Danton

fot: Renata Pajchel

Danton powstawa│ na zam≤wienie Gaumonta i pocz▒tkowo mia│ byµ robiony w Polsce. Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia i zakaz publicznego zbierania siΩ wiΩcej ni┐ trzech os≤b uniemo┐liwi│y jego realizacjΩ w kraju. Po d│ugich pertraktacjach uda│o siΩ jednak przenie╢µ ca│y projekt do Pary┐a, zabieraj▒c ze sob▒ czΩ╢µ polskich aktor≤w oraz niewielk▒ grupΩ wsp≤│pracownik≤w.

Na ulicach Pary┐a i w historycznych wnΩtrzach tekst Stanis│awy Przybyszewskiej nabra│ od razu ┐ycia i prawdy. Sta│ te┐ na dw≤ch silnych filarach: para Depardieu - Pszoniak okaza│a siΩ niezawodna. Nim rozpoczΩ│y siΩ zdjΩcia w Pary┐u, a w Polsce trwa│a jeszcze "Solidarno╢µ", na jeden dzie± zjecha│ do Warszawy GΘrard Depardieu, aby zobaczyµ, jak wygl▒da rewolucja, a zw│aszcza, jak wygl▒daj▒ jej przyw≤dcy na chwilΩ przed upadkiem swego dzie│a.

Chcia│em, aby Depardieu zobaczy│ twarz Rewolucji - nieludzko zmΩczon▒, z oczami, kt≤re szeroko otwarte zapadaj▒ nagle w sen, kt≤ry siΩ nigdy nie zi╢ci. Depardieu wprowadzony przez KrystynΩ Zachwatowicz sta│ d│u┐sz▒ chwilΩ w korytarzu Regionu Mazowsze, przez kt≤ry przewala│y siΩ t│umy ludzi i gdzie tworzy│a siΩ historia tych dni... Nie by│o ani takich s│≤w, ani takiego re┐ysera, kt≤ry m≤g│by lepiej wprowadziµ aktora w temat mojego nowego filmu Danton ni┐ to, co GΘrard zobaczy│ w│asnymi oczami.

Andrzej Wajda

Recenzje

- Jako historyk, jak pan zareagowa│ na Dantona Wajdy?
- By│em pod wra┐eniem intensywno╢ci dramatycznej filmu, ale my╢lΩ, ┐e film zbyt swobodnie poczyna sobie z rzeczywisto╢ci▒ historyczn▒. S│abo przejawia siΩ tu logika rewolucji i wcale nie widaµ si│ spo│ecznych, kt≤re poruszaj▒ t▒ par▒ dzieci rewolucji, Dantonem i Robespierre'em. Mam wra┐enie, ┐e film zosta│ zbudowany jako studium psychologiczne dw≤ch postaci. Pod tym wzglΩdem jest to film bardzo szekspirowski, kt≤ry przedstawia konfrontacjΩ dw≤ch psychologii, dw≤ch charakter≤w, dw≤ch typ≤w ludzkich. (...) Nie bardzo mogΩ rozpoznaµ w polskim aktorze osobowo╢µ Robespierre'a, mimo ┐e aktor go ucz│owiecza. Nie widzimy, ┐e Robespierre musia│ stawiaµ czo│o podzia│om w obozie rewolucji, powstaniu w Wandei i gro╝nej wojnie na granicach. Jest to cz│owiek Komitetu Obrony Narodowej zmuszony do surowo╢ci, a zapamiΩtano go tylko jako cz│owieka Terroru. Jeszcze dzi╢ Robespierre budzi strach. W Pary┐u nie ma ani placu, ani ulicy Robespierre'a.

Louis Mermaz
"La Croix", Pary┐, 7 I 1983

Je┐eli ten d│ugi film odtwarza tylko kilka dni, je┐eli film po╢wiΩcony rewolucji francuskiej maluje tylko intrygi gabinetowe, rywalizacje osobiste, polityk≤w fanatycznych lub sterroryzowanych, mowΩ k│amliw▒ lub natchnion▒, czyni to dla zilustrowania naczelnego za│o┐enia. Wiosn▒ 1794 kontrrewolucja by│a pokonana, ale rewolucja, jak to p≤╝niej powie Saint-Just, jest "zamro┐ona": masy siΩ ni▒ nie interesuj▒, je┐eli nie s▒ jej wrogie, kluby s▒ zamkniΩte, opinia publiczna boi siΩ. Jakobinizm sekcji paryskich ust▒pi│ miejsca jakobinizmowi komitet≤w - g│≤wnie Ocalenia Publicznego i Bezpiecze±stwa - w kt≤rych Robespierre ma decyduj▒cy wp│yw. Dlatego Wajda pokazuje "lud" tylko pod postaci▒ d│ugich kolejek pod drzwiami piekarni. (...) Film uszanowa│ czas akcji: jest filmem bez spo│ecze±stwa i bez ludu. Rewolucja sta│a siΩ teatrem kilkudziesiΩciu os≤b, kt≤re sekunduj▒ pojedynkowi, albo raczej mu siΩ przygl▒daj▒, staraj▒c siΩ odgadn▒µ, kto wygra. Film odtwarza z niebywa│▒ wyrazisto╢ci▒ uczucie, jakie prze┐ywali wszyscy wielcy aktorzy rewolucji: ┐e historia toczy siΩ raczej po nich ni┐ dziΩki nim.

Franτois Furet*
"Le Nouvel Observateur", Pary┐, I 1983

* Historyk rewolucji francuskiej.

Do "Zoo-Palast" wtargn▒│ Danton Andrzeja Wajdy i zademonstrowa│ widzom berli±skiego festiwalu idealne po│▒czenie sztuki filmowej i polityki. Jak na film, kt≤ry by│ w│≤czony po ostrych krytycznych kamieniach przez dwa tak r≤┐ne konie jak Francuska Partia Komunistyczna i bran┐owa hollywoodzka "Variety", jego zalety okaza│y siΩ prawdziw▒ niespodziank▒. Film jest arcydzie│em dramatycznego kina historycznego i ka┐dy, kto ma oczy do patrzenia, powinien zadaµ sobie trud, by je szeroko otworzyµ. (...) "Jeste╢my ostatni▒ szans▒ wolno╢ci" m≤wi Danton. Film Wajdy przekonuje nas, jak strasznie krucha jest wolno╢µ. Kto w▒tpi, niech podejdzie pod mur berli±ski.

Harlan Kennedy
"Film Comment", Nowy Jork, V-VI 1983

Prowadzona pewn▒ rΩk▒ Wajdy re┐yseria przekszta│ci│a to, co mog│oby byµ rozgadan▒ polityczn▒ dialektyk▒, w zapieraj▒ce dech kino. (...) Wajda nie wypowiada rozstrzygaj▒cego s▒du na temat walki miΩdzy umiarkowaniem i skrajno╢ci▒. Raczej sprawia wra┐enie, ┐e godzi siΩ przyj▒µ biernie si│y historii. Rewolucyjne tempo zmian jest tak intensywne, ┐e nie ma chyba sposobu, aby jednostka lub nawet partia polityczna mog│y je powstrzymaµ. Nawet nacisk ludu nie jest zdolny zahamowaµ gilotyny. Ani pragmatyzm Dantona, ani idealizm Robespierre'a nie zdaj▒ siΩ na nic. Taka jest ponura lekcja, jak▒ Wajda wyci▒ga z historii XVIII-wiecznej Francji. Jest a┐ nadto prawdopodobne, ┐e stosuje siΩ ona dzisiaj do jego ojczyzny.

J.K. "Newsweek", Nowy Jork, 24 I 1983