Mercurius met sy "maanlandskap" -- die planeet naaste aan die son

MERCURIUS is 'n pokkerige wΩreld wat 'n mens by die eerste waarneming baie aan die aarde se maan herinner. Tog verskil hy in belangrike opsigte van ons maan. Hy is byvoorbeeld baie digter en daar word gereken dat die planeet 'n enorme ysterkern met 'n straal van 1800 tot 1900 km het. Die silikaat-buitedop is slegs 500 tot 600 km dik. Mercurius se baie dun atmosfeer bestaan uit atome wat deur die sonwind van sy oppervlak af geblaas word en vinnig in die ruimte ontsnap. Die feit dat Mercurius so naby aan die son is en slegs drie keer om sy as draai in twee van sy jare, dra by om van hom die planeet te maak met die grootste temperatuurverskille in die sonnestelsel (van 430 ░C, wat warm genoeg is om tin te smelt, tot  -180 ░C).

Deursnee: 4878 km, slegs veertig persent groter as die aarde se maan, 
Digtheid: 5,42 gram per kubieke cm (nß die aarde die digste groot liggaam in die sonnestelsel).
Gemiddelde afstand van die son: 57 910 000 km (maar sy omwenteling is baie eksentriek en wissel tussen 46 000 000 km en 70 000 000 km van die son af).
Revolusie om die son: 88 van ons dae.
Rotasie om sy as: Mercurius roteer slegs drie keer in twee van sy jare. Een draai om sy as vind plaas in 58,7 van ons dae. Daar is gevolglik net een sonsopkoms in 'n jaar.
Oppervlaktemperatuur: 430 ░C tot -180 ░C.
Getal mane: Geen bekend nie.
Oorsprong van naam: In die Romeinse mitologie was Mercurius die god van handel, reis en diewery, die Romeinse eweknie van die Griekse god Hermes, die boodskapper van die gode. Die planeet het waarskynlik sy naam gekry omdat dit so vinnig oor die hemelruim beweeg.
Ruimtesendings: Die onbemande ruimtetuig Mariner 10 het in die jare sewentig die enigste besoeke tot nog toe aan Mercurius gebring. Mariner 10 is in 1974 twee keer by die planeet verby en in 1975 een keer.

D

Deursnee: Met 'n middellyn van12 104 km is Venus net 'n raps kleiner as die aarde (12 756 km). Omdat die twee planete se massa en digtheid ook taamlik ooreenstem, word daar dikwels na hulle as susterplanete verwys. Die oppervlakke en atmosfere van diΘ twee planete verskil egter geweldig.
Digtheid: 5,26 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 108 200 000 km.
Revolusie om die son: 225 van ons dae
Rotasie om sy as: 'n Dag op Venus is langer as 'n Venus-jaar! Venus se rotasie is nogal ongewoon deurdat hy nie alleen baie stadig is nie (243 aardse dae in 'n Venus-dag), maar die planeet draai ook "agteruit" om sy as in vergelyking met bv.die aarde. Die son, as hy ooit sigbaar sou wees deur die digte wolkbedekking, sou vir 'n besoekende ruimtereisiger in die weste opkom en in die ooste ondergaan.
Oppervlaktemperatuur: Die temperatuur op Venus is die hoogste in die sonnestelsel -- dit word nooit veel kouer as 500 ░C nie!
Getal mane: Geen.
Oorsprong van naam: Venus (Grieks: Aphrodite; Babilonies: Ishtar) was die mitologiese godin van liefde en skoonheid. Die planeet is waarskynlik s≤ genoem omdat hy vir die mense van die Ou WΩreld die helderste ''dwaal-ster'' was. Die gewilde siening destyds was dat hy, nes Mercurius, twee afsonderlike hemelliggame is: Phosphorus (of Lucifer) die oggendster en Hesperus die aandster, maar die Griekse sterrekundiges het beter geweet. (Vanweδ die afstande van die wentelbane van Venus en die aarde van die son, is Venus nooit sigbaar meer as drie uur voor sonop of drie uur nß sononder nie.)
Ruimtesendings: Venus is deur meer as twintig Amerikaanse en Russiese ruimtetuie besoek, die eerste keer deur Amerika se Mariner 2 in 1962. Die Russiese Venera 7 was in 1970 die eerste ruimtetuig wat op 'n ander planeet geland het. Magellan, wat in 1989 gelanseer is, het met behulp van radar vir hoδresolusie-kaarte van die oppervlak gesorg.

I

Deursnee: Die aarde se presiese deursnee is 12 756,34 km by die ewenaar en 12 713,54 km van pool tot pool. Die onvolmaakte sfeer dy uit by die ewenaar.
Digtheid: 5,52 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 149 600 000 km.
Revolusie om die son: Die aarde voltooi een omwenteling in 365,256 dae met 'n snelheid van sowat 29,8 km/sek.
Rotasie om sy as: 23 uur, 56 minute, 4,1 sekonde.
Oppervlaktemperatuur: Gemidddeld 14 ░C, maar daar is groot temperatuurwisselings tussen die poolstreke en omgewing van die ewenaar. Ander faktore, soos koue en warm seestrome, be∩nvloed ook die temperatuur.

Die aarde se maan

DIE aarde se enkele maan het 'n deursnee van 3 476 km -- en is so groot in vergelyking met die aarde dat 'n mens die aard-maan-kompleks eintlik as 'n dubbele planeet kan beskou. Maar waar die aarde lewend en vrugbaar is, is die maan 'n luglose verlatenheid, woes en leeg. Die lewelose oppervlak lΩ besaai met klippe en rotse, wat deur 'n ongekende hoeveelheid botsings met meteoriete veroorsaak is. Die maan se digtheid is 3,34 gram per kubieke sentimeter. Die snuffeltuig Lunar Prospector het wel tekens van ys (waarskynlik diep verskuil in donker kraters waar die son nooit kan inskyn nie) by sowel die maan se suidpool as noordpool gevind. Die oppervlak-swaartekrag op die maan is maar 'n sesde van diΘ van die aarde, met die gevolg dat 'n mens daar baie hoδr sal kan spring as hier! Die maan wentel een keer om sy as in 27 van ons dae, 7 uur en 43 minute en voltooi een omwenteling om die aarde in presies dieselfde tyd -- gevolglik hou die maan altyd dieselfde kant na die aarde gekeer. Weens die interaksie van die swaartekragte van die twee hemelliggame word die aarde gerem en draai hy elke eeu sowat 1,5 millisekonde stadiger, terwyl die maan se wentelbaan elke jaar met sowat 3,8 cm gelig word. Die gemiddelde afstand vanaf die aarde is 384 403 km. Die maan se omwentelingsnelheid om die aarde is sowat 3 700 km/h. Die oppervlaktemperatuur is 127 ░C met die son op sy hoogste in die hemelruim, afgewissel met 'n vrieskoue  -173 ░C snags (by die ekwatoriale ''seδ''). Die eerste aardse besoeker aan die maan was die onbemande Sowjet-ruimtetuig Luna 2 in 1959. Die eerste landing van mense op die maan was op 20 Julie 1969 deur die Amerikaners Neil Armstrong en Edwin (''Buzz'') Aldrin. Die laaste menselanding was in Desember 1972. Historiese name van die maan was Luna (Romeine) en Selene en Artemis (Grieke).

HOEWEL daar onmiskenbare tekens is dat Mars vroeδr in sy geskiedenis warmer as vandag moet gewees en water in 'n vloeibare vorm gehad het, is hy tans 'n yskoue woestyn-planeet -- kompleet met uitgebreide stofstorms wat gereeld enorme geel stofwolke uit sy roeserige (rooi geoksideerde) grond opklits. Daar is ook wolke van bevrore koolsuurgas en water-ys. Die atmosfeer bestaan hoofsaaklik uit koolsuurgas, maar die atmosferiese druk op die oppervlak is min -- slegs gelyk aan diΘ op 'n hoogte van 35 km in die aarde se atmosfeer. Van die sonnestelsel se hoogste, blykbaar tans onaktiewe, vulkane kom hier voor. Olympus Mons laat ons berg Everest verdwerg -- hy is 'n stuk of 25 km hoog en by sy voet meer as 600 km breed. As Olympus Mons egter op die aarde was, sou hy stellig vanweδ ons groter swaartekrag na onder toe ingesak het. Marsi Vallas Marineris, 'n massiewe skeur in die Marsgrond wat die Grand Canyon na 'n vulletjie laat lyk, is omtrent 5 000 km lank. Opvallende wit bedekkings, waarskynlik ys, is by die pole te sien.

Deursnee: Mars se deursnee is 6793,3 km by die ewenaar en 6752,2 km van pool tot pool. Ofskoon die planeet baie kleiner as die aarde is, is sy totale grondoppervlakte nagenoeg dieselfde as die landoppervlakte op aarde.
Digtheid: 3,94 gram per kubieke sentimeter
Gemiddelde afstand van die son: 227 900 000 km.
Revolusie om die son: Mars voltooi een omwenteling om die son in  686,98 van ons dae. Sy omwentelingsnelheid is 24,2 km/h.
Rotasie om sy as:  24,6 van ons ure -- verstommend genoeg is 'n dag op Mars dus omtrent net so lank as 'n dag op aarde.
Oppervlaktemperatuur: Wissel met die veranderinge van dag en nag, somer en winter, tussen 17 en -87 ░C.
Getal mane: Twee piepklein maantjies, te wete Phobos (sowat 21 km in deursnee) en Deimos (net nagenoeg 12 km breed). Hulle is astero∩de-agtige voorwerpe vol kraters -- vermoedelik inderdaad astero∩des waarvan die wentelbane in die gryse verlede met diΘ van Mars gekruis het en toe deur die planeet ''gevange geneem'' is.
Oorsprong van naam: Mars was die naam van die oorlogsgod van die ou Romeine.
Ruimtesendings: Die eerste ruimtetuig wat Mars besoek het, was Mariner 4 in 1965. Etlike ander het gevolg, waaronder Mars 2, die eerste ruimtetuig wat op die planeet neergestryk het, asook die twee Viking-landingstuie in 1976. Nß 'n "droogte" van meer as twee dekades het Mars Pathfinder op 4 Julie 1997 met welslae op Mars geland.

ANDERKANT Mars raak die sonnestelsel 'n totaal ander plek. Die planete is nie langer klein, rotsagtige wΩreldjies nie, maar yskoue, gas-agtige reuse wat die aarde sou verdwerg. Jupiter alleen bevat meer as sewentig persent van al die planetΩre massa in die sonnestelsel en het 'n swetterjoel mane waarvan party onder die interessantste voorwerpe in ons relatief nabye hemelruim tel. Die grootste planeet in ons sonnestelsel is inderdaad een enorme bol gas. Sterk winde (vinniger as 650 km/h) waai vermoedelik op alle vlakke deur die atmosfeer. Die belangrikste atmosferiese gas is waterstof (89%), maar daar is ook helium (11%) met spore van metaan, waterdamp en ammoniak. Die gas word ßl digter hoe verder ondertoe, verander weens die geweldige druk naderhand in 'n vloeistof en neem uiteindelik 'n metaalagtige voorkoms aan. Die kern in die middel kan van soliede, aardagtige stowwe wees. 'n Belangrike verskynsel op Jupiter is die Groot Rooi Kol, 'n kolkende hoδdrukgebied van 12 000 km by 25 000 km wat teen die horlosiewysers in beweeg en vermoedelik rooi fosfor bevat.

Deursnee: 139 822 km.
Digtheid:  1,33 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 778 400 000 km.
Revolusie om die son: Een omwenteling in 11,9 van ons jare met 'n omwentelingsnelheid van 13,1 km/sek.
Rotasie om sy as: Jupiter draai vinniger om sy as as enige ander planeet in die sonnestelsel -- een keer elke 9,8 uur.
Temperatuur:  -125 ░C tot 17 ░C en selfs warmer in sekere lae van die atmosfeer. Trouens, Jupiter straal meer energie in die ruimte uit as wat hy van die son af ontvang.
Getal mane: Jupiter het in April 2003 altesaam 60 ontdekte satelliete gehad -- die vier groot mane wat die Italiaanse wetenskaplike en sterrekundige Galileo Galilei al in 1610 met sy teleskopie ontdek het, 23 kleineres wat reeds name gekry het, plus nog 'n string ongenoemde kleintjies wat eers heel onlangs in sterrekundige waarnemings opgespoor is. Die jongste inligting oor hulle kan gevind word by die webwerf van Scott Sheppard. Jupiter het ook ringe soos diΘ van Saturnus, maar hulle is baie dowwer en kleiner. Hulle bestaan waarskynlik uit klein stukkies gruis. Anders as Saturnus se ringe lyk dit of hulle geen ys bevat nie. 
Oorsprong van naam: Jupiter, die seun van Saturnus, was die koning van die gode in die Romeinse mitologie
Ruimtesendings: Pioneer 10 was in 1973 die eerste ruimtetuig wat Jupiter besoek het. Hy is gevolg deur Pioneer 11, Voyager 1, Voyager 2 en Ulysses. Die Galileo is in 1995 in die Jupiter-sisteem in 'n wentelbaan geplaas.

SATURNUS is, nß Jupiter, die grootste planeet in die  sonnestelsel. Hy is, net soos Jupiter, 'n  gasreus. Die massa van Saturnus is so oor die planeet uitgesprei dat hy 'n geringer digtheid as water het. Hy sou dus op water kon dryf! Saturnus is omtrent 75% waterstof en 25% helium,  met spore van onder meer water, metaan en ammoniak. Maar dit is Saturnus se skitterende ring-sisteem wat hom die aanskoulikste planeet deur 'n teleskoop maak. Die ringe -- plat uitgespreide ysdeeltjies wat om die planeet wentel -- is die eerste keer in 1610 deur Galileo Galilei waargeneem. DiΘ Italiaanse wetenskaplike het eers gedink dat hy mane ontdek het. Die Nederlandse sterrekundige Christiaan Huygens het later, met sy beter teleskoop, vasgestel dat dit ringe om die planeet is. Drie ringe kan van die aarde af waargeneem word, maar toe die Voyager-snuffeltuie in 1980 en 1981 by Saturnus verbygetrek het, het hulle onthul  dat die ring-sisteem inderdaad uit honderde ringetjies bestaan. Dit het geblyk dat die ringe baie dun is -- nie eens 'n kilometer dik nie. Die ring-deeltjies bestaan blykbaar meestal uit water-ys, maar daar kan ook gruis wees wat met ys bedek is. Dit kan die oorblyfsels van mane wees wat deur kosmiese kragte uitmekaargeruk is, of dalk ruimtestof wat nog nie bymekaargekom het om 'n maan of mane te vorm nie.

Deursnee: 120 536 km (ekwatoriaal) en 108,728 km (van pool tot pool). Die gasplaneet is baie afgeplat by die pole vanweδ sy vloeibaarheid en vinnige rotasie.
Digtheid: 0,69 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 1 429 400 000 km.
Revolusie om die son: Een revolusie in 29,46 aardse jare. Omwentelingsnelheid: 9,7 km/sek.
Rotasie om sy as:  Een rotasie in 10 uur, 14 minute.
Temperatuur: 'n Vrieskoue -185 ░C. Die planeet se binnekant is egter baie warm en Saturnus straal meer energie in die ruimte uit as wat hy van die son af ontvang.
Getal mane: Saturnus het, benewens sy ringe, ook agttien genoemde satelliete, plus dertien nog ongenoemdes wat maar onlangs eers ontdek is. Die groot maan Titan is 5150 km in deursnee en groter as die planeet Mercurius. Hy is uniek deurdat hy, anders as al ander die mane in die sonnestelsel, 'n beduiende atmosfeer het.
Oorsprong van naam: In die Romeinse mitologie was Saturnus die god van landbou, asook die pa van Jupiter, die koning van die gode.
Ruimtesendings: Die Pioneer 11 en die Voyager-sendings het belangrike inligting, ook oor Saturnus se ringe, verskaf. Veel meer word egter verwag van die Cassini, wat in 1997 deur NASA gelanseer is om in 2004 by Saturnus aan te kom en ondersoek in te stel na die ringplaneet en sy mane. Die Europese ruimtevaartagentsap, die ESA, is ook by die projek betrokke en het vir die maanverkenner Huygens gesorg. Die plan is dat die Huygens van die Cassini af gelanseer moet word om op die Saturnus-maan Titan te land en sy atmosfeer te ondersoek.

URANUS,  die eerste planeet wat in die modern tyd gevind is, is  in 1781 ontdek deur die Duits-gebore Engelse sterrekundige William Herschel terwyl hy besig was om die hemelruim stelselmatig met sy teleskoop te deursoek. Die planeet was in der waarheid egter reeds baie kere vantevore waargeneem, maar ge∩gnoreer omdat hy as net n≤g 'n ster beskou is. Soos Saturnus en Jupiter is Uranus 'n gasreus, ofskoon hy twee keer so klein as Saturnus is. Uranus bestaan primΩr uit gesteentes en verskillende soorte ys, met slegs sowat 15% waterstof en 'n bietjie helium (teenoor Jupiter en Saturnus wat meestal uit waterstof bestaan). Die atmosfeer is sowat 83% waterstof, 15% helium en 2% metaan. Dit is juis hierdie metaan wat die planeet so blou laat vertoon, vanweδ die absorpsie van rooi lig. Uranus beskik ook oor 'n vae ring-sisteem, wat van die aarde af nie goed sigbaar is nie. Maar dit is iets anders wat Uranus heel besonders maak. Die planeet wentel naamlik op sy sy om die son -- sy as met sowat 90 grade gekantel. Die gevolg is dat die planeet met sy pole na die son gekeer is. Desondanks is dit warmer by die ewenaar as by die pole. Hoekom dit so is, bly nog 'n raaisel.

Deursnee: 51 800 km.
Digtheid: 1,29 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 2 870 990 000 km.
Revolusie om die son: Een keer in 84,01 aardse jare. Die omwentelingsnelheid is 6,6km/sek.
Rotasie om sy as: Een draai in 17 uur, 15 minute.
Temperatuur:  Gemiddeld  -221 ░C bokant die wolke.
Getal mane: Uranus het twintig mane met name, plus een wat onlangs ontdek is en nog nie 'n amptelike naam gekry het nie. Voyager 2 het in 1986 tien klein maantjies gevind, benewens die vyf grotes wat toe reeds bekend was. Daar is waarskynlik nog verskeie klein satellietjies binne die ringe van die planeet. Die vreemdste Uranus-maan is Miranda, wat soos 'n legkaart lyk wat uitgelΩ is. Miranda se landskappe varieer sterk en steek teen mekaar af. Uranus het, sover bekend, elf  ringe, wat almal baie dof is.
Oorsprong van naam: Uranus was die mitologiese Griekse god van die lug. Hy was die man van Gaia, die godin van die vaste aarde. Die naam is vir die planeet voorgestel om te hou by die ou gebruik om planete na figure in die klassieke mitologie te noem, maar dit is eers sedert 1850 algemeen gebruik.
Ruimtesendings: Uranus is nog net deur een snuffeltuig besoek, naamlik Voyager 2 vroeg in 1986.

NEPTUNUS is ook 'n groot gasplaneet, maar sy kern bevat meer gesteentes en metaal as enige van die ander gasreuse. Die vernaamste atmosferiese gas is waterstof, maar daar is ook helium en metaan, met spore van ammoniak en water. Die kenmerkende blou kleur van Neptunus word veroorsaak deur die absorpsie van rooi lig deur die metaan in die atmosfeer. Waarneembare wit deeltjies op die blou is hoogliggende wolke wat die sonlig bokant die atmosfeer weerkaats. Die sogenaamde ''Scooter'' is 'n wolk wat, in pas met Neptunus se rotasie, nagenoeg elke 16 uur om die planeet beweeg. Die planeet se weerkaatsingsvermoδ is hoog: hy weerkaats meer as 84% van die lig wat op hom val. Neptunus het sterker winde as enige ander planeet in die sonnestelsel. Die winde (van tot 2 400 km/h) waai in 'n westelike rigting. Dis 'n ope vraag waarom die planeet sulke sterk winde het ondanks die feit dat hy so ver van die son af is en 'n betreklik swak interne hittebron het. Soos Uranus en Jupiter het Neptunus ook dowwe ringe, maar hul samestelling is onbekend. Die planeet is die eerste keer in 1846 waargeneem.

Deursnee: 49 532 km (ekwatoriaal).
Digtheid: 1,64 gram per kubieke sentimeter.
Gemiddelde afstand van die son: 4 504 000 000 km.
Revolusie om die son: Voltooi een omwenteling in164,79 van ons jare met 'n omwentelingsnelheid is 5,4 km/sek.
Rotasie om sy as: Een keer elke 16 uur.
Temperatuur:  -218 ░C.
Getal mane: Elf mane is bekend -- agt wat name het en drie ongenoemdes wat onlangs ontdek is. Die grootste Neptunus-maan is Triton, met 'n deursnee van 2700 km. Daar is ook dowwe ringe.
Oorsprong van naam: Die planeet Neptunus was nie bekend aan die antieke sterrekundiges nie, wat net die planete tot by Saturnus geken het. Die naam is voorgestel om te hou by die ou gebruik om planete na figure in die klassieke mitologie te noem. Neptunus was vir ou Romeine die god van die see.
Ruimtesendings: Die planeet Neptunus is nog net deur een snuffeltuig besoek, te wete Voyager 2, wat in Augustus 1989 by hom verbygeskuur het -- op die naaste slegs sowat 4400 km van die planeet af.

IS Pluto 'n volwaardige planeet of hoort hy eerder tuis onder die mini-voorwerpe van die sonnestelsel soos die astero∩des en die komete? Die debat hieroor het 'n tyd gelede weer opgevlam, maar dit lyk of hy nogtans sy status as planeet sal behou, al is dit net om historiese redes. Pluto is so onlangs as 1930 ontdek, maar aanvanklik is gedink dat hy veel groter is as wat hy is -- die rede was blykbaar omdat hy en sy enkele maan, Charon, tot in 1978 nog as een ruimtelike voorwerp beskou is. Met 'n deursnee van slegs 2274 km is Pluto egter kleiner as die aarde se maan. Hy het klaarblyklik veel meer rotsagtige gesteentes as die ander buiteplanete in ons sonnestelsel. Daarby het hy 'n baie dun atmosfeer van waarskynlik metaan. Die atmosferiese druk is slegs sowat een 100 000ste van die druk by seevlak op die aarde. Daar is ligte verskuiwende streke van vermoedelik verysde stikstof en donker dele van vermoedelik metaan-ys. Sekere sterrekundiges reken Pluto was eenmaal 'n maan van Neptunus, wat weens 'n botsing met 'n ander ruimtelike voorwerp in 'n nuwe wentelbaan om die son uitgewerp kon gewees het. Die maan Charon sou 'n samestelling kon wees van ligter rommel wat deur diΘ botsing ontstaan het. Daar is egter ook ander teorieδ oor Pluto.

Deursnee: 2274 km.
Digtheid: 2,03 gram per kubieke sentimenter.
Gemiddelde afstand van die son: 5 913 520 000 km. Pluto is so ontsaglik ver in die diepruimte dat die son daar soos net nog 'n helder ster sal lyk.
Revolusie om die son: Een omwenteling in 247,7 van ons jare. Die omwentelingsnelheid is 4,74 km/sek.
Rotasie om sy as:  Een draai in 6,39 van ons dae.
Temperatuur:  -223 tot  -233 ░C.
Getal mane: Een is bekend -- die maan Charon. Hy wentel 19640 km van Pluto af en het 'n deursnee van 1172 km. Dit lyk of sy oppervlak met water-ys bedek is en hy is in diΘ opsig dus heel anders as Pluto. Charon voltooi een omwenteling om Pluto in 6,39 aardse dae. Die groot interessantheid is dat hy, presies nes Pluto self, ook in dieselfde tyd -- 6,39 aardse dae -- om sy eie as wentel. Die gevolg is dat Charon en Pluto altyd dieselfde kante na mekaar toe gedraai hou.
Oorsprong van naam: Die planeet Pluto was nie aan die antieke sterrekundiges bekend nie. Hy is in die moderne tyd genoem na Pluto, die mitologiese Griekse god van die onderwΩreld Hades. Die maan Charon is weer genoem na die veerman wat die dooies oor die rivier Styx na Hades sou gebring het.
Ruimtesendings: Geen ruimtesendings is nog na die verafgeleδ Pluto onderneem nie. En die wentelende Hubble-ruimteteleskoop kan ons slegs 'n baie dowwe beeld van die planeetjie bied.