"Tao fizyki" Fritjofa Capry ma tysi▒cletnie rodowody (religie i systemy filozoficzne Wschodu) oraz omal stuletnie dzieje fizyki minionego ju┐ wieku. Pochodzi ta ksi▒┐ka sprzed zgo│a trzydziestu laty, z pocz▒tk≤w rewolty m│odzie┐owej ko±ca lat 70., a sta│a siΩ czo│owym dzie│em ruchu New Age nadaj▒c impuls kszta│tuj▒cemu siΩ w≤wczas eklektycznemu systemowi pojΩciowemu spajaj▒cemu w jedno╢µ mistycyzm Wschodu i racjonalizm Zachodu, by p≤╝niej obj▒µ i okultyzm, hermetyzm, parapsychologiΩ, ... - i scaliµ je w tzw. ╢wiadomo╢µ ekologiczn▒ czy nowy paradygmat. Opr≤cz obecnej do dzi╢ literatury "nowej ╢wiadomo╢ci" idee New Age rozpowszechnili i ≤wcze╢ni uczeni w ramach nowej, holistycznej nauki, okre╢lanej jako "paradygmat wyobra╝ni" albo "neognoza z Princeton".

Jako ┐e nowe tysi▒clecie jest ju┐ bodaj┐e spodziewan▒ przez New Age now▒ er▒ rozwoju duchowego ludzko╢ci, a ruch "Ery Wodnika" trwa i rozwija siΩ (aczkolwiek ju┐ nie tak burzliwie) do dzi╢, tote┐ oto Rebis w Bibliotece Nowej My╢li, czyli w "serii z Wodnikiem", rozpocz▒│ bodaj┐e Now▒ ErΩ wydaniem "The Tao of Physics". Jest to wznowienie poprawionego przek│adu Paw│a Macury, uzupe│nione jedynie o niepublikowane wcze╢niej samokrytyczne odautorskie pos│owie, ale - z wielk▒ szkod▒ - bez jakiegokolwiek postronnego, rzetelnego komentarza, jakimi opatrzone zosta│y przez wydawc≤w poprzednie dzie│a F. Capry.

O ile wiadomo, publikowanie my╢li F. Capry w Polsce dzia│o siΩ jak zwykle na opak. Najpierw wydane zosta│o drugie dzie│o wizjonera Nowej Ery, u╢wiadamiaj▒ce metafizyczne konsekwencje nowej fizyki, a nastΩpnie obdarzono czytelnik≤w dzie│em pierwszym, kt≤re od ukazania siΩ drugiej ksi▒┐ki zd▒┐y│o urosn▒µ ju┐ do rangi mitu, bowiem by│o znane jedynie z cytat≤w i fragment≤w. Obie pozycje opatrzone zosta│y wnikliwymi, zarysowuj▒cymi t│o ≤wczesnych lat, cechy nowego ruchu i nowej nauki, przedmowami.

Podtytu│ "W poszukiwaniu podobie±stw miΩdzy fizyk▒ wsp≤│czesn▒ a mistycyzmem Wschodu" oddaje "prawie" wiernie zawarto╢µ mistyczn▒ i fizyczn▒ ksi▒┐ki. Jak wspomina w przedmowie autor, z zawodu fizyk teoretyczny i eksperymentalny, stosuj▒cy w badaniach metody naukowe, a jednocze╢nie jako osoba interesuj▒ca siΩ filozofio-religiami wschodnimi, objawienia analogii miΩdzy fizyk▒ a mistyk▒ dozna│ podczas kontemplacji pejza┐u morskiego, a przeto podobie±stwa objawi│y mu siΩ drog▒ nieracjonaln▒, mistyczn▒, drog▒ poznania przez bezpo╢rednie, intuicyjne do╢wiadczenie, a nie jak fizykowi przysta│o wy│▒cznie przez do╢wiadczenie rozumowe i do╢wiadczalne.

Pomimo pewnej patyny lat "Tao fizyki" to warta czytelniczego trudu, aczkolwiek zastyg│a w no╢no╢ci tematyki lektura, kt≤ra daje wyobra┐enie o pocz▒tkach ╢wiadomo╢ci ekologicznej i paradygmatu wyobra╝ni. Tao to droga, wci▒┐ ┐ywy i aktualny wgl▒d w pojΩcia hinduizmu, buddyzmu, konfucjonizmu, taoizmu i zen, a zarazem podr≤┐ w g│▒b fizyki prze│omu lat 70.-80. To pobudzaj▒ce wyobra╝niΩ wΩdr≤wki po pomostach przerzucanych z mistyki na fizykΩ. I ta synteza mistyki i fizyki dzia│a silniej na wyobra╝niΩ cz│owieka ani┐eli religia chrze╢cija±ska, opozycyjna czy obojΩtna wobec fizyki. Mo┐e za spraw▒ sk│onno╢ci do egzotyki, ku kt≤rej mocniej sk│ania siΩ nasz umys│, niby racjonalny, jak┐e │asy cudowno╢ci, a ju┐ na pewno mocno ska┐ony my╢leniem magicznym, bliskim my╢leniu gnostycznemu, co u│atwia przyswajanie "nowej nauki" i filozofii wschodnich. Z│▒czenie my╢lenia Wschodniego i Zachodniego to scalenie "mistycznym spoid│em wielkim" w Jedno╢µ dw≤ch ogl▒d≤w ╢wiata w ogl▒d holistyczny, ca│o╢ciowy, syntetyczny, analogicznie jak spoid│o wielkie ludzkiego m≤zgu │▒czy zdolno╢ci p≤│kuli lewej, racjonalnej, z umiejΩtno╢ciami p≤│kuli prawej, intuicyjnej, w jeden m≤zg, jeden umys│.

Poczynaj▒c od r≤┐nic miΩdzy postrzeganiem ╢wiata a ╢wiata poznawaniem, od jΩzykowych barier opisu pojΩµ fizyki, przedstawia F. Capra zarys drogi ewolucji fizyki od czysto mechanicystycznej (klasycznej) ku stanowi znanemu mu ≤wcze╢nie: podstaw teorii kwant≤w, falowo-cz▒stkowemu dualizmowi, r≤wnowa┐no╢ci masy energii, czasoprzestrzeni, po odkrywan▒ w≤wczas w fizyce lawinΩ cz▒stek "elementarnych". To ╢wiat dostΩpny naukowej i racjonalnej my╢li zachodniej, kt≤ra tworzy│a ╢wiata tego modele - pojΩcia i teorie naukowe - a kt≤re usi│uje opisaµ i testowaµ eksperymentalnie.

Kolejny rys to ci▒g g│≤wnych pojΩµ w filozofiach/religiach wschodnich, opisuj▒cych ╢wiat jako proces, jako nieustanne trwanie w r≤wnowadze, stawanie siΩ w zmaganiach si│ niedostΩpnych postrzeganiu, a jedynie zmys│owemu do╢wiadczaniu oraz intuicyjnemu, umys│owemu poznaniu czyst▒ ja╝ni▒, ╢wiadomo╢ci▒, drog▒ kontemplacji. Od traktat≤w mitologiczno-rytualnych z esencj▒ wszechrzeczy Brahmanem, karm▒, maj▒ i ╢cie┐k▒ dochodzenia do mokszy w hinduizmie. Poprzez psychologiczn▒ samsarΩ i ╢cie┐kΩ kontemplacji Pustki prowadz▒c▒ do nirwany, o╢wiecenia duszy, w buddyzmie. Przez my╢li Konfucjusza i jego dzie│o "Tao Te King" do pojΩcia samego Tao jako nieustannego ruchu i przemiany jin w jang, po "I Cing" z trigramami, w my╢li chi±skiej. Przez pozornie alogiczne koany, drog▒ "do" ku o╢wieceniu, ku satori, w maj▒cej rodow≤d buddyjski zenizmie.

W ko±cu rozci▒gane s▒ pomosty pomiΩdzy my╢lami wschodnimi z fizyk▒, pe│ne cytat≤w z traktat≤w Wschodu i mistyk≤w, zderzane z cytatami fizyk≤w definiuj▒cych b▒d╝ opisuj▒cych zjawiska fizyczne, zaskakuj▒co podobnych tu i tam, dziwnie wsp≤│brzmi▒cych, jakby pojΩcia Wschodu czeka│y na u┐ycie w odkryciach fizycznych dokonywanych na Zachodzie. Czasoprzestrze± i Pustka, forma i pustka w polach kwantowych, jin i jang a komplementarno╢µ opisu falowego i cz▒stkowego, Wszech╢wiat i Tao, koany zen a lawina hadron≤w, trigramy KsiΩgi Przemian a macierze rozpraszania i samouzgodnienie w zderzeniach cz▒stek. Wiele zastanawiaj▒cych analogii, wiele sugestii do przemy╢lenia. Do dzi╢ na przyk│ad funkcjonuje znana z hinduizmu "o╢mioraka ╢cie┐ka" klasyfikacji hadron≤w... Paralele mo┐na samemu mno┐yµ a mno┐yµ, samemu poszukiwaµ kolejnych podobie±stw.

Podobne analogie s▒ i mog▒ byµ nadal odnajdywane w mistyce i fizyce. Dla znaj▒cego tematy religii i nauki czytelnika zastanawiaj▒ce s▒ na przyk│ad podobie±stwa pomiΩdzy kosmogoniami religijnymi a naukow▒ kosmologi▒ wsp≤│czesn▒, ┐e a┐ dziw bierze i┐ odmiennymi drogami religie i nauka dosz│y do podobnych wyobra┐e± i opisu Wszech╢wiata. A jedyne zastrze┐enie "prawie", jakie siΩ przewinΩ│o w rozwa┐aniach nad "Tao fizyki" i jakie mieµ mo┐na do tej pozycji, dotyczy do╢µ jednak istotnej b│ahostki... Jako ┐e w nauce "panta rhei", i to nader szybko, czytaj▒c tΩ ksi▒┐kΩ dzi╢ nale┐y mieµ jasn▒ ╢wiadomo╢µ, i┐ analogie F. Capry - co sam przyznaje w najnowszym pos│owiu do drugiego polskiego wydania - powinny "mistycznie" przesun▒µ siΩ ku pojΩciom i opisom z innych dziedzin nauki wsp≤│czesnej, choµby ku teorii z│o┐ono╢ci, teorii chaosu z jej fraktalami, ku ╢wiadomo╢ci i sztucznej inteligencji, ku - koniec ko±c≤w - obecnym pogl▒dom na strukturΩ czasoprzestrzeni, ku nowym problemom i odkryciom w mechanice kwantowej wraz z jej zastosowaniami, ku pocz▒tkom Wszech╢wiata, a nie trwaµ w fizyce znanej lat temu trzydzie╢ci. Dzi╢ nie budzi takich emocji badanie struktur kolejnych pokole± hadron≤w, szuka siΩ ju┐ cz▒stek supersymerycznych czy bozonu Higgsa na przyk│ad. Nale┐y ubolewaµ, i┐ od czas≤w swego o╢wiecenia i napisania tej ksi▒┐ki F. Capra nie poszed│ w swych analogiach dalej.

Nowoerow▒ pozycjΩ Rebisu uzupe│niaj▒ przypisy do poszczeg≤lnych rozdzia│≤w, bibliografia, z kt≤rej wiele pozycji ukaza│o siΩ ju┐ w przek│adach polskich, i indeks, kt≤ry - jak to z rejestrem bywa - u│atwia selektywne wyszukanie wybranych termin≤w mistycznych i naukowych, hase│ oraz nazwisk. Brak niestety bibliografii publikacji polskich o zbli┐onej lub pochodnej "Tao fizyki" tematyce.

Grog. I.2001