Obecne dzi╢ zjawisko globalizacji, czyli "oderwanie siΩ korzeni narodowych i terytorialne rozproszenie wielu wΩz│owych i strategicznych dziedzin dzia│alno╢ci przedsiΩbiorstwa" (Micha│ Sawicki). wi▒┐e siΩ nierozerwalnie z pojΩciem miΩdzynarodowego marketingu. PrzedsiΩbiorstwa mog▒ byµ w r≤┐nym stopniu zaanga┐owane w ten miΩdzynarodowy marketing, od okazyjnego eksportu, poprzez eksport aktywny, ca│kowite zaanga┐owanie, a┐ do unifikacji dzia│a± w skali ╢wiatowej.

W eksporcie okazyjnym przedsiΩbiorstwo przyjmuje pojedyncze zam≤wienia eksportowe, ale nic anga┐uje siΩ na sta│e w miΩdzynarodowy marketing. Eksport aktywny charakteryzuje siΩ pr≤b▒ wykreowania przez firmΩ sprzeda┐y za granicΩ ale bez znacz▒cych modyfikacji produkt≤w. M≤wimy tu raczej o poszukiwaniu zagranicznych rynk≤w dla istniej▒cych ju┐ produkt≤w.

Przy pe│nym zaanga┐owaniu w miΩdzynarodowy marketing, strategia marketingowa przedsiΩbiorstwa uwzglΩdnia jego dzia│alno╢µ na rynku miΩdzynarodowym, dzia│ania na tym rynku brane s▒ tak┐e pod uwagΩ w procesie planowania w przedsiΩbiorstwie.

W najwy┐szym stadium zaanga┐owania w marketing miΩdzynarodowy, czyli przy globalizacji rynk≤w, przedsiΩbiorstwo dzia│a na rynku miΩdzynarodowym tak, jakby nie by│o granic pa±stwowych ignoruj▒c wszelkie r≤┐nice.

Zanim przedsiΩbiorstwo zaistnieje na rynku miΩdzynarodowym, czyli zacznie funkcjonowaµ w warunkach globalizacji rynkowej, musi podj▒µ szereg decyzji, kt≤re determinuj▒ jego powodzenie lub pora┐kΩ w nowych realiach rynkowych. Do tych kluczowych decyzji nale┐y od powied╝ na pytania:

1. Jak kszta│tuje siΩ miΩdzynarodowe otoczenie?
2. Czy wzej╢µ na rynek miΩdzynarodowy?
3. Na jaki segment rynku siΩ ukierunkowaµ?
4. Jak wej╢µ na ten rynek?
5. Jak▒ przyj▒µ strategiΩ marketingow▒?
6. Jakie przyj▒µ instrumenty marketingowe? Wyb≤r strategii dzia│ania przedsiΩbiorstwa na rynku miΩdzynarodowym, poprzedza analiza otoczenia. Jest to oczywi╢cie otoczenie miΩdzynarodowe, czyli nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ na jego zupe│nie inne elementy ni┐ przy analizie otoczenia firmy dzia│aj▒cej na rynku lokalnym, czy krajowym. Analizuj▒c otoczenie miΩdzynarodowe, rozpatrujemy je w nastΩpuj▒cych wymiarach:
   • Otoczenie ekonomiczne
   • Otoczenie socjokulturowe
   • Otoczenie polityczne
   • Otoczenie prawne
   • Otoczenie technologiczne.

Otoczenie ekonomiczne

Rozpoczynaj▒c analizΩ otoczenia ekonomicznego, uwagΩ nale┐y skierowaµ na spo│ecze±stwo oraz charakteryzuj▒ce je wska╝niki demograficzne. Rozpatrujemy tu takie elementy jak:

• liczba ludno╢ci i wska╝nik przyrostu naturalnego.
• struktura spo│eczna, czyli udzia│ poszczeg≤lnych grup wiekowych w og≤lnej liczbie mieszka±c≤w.
rozmieszczenie ludno╢ci na danym rynku.

W ramach analizy otoczenia ekonomicznego, trzeba rozpatrzeµ tak┐e poziom dochodu spo│ecze±stwa w danym kraju i podzia│ tego dochodu na poszczeg≤lne grupy spo│eczne. W zale┐no╢ci od PNB na jednego mieszka±ca przedsiΩbiorstwo decyduje m.in. o rodzaju i cenie wprowadzanego produktu.

Ostatnim elementem, jaki nale┐y wzi▒µ pod uwagΩ przy analizie otoczenia ekonomicznego, jest konkurencja. Na ka┐dym rynku, na jakim chcemy siΩ znale╝µ, trzeba dok│adnie przeanalizowaµ sytuacjΩ konkurencyjn▒ z punktu widzenia jej poziomu. Chodzi tu g│≤wnie o do╢wiadczenie firm w prowadzeniu r≤┐nych metod walki z konkurentami na rodzimych rynkach. Stopie± konkurencji, jaki istnieje na pierwotnym rynku powoduje, ┐e firma nabiera do╢wiad-czenia w walce o przewagΩ konkurencyjn▒ i jest jej │atwiej zaistnieµ na nowym, miΩdzynarodowym rynku. Rozwa┐enie stanu konkurencji w poszczeg≤lnych krajach staje siΩ wiΩc elementem niezwykle istotnym przy analizie otoczenia.

Jako przyk│ad mo┐na podaµ tu JaponiΩ. W kraju tym panuje najwy┐sza na ╢wiecie konkurencja na rynku elektronicznym. Daje to wszystkim japo±skim firmom elektronicznym znaczn▒ przewagΩ na rynku globalnym.

Otoczenie socjokulturowe

PrzedsiΩbiorstwa dzia│aj▒ce na arenie miΩdzynarodowej s▒ zmuszone uwzglΩdniaµ w swych decyzjach strategicznych r≤wnie┐ czynniki socjologiczne i kulturowe. A w╢r≤d nich w szczeg≤lno╢ci:

• jΩzyk,
• religiΩ,
• warto╢ci i postawy moralne,
• zwyczaje i obyczaje,
• estetykΩ,
• edukacjΩ,
• cechy interpersonalne spo│ecze±stwa,
• stosunek obywateli danego kraju do zagranicy,
• stosunek ludzi do przedsiΩbiorstw transnarodowych kojarzonych z kapita│em zagranicznym,
• syndrom NIH (Not Invented Here).

M≤wi▒c o jΩzyku nale┐y pamiΩtaµ, ┐e nie chodzi tu tylko o komunikacjΩ werbaln▒, ale tak┐e niewerbaln▒. W aspekcie komunikacji werbalnej, nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ na przet│umaczenie hase│ reklamowych, promocyjnych itp. Negatywnym przyk│adem pominiΩcia tego problemu przy wchodzeniu na rynek polski, jest firma OSRAM. W niekt≤rych krajach obowi▒zuj▒ tak┐e ustawy o ochronie jΩzyka ojczystego, np. w Polsce, wtedy nie wolno u┐ywaµ s│≤w obcych, je╢li mo┐liwie jest ich przet│umaczenie. Natomiast w ramach komunikacji niewerbalnej, nale┐y pamiΩtaµ o r≤┐nicach kulturowych w kontaktach miΩdzyludzkich.

Religia panuj▒ca w danym kraju dostarcza miΩdzykulturowych podobie±stw daj▒cych szczeg≤lne mo┐liwo╢ci marketingowe. Chodzi tu g│≤wnie o podzia│ ╢wiata wg obowi▒zuj▒cej religii. Np. w Europie, gdzie generalnie panuje religia chrze╢cija±ska, mo┐na zastosowaµ strategie globalne oraz ujednoliciµ inne rodzaje strategii marketingowych. Jednocze╢nie w poszczeg≤lnych regionach ╢wiata istnieje wiele r≤┐nic religijnych. Wp│yw lej sytuacji na stosowane programy marketingowe, widaµ wyra╝nie na przyk│adzie ╢wi▒t.

Ponadto religia mo┐e ograniczaµ rolΩ kobiety, a przez to np. jej udzia│ w sprawowaniu w│adzy.

Warto╢ci i postawy moralne to elementy podstawowe kultury ka┐dego narodu. To one mog▒ spowodowaµ niechΩµ do prowadzenia interes≤w jednych kultur z innymi. Np. wiΩkszo╢µ tradycyjnych Japo±czyk≤w nie wyobra┐a sobie wsp≤│pracy z obcokrajowcami.

Odwrotnie, pozytywne nastawienie danej kultury do innej mo┐e dostarczyµ nowych metod dzia│a± marketingowych .

Obyczaje i zwyczaje danego kraju s▒ szczeg≤lnie istotne na etapie negocjacji. Mog▒ one byµ przyczyn▒ wielu nieporozumie±. Zwyczaje i tradycja danego kraju decyduj▒ tak┐e o sposobie u┐ywania produktu. Jako przyk│ad wystarczy podaµ odrzucenie herbaty rozpuszczalnej w Wielkiej Brytanii, a to ze wzglΩdu na odwieczn▒ tradycjΩ parzenia herbaty. Ponadto etyka ╢wiadczy o sposobie i normach zachowa±. Np. przekupstwo jest nielegalne w zachodnim ╢wiecie, ale jest bardzo popularne w wielu arabskich i afryka±skich krajach. W r≤┐nych krajach inne s▒ r≤wnie┐ tradycje i zwyczaje w odniesieniu do czasu pracy i rozk│adu dnia. Godzin▒ lunchu w Hiszpanii jest 15.00, w RFN 12.00, w Wielkiej Brytanii 13.00. To mo┐e stworzyµ trudno╢ci w kontaktach miΩdzynarodowych.

Estetyka danego kraju to te wszystkie elementy, kt≤re wp│ywaj▒ na preferencje nabywc≤w, a nie s▒ w ┐aden spos≤b uzasadnione. Nale┐▒ do nich: kolor, nazwa marki, kszta│t, muzyka itp. Np. kolor bia│y oznacza ┐a│obΩ w Indiach, a w Europie ma znaczenie pozytywne.

Zestawienie i por≤wnanie r≤┐nic kulturowych, preferencji estetycznych i przywi▒zanie do symboli prezentuje tabela.

Edukacja, czyli stopie± wykszta│cenia spo│ecze±stwa, to kolejny czynnik decyduj▒cy o wyborze strategii przedsiΩbiorstwa. Rozwa┐yµ tu nale┐y: stopie± analfabetyzmu, dostΩp do wy┐szej edukacji, czy naciski na szczeg≤lne umiejΩtno╢ci.

Cechy interpersonalne danego spo│ecze±stwa to przede wszystkim spos≤b w jaki ludzie zachowuj▒ siΩ w grupie. To decyduje tak┐e o tym, na ile chΩtnie ludzie zawieraj▒ ma│┐e±stwa, uczestnicz▒ w pracach w zespo│ach, przystΩpuj▒ do zwi▒zk≤w zawodowych itp. Cechy interpersonalne spo│ecze±stwa to tak┐e to, jaka jest rola kobiety w spo│ecze±stwie, czy spos≤b spΩdzania wolnego czasu. Dominacja mΩ┐czyzn jest charakterystyczna dla Japonii, zupe│nie inaczej jest w RFN i Wenezueli. To w│a╢nie te cechy interpersonalne decyduj▒ o nastawieniu do koncentracji w│adzy w przedsiΩbiorstwie. W krajach o wysokim stopniu akceptacji koncentracji w│adzy wystΩpuje tendencja do autokratycznego sposobu zarz▒dzania, do centralizacji decyzji.

Nastawienie ludzi do produkt≤w zagranicznych w por≤wnaniu z towarami wytwarzanymi przez lokalnych producent≤w jest efektem przekonania o wy┐szo╢ci lub ni┐szo╢ci wyrob≤w zagranicznych. W Polsce produkt zagraniczny mia│ przez wiele lat z za│o┐enia pozycjΩ uprzywilejowan▒, a wynika│o to z rzeczywistych jako╢ciowych r≤┐nic produkt≤w zagranicznych i krajowych.

Kraj Region	JΩzyk gest≤w	Pozdrowienia i kontakty miΩdzyludzkie	Kolory	Liczby	Symbole
Japonia	Palec wskazuj▒cy skierowany do nosa oznacza "Ja"	Uk│ony s▒ tradycyjn▒ form▒ pozdrowienia	Pozytywne s▒ kolory w st│umionych odcieniach. Kombinacje czerni, ciemnej szaro╢ci i bieli maj▒ negatywne znaczenie	Pozytywne numery: 1, 3, 5, 8. Negatywne to: 4, 9.	Sosna, babmbus i ╢liwa s▒ pozytywnymi synmbolami
Indie	Ca│owanie jest niew│a╢ciwe i niepokazywane w telewizji, filmach i miejscach publicznych	Splecione rΩce i uk│on s▒ form▒ pozdrowienia. Podanie rΩki kobiecie uwa┐a siΩ za niestosowne.	Pozytywnymi s▒ kolory agresywne, tj. zielony, czerwony, ┐≤│ty i pomara±czowy. Negatywnymi za╢ czarny i bia│y.	Aby zwr≤ciµ uwagΩ konsument≤w numery s▒ czΩsto u┐ywane jako marki.	ZwierzΩta takie jak papuga, s│o±, tygrys czy gepard s▒ czΩsto u┐ywane jako marki.
Europa	W odliczaniu kciuk zwykle oznacza "1", a palec wskazuj▒cy "2".	Dopuszcza siΩ przes│anie kwiat≤w w podziΩkowaniu za obiad lub przyjΩcie, ale nigdy r≤┐e lub chryzantemy.	Generalnie, bia│y i niebieski odbierane s▒ pozytywnie, a czarny ma znaczenie negatywne.	Numery 3 i 7 s▒ przewa┐nie pozytywne. Numerem pechowym jest zwykle 13.	OkrΩgi s▒ symbolami doskona│o╢ci.
Ameryka úaci±ska	Generalnie ruchy ramionami oznaczaj▒ podkre╢lenie czego╢.	Tradycyjnym przywitaniem jest serdeczne objΩcie i przyjazne poklepanie po plecach.	Popularne s▒ jaskrawe kolory, tj. ┐≤│ty, czerwony, niebieski i zielony.	Generalnie 7 jest pozytywn▒cyfr▒. Numery negatywne to 13, 14.	Symbole religijne musz▒ byµ respektowane. Unika siΩ symboli narodowych.
Bliski Wsch≤d	Podniesienie brwi oznacza "tak".	Dopiero trzykrotne "nie" jest akceptowane	Pozytywne kolory to br▒z, granat i czrwie±. R≤┐, fiolet i ┐≤│µ nie s▒ lubiane.	Pozytywne numery to 3, 5, 7, 9. Negatywne to: 13, 15.	Symbole sze╢cioramiennej gwiazdy, podniesionego kciuka, cytaty Koranu s▒ unikane.

W wielu krajach sytuacja przedstawia siΩ jednak zupe│nie odwrotnie. Wyroby lokalne s▒ preferowane i uwa┐ane za lepsze od zagranicznych. Takie nastawienie jest podtrzymywane przez r≤┐nego rodzaju akcje pa±stwowe, stymuluj▒ce popyt na towary krajowe. Chodzi tu o akcje typu: Buy British, Buy Arnerican, czy "Teraz Polska". Wynika to z cech nacjonalistycznych r≤┐nych spo│ecze±stw, znajduj▒cych r≤wnie┐ sw≤j wyraz na rynku.

SprawΩ tΩ nale┐y rozpatrywaµ nie tylko og≤lnie, w p│aszczy╝nie kraj-zagranica, ale przede wszystkim w odniesieniu do poszczeg≤lnych kraj≤w. Na rynku znajduj▒ bowiem swoje odbicia r≤┐ne historyczne i wsp≤│czesne powi▒zania miΩdzy krajami, wp│ywaj▒ce na kszta│towanie siΩ pewnych stereotyp≤w.

Przedstawiany tu czynnik ma charakter subiektywny, ale nie mo┐na go lekcewa┐yµ i uzasadnione jest jego uwzglΩdnienie w decyzjach strategicznych przedsiΩbiorstwa.

Na potwierdzenie mo┐na przytoczyµ badania przeprowadzone w RFN. Wykaza│y one, ┐e wyobra┐enia nabywc≤w o towarach z ich kraju s▒ du┐o bardziej korzystne ni┐ o towarach importowanych. Obliczony tzw. wska╝nik preferencji dla wyrob≤w krajowych wyni≤s│ - 52, brytyjski otrzyma│ ocenΩ - 30, holenderski - 24, francuski - l 6, belgijski - 8, a w│oski - tylko 2 (por. wykres). (¼r≤d│o: A. Sznajder: "Strategie marketingowe na rynku miΩdzy-narodowym"). Wynika z tego, ┐e r≤┐nice w preferencji s▒ do╢µ du┐e.

Zjawisko to mo┐na po│▒czyµ z nastΩpnym czynnikiem, czyli stosunkiem ludzi do przedsiΩbiorstw transnarodowych kojarzonych z kapita│em zagranicznym. PrzedsiΩbiorstwa posiadaj▒ce filie w r≤┐nych krajach maj▒ czΩsto problem, czy tworzyµ w╢r≤d nabywc≤w obraz Firmy i jej produkt≤w jako przedsiΩbiorstwa i towar≤w miejscowych czy zagranicznych. Przyk│adem takiej sytuacji jest postΩpowanie ameryka±skiej korporacji Marton Oil. We W│oszech podkre╢la│a ona swe ameryka±skie pochodzenie, gdy┐ w tym kraju wyobra┐enie o ameryka±skim przemy╢le naftowym i know how firm z USA jest pozytywne. W RFN za╢ nie wspomniano o kraju, z jakiego pochodzi│a firma, aby nie wzbudziµ obaw i poczucia zagro┐enia w╢r≤d przedstawicieli krajowego przemys│u energetycznego (¼r≤d│o: A. Sznajder: "Strategie marketin-gowe na rynku miΩdzynarodowym").

Syndrom NIH (Not Invented Here) oznacza negatywny stosunek do produkt≤w i rozwi▒za± technologicznych pochodz▒cych z innych kraj≤w. W takich sytuacjach preferuje siΩ towary i osi▒gniΩcia my╢li technologicznej powsta│e we w│asnym kraju.

Otoczenie polityczne

Analiza otoczenia politycznego to kolejny istotny element analizy otoczenia przedsiΩbiorstwa przy wej╢ciu na rynek miΩdzynarodowy. Polityka pa±stwa jest ╢ci╢le zwi▒zana z podej╢ciem rz▒du do biznesu. Je╢li sytuacja polityczna jest niesta│a i nieuporz▒dkowana lub negatywnie nastawiona do zagranicznego kapita│u, w≤wczas nawet atrakcyjno╢µ rynku danego pa±stwa nie wystarcza do zajΩcia go.

Nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ, ┐e ┐adne otoczenie polityczne nie jest stale w d│ugim horyzoncie czasowym. Dlatego nale┐y wcze╢niej rozwa┐yµ' prawdopodobie±stwo tych zmian i ich kierunek. Zwr≤ciµ uwagΩ trzeba tak┐e na ewentualn▒ mo┐liwo╢µ wycofania siΩ z rynku.

Pa±stwo mo┐e w r≤┐ny spos≤b ograniczaµ dzia│alno╢µ przedsiΩbiorstwa: od oficjalnego zagarniΩcia w│asno╢ci firmy i przeznaczenia jej na cele publiczne, poprzez narzucanie kurs≤w walut, ograniczanie importu, politykΩ podatkow▒ i kontrolowanie cen, a┐ do kontrolowania rynku.

Ze wzglΩdu na wszystkie te mo┐liwo╢ci konieczne jest oszacowanie ryzyka politycznego. Jest to sta│e monitorowanie obecnych i potencjalnych rynk≤w tak, a┐eby jak najmniej byµ zaskoczonym zmian▒ politycznych warunk≤w. DziΩki temu przedsiΩbiorstwo mo┐e zidentyfikowaµ zagro┐enia polityczne na obecnych rynkach, ale te┐ wskazaµ te, na kt≤rych ryzyko jest obecnie wysokie, ale wkr≤tce stan▒ siΩ one niezwykle atrakcyjne.

W przypadku zmiany polityki i restrykcji pa±stwa wobec przedsiΩbiorstwa, mo┐e siΩ ono albo wycofaµ z rynku, albo dostosowaµ siΩ do nowych warunk≤w.

Otoczenie prawne

Przez otoczenie prawne przedsiΩbiorstw dzia│aj▒cych w skali miΩdzynarodowej rozumie siΩ warunki funkcjonowania tworzone przez zr≤┐nicowane przepisy prawne. W╢r≤d tych norm prawnych mo┐na wyr≤┐niµ takie, kt≤re s▒ tworzone przez w│adze poszczeg≤lnych kraj≤w i tam obowi▒zuj▒ce oraz uzgodnienia i ustalenia miΩdzynarodowe, kt≤rych dzia│anie rozci▒ga siΩ na wiele kraj≤w.

Z punktu widzenia przedsiΩbiorstwa istotne s▒ uregulowania prawne dotycz▒ce: produktu (opakowanie, serwis i gwarancja, prawo patentowe, prawo akcyzowe), reklamy (informacje musz▒ byµ prawdziwe, zakaz reklamy niekt≤rych produkt≤w w mediach, ograniczenia w wystΩpowaniu dzieci w reklamach), ceny (ograniczanie cen, za-sady metkowania), konkurencji (akty prawne reguluj▒ce metody walki konkurencyjnej).

Otoczenie technologiczne

Analizuj▒c otoczenie technologiczne przedsiΩbiorstwa nale┐y zwr≤ciµ uwagΩ na zjawisko skracania siΩ czasu miΩdzy pojawieniem siΩ nowych technologii a ich komercjalizacj▒. Przyspieszenie wprowadzania innowacji powoduje zdecydowane skracanie cyklu ┐ycia produktu na rynku.

Cech▒ charakterystyczn▒ wsp≤│czesnych metod konkurowania przedsiΩbiorstw na rynkach miΩdzynarodowych jest wzrost znaczenia konkurencji pozacenowej. Teraz konkurencja objΩ│a g│≤wnie obszar nowych konstrukcji i proces≤w wytwarzania. Osi▒gniecie widocznego postΩpu w tej dziedzinie wymaga wysokich nak│ad≤w na prace badawczo-rozwojowe. Jednak te wysokie nak│ady na B+R i wprowadzenie nowych technologii w powi▒zaniu z konieczno╢ci▒ ponoszenia wysokich koszt≤w marketingu, powoduj▒ obecnie zwiΩkszenie siΩ tzw. masy krytycznej, czyli poziomu nak│ad≤w, kt≤ry zapewnia przedsiΩbiorstwu ci▒g│o╢µ korzy╢ci czerpanych z otoczenia.

Zasoby finansowe przedsiΩbiorstwa powinny byµ wiΩksze od tak rozumianej masy krytycznej, aby przedsiΩbiorstwo mog│o siΩ rozwijaµ. Wzrost poziomu masy krytycznej mo┐e byµ traktowany jako element otoczenia wp│ywaj▒cy na strategiΩ przedsiΩbiorstw dzia│ania na rynku.

We wsp≤│czesnej gospodarce masa krytyczna ro╢nie. PrzedsiΩbiorstwa, kt≤re nie s▒ w stanie zgromadziµ odpo wiednich zapas≤w finansowych, nie maj▒ szans odniesienia sukcesu na rynku miΩdzynarodowym. Przyk│adem takiego w│a╢nie niepowodzenia mog▒ byµ tak du┐e firmy, jak General Electric, czy Philips, kt≤re wesz│y na rynek komputerowy, ale po pewnym czasie musia│y siΩ z niego wycofaµ. Ten odwr≤t wynika│ g│≤wnie z u╢wiadomienia sobie' faktu, ┐e masa krytyczna by│a wiΩksza od zasob≤w finansowych firm. W takiej sytuacji ma│e by│y szansΩ konkurowania z wiod▒cymi producentami g│≤wnie z IBM (¼r≤d│o: A. Sznajder: "Strategie marketingowe na rynku miΩdzynarodowym").

Nale┐y jednak zwr≤ciµ uwagΩ, ┐e obecnie istniej▒ tak┐e czynniki o dzia│aniu neutralizuj▒cym wzrost masy krytycznej. Wi▒┐e siΩ to przede wszystkim z wprowadzeniem nowych metod zarz▒dzania i elastycznych system≤w produkcyjnych. Mo┐liwa bowiem staje siΩ zmiana profilu produkcyjnego bez potrzeby zmiany ca│ego parku maszynowego.

MiΩdzynarodowe otoczenie przedsiΩbiorstw jest niezwykle dynamiczne i wymaga nie tylko analizy przy wej╢ciu na rynek zagraniczny, ale tak┐e sta│ego monitorowania jego zmian. Szczeg≤ln▒ uwagΩ nale┐y po╢wiΩciµ otoczeniu socjokulturowemu i g│Ωbokim r≤┐nicom w mentalno╢ci, obyczajowo╢ci i religii poszczeg≤lnych kultur. Czasem pozornie b│ahe znaczenie koloru opakowania mo┐e staµ siΩ przyczyn▒ pora┐ki lub sukcesu firmy.

Wies│aw M. Grudzewski jest profesorem w Politechnice Warszawskiej oraz w Instytucie Organizacji i Zarz▒dzania w Przemy╢le "ORGMASZ, a Micha│ Laskowski i Marta Tyje±ska s▒ z Politechniki Warszawskiej.

¼r≤d│o: Ekonomika i Organizacja PrzedsiΩbiorstwa Nr 2/1999, Wyd. IOZP ORGMASZ

+ ORGMASZ - www.orgmasz.waw.pl