej na Zachodzie - skwapliwie koryguje, narzucaj▒c poetom bardziej realistyczne zajΩcia wyk│adowc≤w uniwersyteckich lub dyrektor≤w przedsiΩbiorstw wydawniczych.

Mo┐na wiΩc powiedzieµ, ┐e sytuacja J.R.R. Tolkiena jest naturalna i zgodna z realistycznym traktowaniem ┐ycia. Urodzi│ siΩ 3 stycznia 1892, uko±czy│ wy┐sze studia w Oksfordzie, odby│ sta┐ na kilku innych uczelniach, obecnie za╢, ju┐ od wielu lat jest profesorem literatury angielskiej uniwersytetu oksfordzkiego. W dziedzinie tej ma bogaty dorobek naukowy, miΩdzy innymi powa┐ne prace o lingwistyce angielskiego ╢redniowiecza, o Beowulfie, anonimowym autorze utworu poetyckiego z XIV wieku Sir Gawayne and the grene knight, kr≤tko m≤wi▒c, jest naukowcem w ca│ym tego s│owa znaczeniu.

I oto ten bardzo powa┐ny pan wyst▒pi│ w roku 1937 z powie╢ci▒ o dziwnym ludzie hobbit≤w i szybko zdoby│ sobie t▒ ksi▒┐k▒ tak▒ popularno╢µ, ┐e powsta│y niebawem kluby "hobbityst≤w" rozsiane po ca│ej Anglii. W roku 1954 wysz│y dwa tomy cyklu W│adca pier╢cieni - Wyprawa i Dwie wie┐e - stanowi▒ce jak gdyby dalszy ci▒g hobbitystycznej sagi, w roku za╢ 1955 ukaza│ siΩ trzeci tom cyklu - Powr≤t kr≤la. Obecnie w przek│adzie palskim zosta│a opublikowana Wyprawa, co zapewne oznacza, ┐e stopniowo bΩdzie wydany ca│y powie╢ciowy cykl.

Czy jednak mamy tu rzeczywi╢cie do czynienia z powie╢ci▒? Pod wzglΩdem faktury niew▒tpliwie tak. Wiedza profesorska zosta│a przy tym w pe│ni zdyskontowana i akcja rozgrywa siΩ w atmosferze znakomicie odtwarzaj▒cej klimat wczesnej epoki brytyjskich wiek≤w ╢rednich. Rozmiar dzie│a i tok epicki sprawiaj▒ wra┐enie, ┐e mamy do czynienia z utworem pisanym w jak najbardziej powa┐nym nastroju. Ale w│a╢nie ten rozmiar i nastr≤j budz▒ podejrzenia. Podejrzenia siΩ zwiΩksz▒, gdy zestawimy W│adcΩ pier╢cieni z Morte d'Arthur sir Thomasa Malory z jednej strony, a romansami sir Waltera Scotta z drugiej. Czarna Wie┐a i Czarni Je╝d╝cy, elfy i krasnoludki, Pier╢cie± W│adzy i Czarodziej, do z│udzenia przypominaj▒cy Merlina, Saruman MΩdrca i piΩkn▒ Tinuviel - wszystko to ju┐ by│o. Wszystko zosta│o powiedziane - wielokrotnie i z niew▒tpliwym talentem - przez autora Ivanhoe. A wierszyki bardzo podobne pisa│ zap≤╝niony i niepoprawny romantyk, George Macdonald.

"Nagle pierwszy je╝dziec ub≤d│ swego wierzchowca ostrog▒ i ruszy│ naprz≤d. Rumak wzdrygn▒│ siΩ przed wod▒ i przysiad│ na zadzie. Frodo z najwiΩkszym wysi│kiem wyprostowa│ siΩ w strzemionach i podni≤s│ miecz. - Precz! - krzykn▒│. - Precz do Mordoru, przesta±cie mnie ╢cigaµ! - W│asny g│os zabrzmia│ mu w uszach w▒t│o i piskliwie. Je╝d╝cy zatrzymali siΩ, ale Frodo nie mia│ w│adzy Bombadila. Wrogowie odpowiedzieli mu chrapliwym, mro┐▒cym krew w ┐y│ach ╢miechem".

W drugiej po│owie XX wieku ┐aden jako tako wykszta│cony literat nie bΩdzie, nie potrafi nawet pisaµ takich rzeczy na serio. Na czym wiΩc, wobec tego, polega sekret powodzenia ksi▒┐ki? Mam na my╢li, rzecz jasna, powodzenie w Anglii, bo m≤wiµ o sukcesie w Polsce by│o by przes▒dzaniem sprawy nad kt≤r▒ stoi wielki znak zapytania.

Na obwolucie polskiego t│umaczenia widnieje uwaga, ┐e "takiej ksi▒┐ki jeszcze nie by│o". S▒dzΩ, ┐e jest to teza mocno przesadzona. Podobnych ksi▒┐ek wychodzi│y tysi▒ce w epoce romantyzmu i w czasach jego epigon≤w. Lecz warto te┐ przypomnieµ ze w styczniu 1605 roku wysz│o w Madrycie dzie│o s│ynne do dzisiaj na ca│ym ╢wiecie: Don Quixote, a literatura angielska ma jeszcze znacznie bli┐sze tradycje: Podr≤┐e Guliwera ukaza│y siΩ w r. 1726. Problem sprowadza siΩ zatem do rozstrzygniΩcia pytania, czy saga o Hobbitach pisana by│a na serio, czy te┐ ma sens satyryczny.

W zasadzie mo┐na przypu╢ciµ ┐e autor gruntownego studium o Beowulfie tak siΩ rozkocha│ w angielskim mediewizmie, ┐e mi│o╢µ tΩ chce zaszczepiµ rodakom, u kt≤rych dawno wyparowa│a, przejad│a siΩ z wielokrotnymi nawrotami walterskotyzmu. Ale hipoteza ┐e profesor Tolkien stworzy│ na dw≤ch tysi▒cach stron rodzaj Kubusia-Puchatka dla doros│ych wydaje siΩ wysoce w▒tpliwa. Jednak┐e r≤wnie ma│o prawdopodobna jest my╢l o satyrze typu Cervantesa, chocia┐ utwory pseudoromantyczne mno┐▒ siΩ nies│ychanie w krajach anglosaskich na fali tandetnej "kultury masowej", g│≤wnie w filmach i telewizji, ale i w powie╢ci. Jako najbardziej prawdopodobna nasuwa siΩ trzecia interpretacja, od obydwu tamtych ca│kowicie odmienna.

Trzeba pamiΩtaµ, ┐e Walter Scott by│ autorem ┐yciorysu Swifta. I chyba w│a╢nie Swift zap│odni│ wyobra╝niΩ oksfordzkiego mediewisty. Anglicy lubuj▒ siΩ w wielkich alegoriach. Tak w│a╢nie sprawa wygl▒da z Hobbitem i W│adc▒ pier╢cieni. Nie jest to podzwonne Scottowi czy jego pogrobowcom, ale Swift redivivus z gorzk▒ mizantropi▒ wpatrzony w ╢wiat wsp≤│czesny i opisuj▒cy go w terminach czerpanych z legend islandzkich czy staroszkockich. Hobbyhorse w jΩzyku staroangielskim znaczy tyle, co konik drobnej rasy, a wiΩc kucyk, elfy s▒ jeszcze mniejsze, a w ca│ej epopei wymiary ludzkie s▒ wymiarami olbrzym≤w, Otwarta natomiast jest kwestia, czy warto by│o po╢wiΩciµ tyle kart na opisanie alegoryczne spraw, kt≤re w tw≤rczo╢ci Aldousa Huxleya - pisarza niew▒tpliwie znacznie bardziej utalentowanego - zajΩ│y niewiele miejsca w formie skromnej objΩto╢ciowo powie╢ci i
kr≤tkiego cyklu esej≤w. Mam na my╢li Nowy wspania│y ╢wiat i Nowy wspania│y ╢wiat, powt≤rnie odwiedzony.

Julian Stawi±ski

Swift redivivus. "Nowe Ksi▒┐ki" 1962, nr 2; Julian Stawi±ski


 
      Strona g│≤wna | Wprowadzenie | Bibliografia | Galeria | Download
Teksty | MERP | METW | Film | Linki | Chat | Banery | KsiΩgarnia
Cytaty | Forum
 
      Serwis zaprojektowa│ i prowadzi:
Micha│ Rossa -
barahir@tolkien.art.pl
 
Patronem serwisu jest .: gate internet services
Serwisy sponsorowane: fronteria | impart | konferencja z│d | moda i sztuka | rally.pl | wywrota