_________________________________________________________________
DIE O╦ VAN WATERDIERE
Diere het allerhande soorte oδ... kykers met 'n duisternis lense of dalk net twee. Party se oδ is diΘ kant toe gedraai, ander weer anderkant toe, sommige sien goed en ander sien sleg. Maar o, watter wonderlike goed bly oδ darem nie... ook diΘ van die kreature wat onder die water lewe!
JOU eie oδ -- en diΘ van honde, katte, roofvoδls en
ander roofdiere -- sit vooraan die kop. Jy kan nie agter jou sien nie, want
jy't immers nie nodig om dit te kan doen nie. Wat vir jou saak maak, is om
dinge duidelik te kan onderskei en afstand te skat.
Prooidiere se oδ sit aan die kante van die kop. Hulle
sien nie dinge in sulke fyn besonderhede nie, maar hulle kan reg rondom hulle
sien om naderende roofvyande te gewaar.
Soogdiere het net twee oδ. Spinnekoppe het meestal
agt, hoewel party geen oδ het nie, of twee, vier of ses. Insekte het tot 60
000. Onder die water is dit weer 'n heel ander storie. Lees hieronder oor die
verrassende oδ van visse en ander waterdiere.
òáá DIE oog
van 'n vis verskil bra van die oδ van gewerweldes wat op die land woon. Die
meeste visse het oδ aan weerskante van die kop, maar hoewel hulle die hele tyd
in alle rigtings kan kyk, kan hulle nie terselfdertyd met albei oδ op een
voorwerp fokus nie.
Boonop kan visse nie hul oδ knip of toemaak nie,
omdat hulle nie ooglede het nie. Pleks daarvan hou die water wat daaroor vloei
die oδ vogtig.
Naby die oppervlak is daar gewoonlik baie lig en die
visse kan sonder moeite sien. Maar ondertoe, in die skemer dieptes, het baie
soorte visse groter oδ om meer lig op te vang. Nog verder ondertoe, in die
stikdonkerte, het visse eintlik nie oδ nodig nie (kyk die onderafdeling So
blind soos 'n vis).
As jy 'n vis uit die water haal, sien hy weinig meer
as 'n dowwe prentjie voor hom. Maar nie die anableps, of vierogige
varswatervis, van Suid- en Sentraal-Amerika nie. Hierdie merkwaardige skepsel
het twee oδ wat elk horisontaal in twee verdeel is.
Die vis swem vlak onder die wateroppervlak, met die
boonste helfte van sy oδ bo en die onderste helfte onder die water. Die
onderste helfte kyk uit vir klein swemmende diertjies wat hy kan vreet. Met die
boonste helfte word die wΩreld klaarblyklik bespied vir roofvyande soos
watervoδls, sodat die anableps gou kan wegswem as gevaar dreig.
òáá DIERE wat
in die gitswart wΩreld van ondergrondse grotte of diep onder in die see woon,
het kwalik nodig om te kan sien. Baie visse wat in hierdie hougebiede lewe, het
≤f net oδ waarmee hulle tussen lig en donker kan onderskei ≤f glad geen oδ nie.
Maar waar hulle 'n gebrek aan sig het, is die ander
sintuie soos die reuk- en tassin weer sterk ontwikkel. Daar is blinde grotvisse
met 'n goed ontwikkelde vermoδ om die trillings van prooidiere in die water op
te spoor.
òáá DIE seekat
het twee groot, ronde oδ wat in baie opsigte soos die mens se oδ werk. Een
vername verskil is dat hulle net behoorlik funksioneer op 'n horisontale vlak.
Die seekat hou dus sy pupille horisontaal, ongeag die houding van die res van
sy liggaam.
Met die oδ kan hy reg rondom hom sien en sy
gunsteling-prooi soos mossels, krappe en seeslakke selfs in die nagdonkerte
onderskei.
Elke duiker wat al 'n seekat gesien het, sal weet dat
daar iets sinisters is aan die manier waarop die dier met net een starende oog
na verbygangers loer.
_________________________________________________________________
Nadat die antieke Olimpiese Spele tot 'n einde
gekom het, soos ons in 'n ander artikel vertel, het die gebouekompleks van
Olimpia bouvallig geraak en is dit uiteindelik deur aardbewings en vloedwater
verwoes. Al wat vandag daarvan oorbly, is die ru∩nes. Maar deur die bouvalle te
bestudeer en die artefakte daarin op te grawe, kon argeoloδ 'n prent van die
oord herskep soos hy op die toppunt van sy roem gelyk het. Dit was 'n era toe
sport en godsdiens onlosmaaklik verbind was. Daarom was Olimpia -- die
heiligdom in die vallei waar die antieke Olimpiese Spele gereeld gehou is --
ontwerp om sowel die mens as die gode van diens te weesà
OLIMPIA het in 'n vallei meer as 200 km van Athene af gelΩ, op die Griekse skiereilandá Peloponnesos. Daar was twee afsonderlike dele: 'n gebied van aanbidding en 'n gebied waar die Spele plaasgevind het.
Die gebied wat aan die gode toegewy is, was bekend as
die Altis (heilige bos). Geleδ aan die voet van 'n heuwel by die sameloop van
die riviere Cladeus en Alpheus, het hierdie heiligdom ingesluit die groot Tempel
van Zeus met sy beroemde standbeeld (een van die sewe wonders van die antieke
wΩreld); die Tempel van Hera (wat van omstreeks 700vC dateer); die Pelopion
(wat die graf van die held Pelops bevat het); en verskeie ander geboue, altare
en standbeelde.
Die sportgeboue was net anderkant die Altis. Hier was
onder meer die Gimnasium vir wedlope en gooinommers; die Palaestra ('n skool
vir spring, stoei en boks); en die Hippodroom (vir perdewedrenne en
strydwaens).
Aan die oostekant van die kompleks was die Stadion,
of baan vir wedlope, wat in die vierde eeu vC gebou is. Dit het bestaan uit
klei wat met wit sand bedek is, en die wegspring- en eindstrepe is gevorm met
rye plat klippe wat op die grond geplaas is.
Die Stadion is s≤ genoem omdat hy een stadion (sowat
192 m) lank was. Hy kon tot 40 000 toeskouers huisves, wat weerskante van die
baan op 'n wal gesit het om die wedlope te sien. Later het klipsitplekke
plek-plek bygekom.
Baie besoekers aan Olimpia het in tente gekampeer.
Met verloop van tyd het ßl meer luukses bygekom, onder meer 'n groot hotel vir
belangrike beamptes wat die Leonidaion genoem is.
Opgrawings by Olimpia het in 1829 begin, toe 'n span
Franse argeoloδ die Tempel van Zeus begin opgrawe het. Hul werk is later deur
die Duitse regering voortgesit. Teen die 1870's was die hele Altis en baie van
die sportgeboue reeds uit hul ondergrondse tronk bevry en stukke vase,
beeldhouwerke, munte, bronsdiskusse en ander voorwerp opgediep.
Kragtens 'n ooreenkoms tussen die Duitse en Griekse
regerings het die relikte die eiendom van Griekeland gebly, terwyl Duitsland
toegelaat is om afgietsels van die voorwerpe te maak om in sy eie museums uit
te stal. Danksy al hul harde werk kan besoekers aan Olimpia vandag 'n idee kry
van hoe die groot sportfees destyds gevier is. Die terrein is in 1989 as 'n
Unesco-WΩrelderfenisterrein aangewys.
_________________________________________________________________
____________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan