DEKANAT CIªNIA╤SKI

Powsta│ pomiΩdzy rokiem 1918 a 1930 poprzez wydzielenie o╢miu parafii z dekanatu baligrodzkiego.

Cisna
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. Micha│a Archanio│a. Poprzednia wymieniana w 1739 r., gdy Micha│ Urba±ski uposa┐y│ ╢wie┐o erygowan▒ parafiΩ. Kolejna, drewniana, zbudowana w 1825 r. z fundacji Juliana hr. Fredry. Odnowiona w 1902 r. Po 1947 r. mia│a miejsce nieudana pr≤ba przejΩcia ╢wi▒tyni przez Ko╢ci≤│ katolicki.
Rozebrana w 1956 r.
By│a to dwudzielna ╢wi▒tynia kryta dachami kalenicowymi, Zachowa│a siΩ czytelna podmur≤wka cerkwi. W jej obrΩbie ustawiono w 1962 r. drewniany krzy┐ na pami▒tkΩ Misji ªw. Wymiary cerkwi zdjΩte z podmur≤wki wynosz▒: nawa - 8x8 m, prezbiterium - 6x5 m, zakrystia przy pn. ╢cianie prezbiterium - 4x3,7 m. W Muzeum Historycznym w Sanoku znajduje siΩ ikona (prazdnik) z przedstawieniem Przemienienia Pa±skiego (XVIII w.) pochodz▒ca z tutejszej cerkwi.
Dzwonnica drewniana, s│upowa, kryta dachem namiotowym ze ╢lep▒ latarni▒, zbudowana zapewne w 1825 r., po 1947 r. u┐ytkowana przez Ochotnicz▒ Stra┐ Po┐arn▒. W latach siedemdziesi▒tych rozebrana.
Cmentarz cerkiewny po│▒czony z cmentarzem grzebalnym. U┐ytkowany do dzi╢. WiΩkszo╢µ dawnych nagrobk≤w zniszczono po 1947 r. Zosta│o tylko kilka. W╢r≤d nich nagrobek zarz▒dcy tutejszej huty Antoniego Kwiecie±skiego i jego dw≤ch wnuczek zmar│ych na cholerΩ w 1842 r. Jest to najstarszy datowany nagrobek w Bieszczadach.
Otacza go osiem starych lip. W p≤│nocno-wschodniej czΩ╢ci cmentarza nowa murowana kaplica zbudowana w 1992 r. Wok≤│ cmentarza nowe ogrodzenie.

Do│┐yca
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Miko│aja. Poprzednia drewniana, rok budowy nie znany. By│a to ╢wi▒tynia w typie cerkwi zachodnio│emkowskich. Kolejna wzniesiona i konsekrowana w 1907 r. Zniszczona po 1945 r. Pozosta│y resztki podmur≤wki i murowane schody do cerkwi. Na miejscu, gdzie sta│a cerkiew ustawiono w latach osiemdziesi▒tych drewniany krzy┐.
W Muzeum Historycznym w Sanoku znajduje siΩ ikona przedstawiaj▒ca Chrystusa Eucharystycznego (XVIII w.), pochodz▒ca z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, ca│kowicie zdewastowany. Brak nagrobk≤w.
Cmentarz grzebalny, usytuowany ok. 100 m na zach≤d od cerkwi, za jarem. Ca│kowicie zniszczony, u┐ytkowany jako │▒ka.
Kapliczka murowana, na planie kwadratu (2,5x2,5 m), usytuowana na skraju skarpy w po│udniowej czΩ╢ci cmentarza grzebalnego, Zniszczona. Zachowane resztki mur≤w przyziemia.

Habkowce
Cerkiew filialna, pw. Narodzenia NMP, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1833 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│o siΩ sze╢µ kilkusetletnich lip otaczaj▒cych cerkiew. Na jednej z nich wisi kuty, ┐elazny krzy┐ z dachu cerkwi.
Wok≤│ porozrzucane fragmenty blachy z poszycia he│mu.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonΩ z przedstawieniem PiΩty (XVIII w.) z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, ca│kowicie zdewastowany. Brak nagrobk≤w.

Liszna
Cerkiew filialna, pw. Ofiarowania NMP, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1835 r., odnowiona w 1928 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowane resztki podmur≤wki. Cmentarz cerkiewny, ca│kowicie zdewastowany. Brak nagrobk≤w.

Jab│onki
Cerkiew parafialna, pw. Opieki Matki Boskiej. Poprzednia drewniana, rok budowy nie znany. Kolejna, drewniana, wzniesiona i konsekrowana w 1902 r. Zniszczona po 1953 r. Zachowa│a siΩ jedynie lipa rosn▒ca za prezbiterium cerkwi.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonΩ przedstawiaj▒c▒ Ojca Ko╢cio│a (XVIII w.) z tutejszej cerkwi.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowa│y siΩ cztery uszkodzone nagrobki.

Ko│onice
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Micha│a Archanio│a, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1815 r. Kolejna, drewniana, wzniesiona w 1932 r. Zniszczona po 1945 r. Cmentarz cerkiewny poro╢niΩty jedynie krzakami dzikiej r≤┐y (brak drzew). Zachowa│y siΩ trzy uszkodzone nagrobki z betonu i drewniany krzy┐ nagrobny.

Jaworzec
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. Wielkiego MΩczennika Dymitra, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1846 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowane pozosta│o╢ci podmur≤wki. Dzwonnica murowana, na planie zbli┐onym do kwadratu, usytuowana na osi cerkwi, na zach≤d od niej, na skraju cmentarza cerkiewnego, wkomponowana w ogrodzenie. Zbudowana zapewne w XIX w. Zniszczona. Pozosta│a sterta kamieni.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Brak nagrobk≤w. Niegdy╢ otoczony niskim kamiennym murkiem, z kt≤rego zosta│y jedynie resztki. Poro╢niΩty drzewami w wieku kilkudziesiΩciu lat.
Kaplica, w kt≤rej oko│o 1918 r. odprawiano nabo┐e±stwa greckokatolickie. Nie istnieje.

úuh
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Miko│aja Cudotw≤rcy, drewniana, zbudowana w 1864 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowana podmur≤wka, ruina kamiennej mensy o│tarzowej, oraz starodrzew okalaj▒cy niegdy╢ cerkiew.
Dzwonnica drewniana, na planie kwadratu, o konstrukcji zrΩbowej i szkieletowej, nakryta dachem namiotowym. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│ siΩ fragment podmur≤wki. Cmentarz cerkiewny - zdewastowany. Brak nagrobk≤w. Zachowa│ siΩ jedynie uszkodzony krzy┐ dΩbowy ustawiony w 1938 r. z okazji 950-lecia Chrztu Rusi.

Zaw≤j
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Micha│a Archanio│a, drewniana, zbudowana w 1860 r. Zniszczona po 1945 r. Cmentarz cerkiewny zdewastowany. Zachowa│y siΩ dwa nagrobki.

Krywe
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. Jana Chrzciciela, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1848 lub 1884 r. Remontowana i ponownie konsekrowana w 1910 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│ siΩ starodrzew otaczaj▒cy niegdy╢ cerkiew.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada dwie ikony z Krywego przedstawiaj▒ce Za╢niΩcie Matki Boskiej (XVII/XVIII w.) i ╢w. Jerzego (XVIII w.). Niestety nie wiadomo czy chodzi o wie╢ opisan▒ powy┐ej, czy te┐ o Krywe ko│o Hulskiego.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowane fragmenty dw≤ch nagrobk≤w.

úopienka
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. MΩczennicy Paraskewii. Poprzednia drewniana. Nieznana jest data jej budowy. Obecna, murowana, zbudowana w 1757 r. z fundacji Strzeleckich. By│a najbardziej znanym sanktuarium kultu maryjnego w zachodnich Bieszczadach. Cudowna ikona Matki Boskiej úopie±skiej (w typie MB Rzymskiej) przyci▒ga│a ogromne rzesze wiernych. Rozpoczynaj▒cy siΩ 13 lipca odpust trwa│ kilka dni, a przychodzi│o na± jeszcze w XIX w. kilkana╢cie tysiΩcy wiernych. Pr≤cz miejscowych Rusin≤w przybywali tu mieszka±cy po│udniowych stok≤w Karpat, Pog≤rzanie zza Wis│oki, a nawet g≤rale ╢l▒scy spod Andrychowa.
Ikona MB úopie±skiej pochodzi z l p≤│. XVIII w. i by│a wymieniana w sprawozdaniu z wizytacji odbytej w 1756 r.
Podana powy┐ej data budowy cerkwi nie jest ca│kowicie pewna. Miejscowa tradycja podaje, ┐e w XVIII w. zbudowano jedynie murowan▒ kapliczkΩ by pomie╢ciµ ikonΩ Matki Bo┐ej, kt≤ra w cudowny spos≤b znalaz│a siΩ na stoj▒cej obok lipie. Dopiero w l p≤│. XIX w. powsta│a obecna cerkiew, kt≤ra dobudowano do istniej▒cej kapliczki. Za wersj▒ t▒ przemawia typowa dziewiΩtnastowieczna bry│a cerkwi wziΩta z austriackich wzornik≤w. R≤wnie┐ istnienie niskiej absydy dostawionej do wschodniej ╢ciany prezbiterium jest zastanawiaj▒ce. Jest to rozwi▒zanie nie spotykane w architekturze cerkiew tych stron.
Ponadto z punktu widzenia liturgii absyda ta niczemu s│u┐y. To dziwne rozwi▒zanie architektoniczne zdaje siΩ potwierdzaµ ludow▒ wersjΩ wydarze±.
Po 1947 r. cerkiew by│a nieu┐ytkowana. Cudowna ikona MB i g│≤wny o│tarz zosta│y przeniesione do Pola±czyka. W 1954 r. zdjΩto blachΩ z dachu cerkwi. W latach sze╢µdziesi▒tych runΩ│a przegni│a wiΩ╝ba dachowa. W 1972 r. Olgierd úotoczko wykona│ wzmocni nadw▒tlonej korony mur≤w pokrywaj▒c j▒ opask▒ betonow▒. PodciΩcie wzg≤rza cerkiewnego now▒ drog▒ i brak odwodnienia spowodowa│y powa┐ne uszkodzenia mur≤w, kt≤re zaczΩ│y pΩkaµ i rozpadaµ siΩ.
W 1983 r., z inicjatywy Zbigniewa Kaszuby, w ramach dzia│a± TOnZ, rozpoczΩto ┐mudne prace zabezpieczaj▒ce zagro┐one mury cerkwi. W 1992 r., dziΩki uporowi inicjatora remontu, na wyremontowanych murach zrekonstruowana zosta│a wiΩ╝ba dachowa zgodnie z dawnym wygl▒dem cerkwi. W 1993 r. cerkiew zosta│a nakryta blach▒, a w 1994 r. wstawiono okna i drzwi. Prowadzone s▒ dalsze prace rekonstrukcyjne.
Dzwonnica drewniana, ca│kowicie zrΩbowa, kryta dachem namiotowym. Zbudowana zapewne w XVIII w. Sta│a na po│udniowy-zach≤d od cerkwi. Nie istnieje.
Kapliczka murowana, na planie prostok▒ta zako±czonego p≤│kolist▒ absyd▒. We wnΩce znajdowa│a siΩ rze╝ba Chrystusa Frasobliwego. Nakryta kalenicowym dachem z niewielkim he│mem nad wej╢ciem. Sta│a w bezpo╢rednim s▒siedztwie cerkwi, na po│udnie od niej. W 1994 r. na zachowanych fundamentach zrekonstruowano ╢ciany. Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowa│y siΩ dwa nagrobki. Wok≤│ cerkwi stare lipy. Najstarsza, maj▒ca ok. 300 lat, stoi ko│o prezbiterium cerkwi. To na niej wedle tradycji zatrzyma│a siΩ ikona Matki Bo┐ej.

Buk
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Piotra i Paw│a, drewniana, zbudowana w 1870 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│y siΩ fragmenty podmur≤wki i kuty, ┐elazny krzy┐ wie±cz▒cy cerkiew.
Dzwonnica drewniana, na planie zbli┐onym do kwadratu. Nie istnieje. Zachowa│y siΩ fragmenty jej podmur≤wki.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowa│y siΩ dwa betonowe nagrobki.

Tyskowa
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Micha│a Archanio│a, drewniana, zbudowana w 1837 r. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│a siΩ podmur≤wka i schody z p│yt kamiennych prowadz▒ce niegdy╢ do cerkwi.
Ocala│ r≤wnie┐ kuty, ┐elazny krzy┐ wie±cz▒cy cerkiew. Wok≤│ podmur≤wki rosn▒ cztery stare lipy i jawor.
Cmentarz cerkiewny z zachowanymi kilkunastoma nagrobkami, w wiΩkszo╢ci uszkodzonymi.

Smerek
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. Wielkiego MΩczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1875 r. Zniszczona prawdopodobnie w czasie II wojny ╢wiatowej. Zachowa│a siΩ czytelna podmur≤wka i okalaj▒cy j▒ starodrzew.
Wymiary cerkwi zdjΩte z podmur≤wki: babiniec - 6 x 6 m, nawa- 6,7x6,7 m, prezbiterium - 6x6 m.
Dzwonnica drewniana, zrΩbowo-szkieletowa, dwukondygnacyjna, nakryta brogowym dachem zwie±czonym barokowym he│mem. Nie istnieje.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowa│o siΩ kilka mogi│ ziemnych oraz fragmenty kamiennych i betonowych nagrobk≤w. Kilka starych drzew. Kaplica pw. Narodzenia NMP, murowana, zbudowana w 1903 r. Nie istnieje.

Kalnica
Cerkiew filialna, pw. ╢w. MΩczennicy Paraskewii, drewniana, zbudowana i konsekrowana w 1842 r. By│a to ╢wi▒tynia nakryta dachem kalenicowym, z wie┐▒ od zachodu. Dach nad naw▒ i prezbiterium wie±czy│y baniaste he│my. WnΩtrze przykryte by│o zrΩbowym sklepieniem beczkowym. Tworz▒ce je belki by│y zawΩg│owane do zrΩbu tworz▒cego dzwonnicΩ. Zniszczona po 1945 r. Zachowa│ siΩ otaczaj▒cy j▒ starodrzew lipowy. Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Zachowa│ siΩ jedynie przewr≤cony nagrobek ≤wczesnego w│a╢ciciela maj▒tku - Maksymiliana Straetza (1828-1908).

Strubowiska
Cerkiew filialna, pw. Narodzenia NMP, drewniana, zbudowana w 1843 r. Jej wnΩtrze przykryte by│o zrΩbowym sklepieniem beczkowym. Zniszczona po 1945 r. Zachowane trzy kute, ┐elazne krzy┐e wie±cz▒ce niegdy╢ cerkiew, ustawione obecnie na mogi│ach. W miejscu gdzie sta│a cerkiew ro╢nie obecnie kΩpa ╢wierk≤w.
Cmentarz cerkiewny, zdewastowany. Poro╢niΩty starodrzewem. Zachowa│o siΩ kilkana╢cie mogi│ ziemnych.

Terka
Cerkiew parafialna, pw. Proroka Ilji. Pierwsza istniej▒ca tu cerkiew sta│a na terenie monasteru wzmiankowanego w 1489 r., a po│o┐onego na stokach wzg≤rza g≤ruj▒cego nad wsi▒. Obecnie nosi ono nazwΩ Monaster. Jeszcze w okresie miΩdzywojennym w miejscu klasztoru sta│a murowana kapliczka.
Kolejna drewniana cerkiew, zbudowana w 1771 lub 1781 r. By│a to tr≤jdzielna ╢wi▒tynia nakryta trzema o╢miopolowymi kopu│ami. NastΩpna, murowana, wzniesiona w 1911 r. sp│onΩ│a w 1914 r. Odnowiona w 1922 r. Rozebrana na pocz▒tku lat piΩµdziesi▒tych. Zachowane fundamenty.
Dzwonnica murowana, parawanowa, dwuarkadowa, zbudowana w ko±cu XIX w. Jeden z dw≤ch dzwon≤w cerkiewnych wisi obecnie na miejscowej dzwonnicy ko╢cielnej. Cmentarz cerkiewny, u┐ytkowany wsp≤│cze╢nie. Stare nagrobki nie zachowa│y siΩ.

Bukowiec
Cerkiew filialna, pw. ╢w. Wielkiego MΩczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1865 r. Zniszczona po 1945 r. Pozosta│a podmur≤wka z betonowymi schodami i ruina kamiennej mensy o│tarzowej.
Dzwonnica murowana, parawanowa, dwukondygnacyjna, z trzema arkadami na ka┐dej kondygnacji.
Cmentarz cerkiewny po│▒czony z cmentarzem grzebalnym u┐ytkowanym wsp≤│cze╢nie.

Wetlina
Cerkiew parafialna, pw. ╢w. Wielkiego MΩczennika Dymitra, drewniana, zbudowana w 1786 r. Kolejna, murowana, pw. Chrystusa Kr≤la zbudowana zosta│a w 1928 r. By│a jedn▒ z najwiΩkszych cerkwi w naszych Karpatach.
Wzniesiona na planie krzy┐a, nakryta by│a smuk│▒ kopu│▒. Ramiona nakryte kalenicowymi dachami zdobi│y smuk│e cebulki. Zosta│a wysadzona w powietrze ok. 1950 r. przez WOP. Zachowa│y siΩ resztki betonowych mur≤w le┐▒cych na cerkwisku.
Muzeum Historyczne w Sanoku posiada ikonΩ (prazdnik) przedstawiaj▒c▒ Zmartwychwstanie (XVIII w) pochodz▒c▒ z tutejszej cerkwi. Dzwonnica drewniana, na planie zbli┐onym do kwadratu, zrΩbowo-s│upowa, dwukondygnacyjna, otoczona wydatnym daszkiem okapowym, zwie±czona dachem namiotowym.
Sta│a na skraju cmentarza cerkiewnego, na zach≤d od cerkwi. Nie istnieje. Cmentarz cerkiewny, ca│kowicie zniszczony. Nagrobki nie zachowa│y siΩ. Otoczony starymi lipami, kt≤re zachowa│y siΩ od strony p≤│nocnej i wschodniej. Na cmentarzu zbudowano w latach 1979-1980 drewniany, parafialny ko╢ci≤│ rzymskokatolicki. Obok niego wznoszony jest obecnie murowany dom zakonny oo. bernardyn≤w.

na podstawie: Kryci±ski S.: "Cerkwie w Bieszczadach", Pruszk≤w 1995