Mallemeulens van die wind

ù die storms en drange van tropiese siklone en tornado's

òáá Orkaan, noem hulle hom. Of sikloon of tifoon, selfs 'n willy-willy -- afhangende van waar in die wΩreld hierdie magtige maalkolk in die atmosfeer voorkom. Sulke tropiese siklone kan oor honderde kilometers uitdy, met geweldige reδnvlae en dreunende winde wat alles platvee in hul drif. Maar in die middel -- soos satellietfoto's so duidelik toon -- is die merkwaardig kalm 'oog'. Dit is 'n windlose, wolklose gebied van tussen 10 en 30 km...

òáá Nog 'n windstorm -- die tornado -- is 'n selfs groter verwoester, hoewel hy 'n veel kleiner reikwydte het. Hy is die geweldda¡digste van alle atmosferiese versteurings op aarde. Die verskil in lugdruk wat met hom saamgaan, kan tot huise laat oopbars...

òáá Kyk ook ander artikels oor die wΩreld se winde:

Kinders van die windááááááá

Tropiese siklone-- die spirale van chaos

Wilde weδ van die aarde se winde...

____________________________________________________________

HY begin met 'n draaikolkbe¡weging in 'n lae, donker wolk. Dan sak die tregterpunt af grond toe om 'n warrelwind te word.

Maar praat van driftig. Dis die natuur op sy waansinnigste. Want hierdie warrelwind is duisend maal groter as die gewone ou stoftrappertjies van die vlakte.

'n Eienaardige fluitgeluid wat ßl oorverdowender en skrikaanjaender word, kondig sy koms aan.

Tonne stof word in die windkolk opgeslurp sodat hy partymaal byna swart lyk. En op sy pad van verwoesting laat hy groot bome soos vuurhoutjies knak.

Tot die huise waaroor hy be¡weeg, bars letterlik uitmekaar. Die lugdruk buite verminder so skielik dat ruite, mure en dakke uitwaarts spring weens die normale druk binne.

Hierdie magtige natuurfrats kan selfs mense se klere van hul lyf stroop. Of waterpoele met paddas daarin droogsuig -- sodat dit daar¡na werklik paddas reδn.

Die gevreesde tornado!

Regdeur die geskiedenis het tornado's, orkane, tifone, tropiese siklone -- ons sal nog verduidelik wat diΘ name beteken -- onnoemlike skade aangerig.

Daar is die verstommende geval van 'n orkaan wat in 1502 'n vloot van dertig Spaanse skepe naby die kus van Ha∩ti in die Wes-Indiese eilande getref het. Die skepe was op pad huis toe met rykdomme wat hulle nie alte eerlik bekom het nie.

Twintig het op die plek gesink, saam met die bemannings en skatte. Nege het 'n bietjie langer geneem om te vergaan. Net een skip het uiteindelik in Spanje aangekom.

Met windstorms is dit egter nie altyd net die wind wat die grootste skade berokken nie. Op land kan die vloedskade wat daarmee ge¡paard kan gaan, eweneens gewel¡dig wees.

In 1737 het die reδn weens 'n tropiese sikloon die watervlak in die Ganges-Brahmaputra-delta met meer as 6 m laat styg, met die gevolg dat driehonderdduisend mense verdink het. In 1959 is sowat vyfduisend Japanners dood weens oorstromings wat deur 'n tifoon in Isebaai veroorsaak is.

Maar presies wat is al hierdie werwelstrome van die lug?

Siklone

òáá DIE aarde se atmosfeer is ge¡durig aan die woel omdat dit na 'n toestand van ewewig streef. Die planeet se wenteling om sy as en sy oneweredige verhitting deur die son veroorsaak dat lugmassas met verskillende digthede ont¡staan. Die lug in 'n lugmassa met groot digtheid -- hoδ lugdruk -- be¡weeg altyd na 'n gebied met 'n kleiner digtheid -- lae druk.

Op weerkaarte sien ons baiemaal selle van hoδ druk (antisiklone) en selle van lae druk (siklone). By 'n laagdrukstelsel waai die wind spiraalvormig rondom die laagdruksentrum -- van die buiterand af na die middelpunt toe. Suid van die ewenaar kolk die win¡de in die rigting waarin die horlosiewysers loop; in die Noordelike Halfrond in die teenoorgestelde koers.

In die tropiese breedtes gebeur dit dikwels dat die drukverskil tussen die kern en die lugmassas aan die buitekant s≤ groot is dat hierdie tropiese siklone of orkane vernietigende windsterktes bereik.

Buite-tropiese siklone, soos diΘ wat die winterreδn van Wes-Kaap- land veroorsaak, het 'n groter omvang en is nie so intens ontwikkel nie. Strydig met die algemene opvatting moet die woord sikloon dus nie noodwendig met 'n sterk wind vereenselwig word nie.

Maar mense wat aan die kuste van die Noord-Atlantiese, die Stille en die Indiese Oseaan woon, het alle rede om die koms van die herfs te vrees -- die tyd van die jaar wanneer tropiese siklone in die reδl ter see ontstaan en verwoesting kan saai as hulle oor die land beweeg

Gelukkig is tropiese siklone darem nie so volop nie -- sowat vyftig kom jaarliks oor die hele wΩreld voor.

Tropiese siklone se verskillende name

òáá TROPIESE siklone het verskil¡lendeá name op verskillende plekke, dog dis alles maar dieselfde ding:

█ááá Orkane (afgelei van die Karibiese god Hurakan, wat diΘ soort storms sou aanblaas) ontstaan by die Wes-lndiese eilande en in die oostelike Stille Oseaan.

█ááá Tifone (Chinees: tai-foeng) kom in die omgewing van die Chinese See en Oos-Asiδ voor.

█ááá Willy-willies is die naam in die omgewing van Australiδ.

█ááá En in die omgewing van Mauri¡tius en Indiδ word eenvoudig van siklone gepraat -- ook in Suid-Afrika.

Tropiese siklone kan oor 'n enorme gebied voorkom. Hoewel hulle in die vroeδ stadium 'n deur¡snee van minder as 100 km het, kan dit algaande tot 800 km vergroot. Die verwoestende winde waai teen snelhede van tot 200 km/h.

Maar hoe onwaarskynlik dit miskien ook al klink, heers daar 'n betreklike kalmte in die middel van s≤ 'n malende, magtige windstorm. Die draaikolkvorm van die tropiese sikloon is soos 'n tregter, en die baie hoδ rotasiesnelheid van die wind veroorsaak 'n middelpunt¡vliedende krag wat die massas lug en wolke uitwaarts druk. 'n Windlose, wolklose gebied van tussen 10 en 30 km ontstaan dus in die sentrum van die sikloon. Dit word die oog van die tropiese sikloon genoem.

Tropiese siklone is ook vernieti¡gend omdat hulle onnoemlike hoeveelhede water laat kondenseer. Dit reδn gevolglik geweldig. In 1984 het groot gebiede van Natal, Oos-Transvaal, Swaziland en Mosambiek kwaai deurgeloop onder die sikloon Domoina. Tienduisend mense is dakloos gelaat, byna tweehonderd is dood en die skade was sowat R125 miljoen.

En skaars was Domoina verby of 'n tweede tropiese sikloon, Imboa, maak sy opwagting om sout in die wonde te vryf.

Tornado's

òáá DIE tornado, waarvan reeds so iets in die begin van hierdie ar¡tikel vertel is, is wat grootte betref die tropiese sikloon se kleinboet, maar eintlik is hy verwant aan die donderstorm. Hy is die geweldda¡digste van alle atmosferiese versteurings op aarde.

Ondanks ons belangstelling in tornado's, is ons kennis oor hul ontstaan en ontwikkeling nog maar baie basies.

Daar ontstaan 'n laagdrukstelsel met 'n gemiddelde deursnee van 1 km, en in 'n toestand van gewel¡dige onstabiliteit word lug van on¡der af met 'n kolkbeweging in 'n donderwolk ingesuig.

Die tornado lyk soos 'n lang, dun, effens geboδ tregterpyp wat 100 tot 1 500 m hoog kan wees.

En namate hy voortbeweeg, ver¡nietig hy. Dit is as gevolg van on¡der meer die geweldig lae lugdruk in die sentrum wat, soos ons gesien het, selfs huise kan laat oopbars. Kenners is dit egter vandag taamlik eens dat die windspoed in sulke kolke veel stadiger is as die supersoniese snelheid wat vroeδr daaraan toegedig is.

Die tornado wat in 1990 byna drieduisend huise in Welkom ver¡niel het, het byvoorbeeld teen iets meer as 250 km/h in die rondte getol en teen 45 km/h aangeskuifel voordat hy hom in die oop veld uit¡gewoed het. Tog bly tornado's die vinnigste winde wat daar is.

Eintlik kom hierdie tollende lugkolomme heelwat meer in Suid-Afrika voor as wat baie mense dink, maar in ons yl bevolkte plat¡teland is dit meer dikwels 'n windpomp hier en 'n stellasie doer wat verwring word.

In die sentrale deel van Amerika, digter bevolk en 'n tradisionele tornado-streek, is dit egter anders. Daar word omtrent sewehonderd tornado's per jaar aangeteken, met gemiddeld 120 Amerikaners wat jaarliks as gevolg daarvan sterf. (Die Amerikaners dra by tot die verwarring oor die name van windstorms deur van hul tornado's ook as "cyclones" te praat.)

Waar moet 'n mens skuil tydens 'n tornado? Die enigste doodveilige plek is 'n ondergrondse kelder of, as so iets naby is, 'n spelonk. In ons gewone huise, wat nie kelders het nie, is die beste skuilplek langs 'n binnemuur onder 'n stewige meubelstuk.

'n Waterhoos is 'n tornado wat oor die see of 'n meer gevorm word. Pleks van stof word water opgesuig en 'n kolom seesproei beweeg dan oor die wa¡ter.áááááááááááááááááááááááááááááááááááááá

____________________________________________________________

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

Huisgenoot se Wonderlike WΩreld op CD, 2004