Bez znieczulenia

fot: Renata Pajchel

Kt≤rego╢ dnia w naszym domu na »oliborzu zjawi│ siΩ Daniel Olbrychski i zwierzy│ siΩ ze swoich k│opot≤w osobistych. Przy tej okazji powt≤rzy│ kilkakrotnie zwrot: "bez znieczulenia", co mia│o oznaczaµ, ┐e to, co go spotka│o, spad│o na niego nagle i nieoczekiwanie. Spodoba│ mi siΩ ten zwrot i od razu pomy╢la│em, ┐e dobrze podk│ada siΩ pod r≤┐ne nasze wsp≤│czesne wydarzenia.

Nie pamiΩtam, co opowiedzia│em Agnieszce Holland, ale ten temat nie by│ jej obcy. Scenariusz, kt≤ry powsta│ w nied│ugim czasie, zachΩci│ mnie do pracy nad tym filmem. W │agodnych czasach p≤╝nego Gierka zdarza│y siΩ czΩsto takie obrzydliwo╢ci. Cz│owiek nagle, z dnia na dzie±, traci│ punkt oparcia. Wszystkie drzwi zamyka│y siΩ przed nim. Telefony milk│y. Zostawa│ sam na │asce najbli┐szych, je╢li ci mieli zamiar wzi▒µ na siebie zbiorow▒ odpowiedzialno╢µ. CzΩsto nastΩpowa│ r≤wnie┐ rozpad ma│┐e±stwa, a w≤wczas samotno╢µ okazywa│a siΩ ostateczna.

Ca│e to wydarzenie nie mia│o oczywi╢cie niczego wsp≤lnego z prze┐yciami mojego ulubionego aktora. Z tego, co opowiedzia│ Daniel, pozosta│ tylko tytu│, Bez znieczulenia. ResztΩ rozwinΩ│a scenarzystka i aktorzy, kt≤rym ten improwizowany w wielu miejscach film zawdziΩcza bardzo wiele. My╢lΩ, ┐e Zbigniew Zapasiewicz wprost urodzi│ siΩ po to, aby tak przejmuj▒co zagraµ wzgardzon▒ szlachetno╢µ, a Ewa Da│kowska swoj▒ bezwzglΩdno╢µ wolnej kobiety. PiΩknie te┐ pokaza│a siΩ Krystyna Janda w nowej dla niej roli.

Film ten jako jeden z pierwszych zapocz▒tkowa│ tendencjΩ, kt≤rej Janusz Kijowski nada│ nazwΩ "kina moralnego niepokoju".

Andrzej Wajda

Recenzje

Andrzej Wajda wykona│ krok decyduj▒cy! Po zachwycaj▒cym Cz│owieku z marmuru, gdzie pokaza│ stalinizm w akcji na terenie Polski lat piΩµdziesi▒tych, polska premiera Bez znieczulenia stanowi wydarzenie: jest to pierwsza odwa┐nie krytyczna wizja dzisiejszej rzeczywisto╢ci polskiej. (...) Po otrzymaniu Grand Prix festiwalu w Gda±sku film zosta│ zaatakowany przez prasΩ partyjn▒. I z entuzjazmem okrzykniΩty za najlepszy przez publiczno╢µ. Po projekcji zorganizowanej dla korespondent≤w zagranicznych dziennikarz radziecki zarzuca│ Wajdzie "brak prawdy psychologicznej" bohater≤w. Wajda przerwa│ mu z niezwyk│▒ u niego brutalno╢ci▒: "ProszΩ pana, nie o psychologiΩ tutaj chodzi, ale o politykΩ!". Krytycy partyjni jednomy╢lnie zobaczyli w filmie "bajkΩ'". Naturalnie bez zwi▒zku z prawdziwym ┐yciem.

(Krzysztof Wolicki)
"Le Point", Pary┐, 5 III 1979

Wajda tworzy wybitne dzie│a we wsp≤│pracy ze ╢wietnymi scenarzystami - Wyspia±skim, Reymontem, Iwaszkiewiczem. Kiedy decyduje siΩ na teksty utylitarne, o mniejszej lub nik│ej warto╢ci, linia wielko╢ci i artyzmu za│amuje siΩ i niknie w zau│kach. (...) Warto i nale┐y powiedzieµ serio, co mnie w tej dziwnie banalnej miejscami, a miejscami wysilonej na dziejow▒ metaforΩ noweli razi i sk│ania do sprzeciwu. Tym czym╢ jest ┐yciowe k│amstwo za│o┐enia - ┐e ╢wiat ten nie jest stworzony dla ludzi utalentowanych i odnosz▒cych sukcesy. (...) W mitologii ╢wiata artystycznego zawsze siΩ szczeg≤lnie demonizuje filistra, jakoby w masie swej zainteresowanego deptaniem wszystkiego, co wyrasta ponad przeciΩtno╢µ. Dziwne tylko, ┐e mitem tym, stworzonym przez generacjΩ artyst≤w zapoznanych i we w│asnym mniemaniu skrzywdzonych, pos│u┐y│ siΩ akurat Wajda - artysta, kt≤ry odni≤s│ wielki sukces.

Micha│ Misiorny
"Trybuna Ludu", Warszawa,1 XII 1978

Wiele m≤wiono o dwuznaczno╢ci Bez znieczulenia. Ale o jak▒ dwuznaczno╢µ chodzi? Istotnie postacie mog▒ wydawaµ siΩ dwuznaczne, skoro siΩ przed nami nie t│umacz▒, skoro ich czyny wydaj▒ siΩ nieusprawiedliwione, skoro czΩ╢ciowo wymykaj▒ siΩ regu│om logiki i psychologii. Ale ich losy przecinaj▒ siΩ w opowiadaniu ca│kowicie klarownym, zar≤wno tematycznie, jak i stylistycznie. Bez znieczulenia jest kontynuacj▒ Cz│owieka z marmuru, gdy┐ znowu m≤wi siΩ o stalinizmie. (...) Czy Wajda, wypowiadaj▒c siΩ dzi╢ o wsp≤│czesnej Polsce, m≤g│ p≤j╢µ dalej? Zdania w gu╢cie: "Mo┐na dowie╢µ wszystkiego, je╢li trzeba", albo "Wina jest pojΩciem elastycznym, wszystko zale┐y od na╢wietlenia" maj▒ alibi funkcji narracyjnych i udaj▒, ┐e nie s▒ uog≤lniaj▒ce. (...) Bez znieczulenia jest podw≤jnie cennym ╢wiadectwem: o poststalinowskiej Polsce dzisiejszej i o samym Wajdzie.

Jacques Chevallier
"Image et Son", Pary┐, XI 1979